Па ўсяму пясчанаму берагу на некалькі палетаў стралы, гарэлі вогнішчы. Яцвягі таксамі спявалі песні. Свае.

У разгар вячэры Скіба непрыкметна выйшаў з круга. Ён нетаропка і досыць доўга хадзіў сярод яцвяскіх вогнішчаў, пакуль не пабачыў цемныя постаці людзей, што сядзелі на пяску, згорбленыя, збоку ад усіх. Гэта былі палонныя. У асноўным жанчыны і дзеці. І не было ў гэты момант людзей на свеце больш няшчасных, чым яны. Скіба падышоў, пастаяў побач. Вартавы паглядзеў на яго, але нічога не сказаў. Тады ён схадзіў за сухім галлём, прынёс да палонных, запаліў. Людзі мімаволі пацягнуліся да агню. Скіба ўзяў галавешку, пачаў хадзіць і ўглядацца ў твары. Палонныя напруджана маўчалі. Ён знайшоў яе ўбаку ад усіх. Дзеці, іх было чацьвёра, шчыльна туліліся да яе, шукаючы цяпла і суцяшэння. Яна іх абхапіла, як змагла, і нерухома сядзела, гледзячы кудысьці далёка.

Скіба выцягнуў з-за пазухі скрутак:

― Вазьмі, тут ежа.

Яна памаўчала, потым сказала шэптам:

― Не хачу я есці.

― То пакармі дзяцей, дурная.

Ен адыйшоў у бок, глядзеў на зоркі, якія ўсё шчыльней запаўнялі небасхіл і рабіў выгляд, што не чуе, як жадна дзеці накінуліся на ежу.

Ад бліжняга вогнішча падняўся яцвяг і няцвёрдай хадой наблізіўся да палонных.

― Ну, што!? ― пераняў яго вартавы, ― Чаго нячысцік цябе сюды нясе?.

― Хачу… памацаць…

― Я вось цябе зараз паміж вушэй памацаю!

― Ох, які ты страшны!

― Ідзі-ідзі адсуль! Няма чаго табе тут рабіць. Вось, калі падзеляць здабычу, тады будзеш мацаць. Тое, што табе дастанецца. Можа, быка, а, можа і казу.

― Казу? Не-а, казу не хачу.

Яцвяг павярнуўся і пайшоў да свайго вогнішча.

― “Пакуль гэты вартавы будзе тут, палонным няма чаго баяцца,” ― падумаў Скіба. Ён яшчэ трохі пастаяў моўчкі, потым, прісеў непадалёк ад яе. Дзеці паснулі, па-ранейшаму прытуліўшыся да жанчыны.

― Як завуць цябе?

― Веверыца, ― ледзь чутна адказала яна.

― Веверыца? Дык гэта ж па нашаму Вавёрка будзе!

Яна маўчала.

Яму не хацелася нікуды ісці.

― Твае дзеці?

― Двое маіх, двое сястры. Памерла яна…

Паступова цішыня запанавала па ўсім абсягу, дзе змесцавалася войска. Стомленыя людзі паснулі. Маўчала Веверыца. Маўчаў Скіба.

Калі зоркі пачалі блякнуць, ён падышоў да вартавога:

― Ты з якіх яцвягаў?

― З Красімы я, з-пад возера Скума.

― А чаму мяне не прагнаў, як таго, з вашых?

― Дык відаць жа, што чалавек не са злом ідзе, ― адказаў ён, потым, смяючыся, пляснуў Скібу па плячы, ― да таго ж, скрутак у цябе тырчаў з-за пазухі!

Яны пасмяяліся разам. Скіба спытаў:

― А як у вас здабычу дзеляць?

Вартавы здзіўлена паглядзеў на Скібу:

― Рана ты аб гэтым думаеш. Яшчэ да дзяльбы далёка.

― Знаю, што рана. А ўсе-ткі?

Крысменец уздыхнуў, пакруціў галавою:

― Галоўны ваявода дзеліць паміж плямёнамі. Нейкую частку пакідае сабе за ваяводства. Старэйшы ваявода племені дзеліць сярод радоў, таксама пакідаючы сабе законную долю. У радах дзеляць на больш-меньш роўныя часткі і цягнуць жэрабя. Ад сябе ваявода можа дадаткова ўзнагародзіць самых адважных.

― А палонных?

― Палонных на ўсіх не хопіць. Так што іх будуць параўноваць па каштоўнасці з рэчамі альбо жывёлай.

― А пры дзяльбе да пажаданняў ці просьб прыслухоўваюцца?

― Калі ваш ваявода... як яго?.. Віхура, здаецца? Калі ён папросіць у Комата загадзя, дык той можа паслухаць. Просьбы палонных не ўлічваюцца.

Пастаялі, памаўчалі. Зоркі гаслі. Толькі самыя яркія заставаліся яшчэ на святлеючым небасхіле. Хутка затрубяць пабудку.

― А цябе што, учапіла кабета гэтая? ― запытаў пакемец.

― Калі б мог, забраў бы яе разам з дзецьмі.

― Э-э-э, браток! Гэта ў цябе ці наўрад атрымаецца. Добра, калі нават адзін палонны дастанецца. То здабыча каштоўная.

Затрубіў рог. За ім другі, трэці.

― Як імя тваё, крысменец? ― запытаў, адыходзячы да сваіх Скіба.

― Чэкуць.

― Чэкуць? Па нашаму Чакаючы. А мяне Скіба з роду Команяў. Бывай!

― Бывай. Можа, пабачымся, ― сказаў наўздагон Чэкуць.

Людзі заварушыліся і праз кароткі час прыбярэжная частка мора запоўнілася ладдзямі, плытамі і чоўнамі. Гэты дзень быў падобны на папярэдні, калі не лічыць, што ў другой яго палове вярнулася частка выведкі і данесла ― насупраць заходніх рукавоў Жулаваў з’явіліся некалькі вялікіх ладдзей памаран. А ўвечар, калі ўжо ізноў рыхтаваліся да начлегу, стала вядома, што там, дзе ўпадае ў мора самая заходняя вялікая пратока Вістулы ― Лянотва, сабралася ўжо два дзясятка марскіх ладдзей, абсталяваных шчогламі і ветразямі. Невялікі атрад конных выведнікаў застаўся сачыць за наступнымі дзеяннямі памаранаў, але няцяжка было здагадацца, што гэта збіраецца пагоня.

Комань разумеў, што ладдзі пад ветразямі змогуць іх дагнаць за адзін дзень, калі вецер ім будзе спрыяць. А яго войска разам са здабычай і палоннымі за дзень паспее дайсці толькі да пачатку Вістулянскай Касы. А трэба было яшчэ дасунуцца да самай вузкай яе часткі, а яшчэ спатрэбіцца дзень, а можа й больш, каб перавалачыць ладдзі і апынуцца ў заліве. З плытамі прасцей, ― іх можна развязаць і перанесці па бярвенням, аб чоўнах і гаварыць няма чаго, яны лёгкія. Але на ўсё гэтае таксама спатрэбіцца пэўны час.

Відаць, сутычкі не пазбегнуць. Колькі ж вояў сабралі памаране?

Глава 37.

Яцвягі пачынаюць Вялікую Вайну

У Ведзмядзях, Перуновай Старыцы і Рудні днём не заставалася аніводнага працаздольнага чалавека. Верасеньскі прыпар ― збор зернавых раслін, ― патрабаваў вялікіх намаганняў. Ураджай паспеў добры, таму і працавалася з добрым настроем, хоць і не хапала мужчынскіх рук. Кабеты з песнямі дажыналі і адразу звязвалі ў снапы жыта, пасеянае на новых лядах ― не здарма столькі паклалі намаганняў, каб зваліць лес, раскарчаваць пянькі, адрубаць ад ствалоў галлё, раскласці усё гэта роўным пластам і спаліць так, каб не перакінулася полымя на лес, а згарэла толькі вызначанае. Потым попел хутка ўгорвалі ў зямлю, каб не разнёс вецер і не змарнаваў цяжкую працу. Затое цяпер некалькі год поле гэтае будзе спраўна карміць, калі Пярун пашле добрую пагоду і сваечасовыя дажджы.

Мужы адразу клалі снапы на падводы і адвозілі ў гумно ― там яны пачакаюць, пакуль дойдзе чарга да малацьбы.

Комань не губляў пільнасці. Нават у гэты час, калі кожная пара рук мела вялікі кошт, ён дасылаў паляўнічых і рыбакоў у дазор па Нёману і па Маўчадзе, каб з розных бакоў старажылі зямлю, што належыла роду, а заадно і здабывалі звера і рыбу. Пагражаць маглі не толькі яцвягі, але і нечаканыя залётныя дружыны, што часам шукалі хуткай здабычы. Таму ў мужоў, акрамя прылад працы, заўсёды была пад рукою і зброя.

Сонца паднялося высока і цёплыя жнівеньскія промні добра выгравалі зямлю, калі з лесу да Ведзмядзёў выйшаў чалавек. Ніхто не чакаў людзей адтуль, бо ў бліжэйшых наваколлях лясы перамяжоўваліся з балотамі, і трэба было добра ведаць іх, каб мудрагелістымі звярынымі сцежкамі выйсці да паселішча. Чалавек клыгаў, абапіраючыся на суліцу і падвалакаючы нагу. Адзёжа абадраная і брудная, аднак можна было зразумець, што гэта ваяр, бо меў пры сабе меч і корд у скуранных похвах. Старая Аўдзя, якая з дарослых заставалася адна ў паселішчы, доўга ўглядалася падслепаватымі вачамі ў замучаны твар прыхадня, але так і не пазнала яго.

― Дрэвіла я, ― прамовіў чалавек і цяжка апусціўся на калоду, што стаяла поруч бліжэйшай да лесу хаты. Яго тут жа абкружыла дзятва з самых малых, якую па ўзросту яшчэ не бралі ў поле. Яны моўчкі стаялі вакол Дрэвілы і баяліся падысці бліжэй, бо той выглядаў страшнавата.

Старая адразу ўсё зразумела. Хадзіць яна амаль не магла, таму прыйшлося чакаць першай падводы, якая прывязе снапы да гумна.

― Дзеткі, хто тамака едзе? ― спытала яна, калі, нарэшце, паказалася падвода.

― Лош! Гэта дзядзька Лош! ― закрычалі дзеці амаль усе разам.

― Лошна! Хадзі сюды! Хутчэй! ― паклікала старая.

― Зараз, цётка Аўдзя! Снапы толькі скіну!