Так куніг Комат і вырашыў.

Калі яны дасягнулі Ногата, там нікога не было. Леваруч ужо даўно распасціраліся землі памаран. Да ўзбярэжжа было зусім блізка. Вывелі на левы бераг коней, і вершнікі пад камандай Вінсе адразу адправіліся на захад, ахопліваючы вялікую тэрыторыю, на якой памаране апынуліся паміж конным войскам і тымі, што працягвалі перасоўвацца па Вістуле.

Віхура з коннымі дрыгавічамі далучыліся да Вінсе, у каго коней не было, засталіся з Коматам.

І коннае, і рачное войскі да пары ўтойвалі свае намеры, але доўга ім гэта рабіць не ўдалося. Каля першага ж паселішча яцвягі сутыкнуліся з атрадам памораў, які быў выстаўлены ў якасьці заслона пры ўваходзе ў даліну невялікай рэчкі, што ішла у адным напрамку з Вістулай, паступова збліжаючыся з ёй. Вінсе, маючы вялікую перавагу ў колькасці, даў загад сходу атакаваць, і паморскі заслон у імгненне быў разбіты і разсеяны па наваколлі. Людзі з паселішча паспелі ўцячы, але былі перахопленыя ў блізкім гушчары.

Да памораў прыйшла бяда.

Гвалт і рабаванне апанавала прывісленскія землі. Яцвягі, а разам з імі і дрыгавічы, па-драпежніцку нападалі на паселішчы, забіраючы ўсю больш-меньш каштоўную рухомасць. Большасць насельніцтва паспявала сысці і схавацца ў лясах ці балотах. Многіх адшуквалі па свежых слядах. Людзей і дамашняе быдла гналі ў палон. Знаходзілі і схаванае зерне. Пры малейшай спробе аказаць супраціў, мужоў забівалі, нават дзядоў і падлеткаў. Жанчыны часцей пакорліва падпарадкоўваліся, спадзяючыся такім чынам выратаваць малых дзяцей, якіх прыцісквалі сябе, выючы разам з імі ад страху. Маладухі куталіся ў рвань і вымазвалі сябе твары, часам прыкідваючыся бязглуздымі, баючыся згвалтавання, і не без падстаў, бо разгарачаныя заваёўнікі, даўно адарваныя ад жанчын, так і шукалі позіркамі ахвяр. І толькі загад Комата, які забараняў пад страхам пакарання смерцю такія дзеянні ў час набегу, стрымлівалі гэтыя дамаганні і празмерны імпэт.

Гора таму, хто не змог са зброяй у руках абараніць сваё племя, свой род, сваю сям’ю, або, калі няма дастатковых сілаў абараняцца, ўцячы куды-небудзь у глухмень, схавацца там, і сядзець ціхенька, чакаць, пакуль сыдуць ворагі. Як на любой вайне, некаторыя з захопнікаў, застаючыся сам-насам з ахвяраю, не лічылі сябе абавязанымі прытрымлівацца нейкіх агульнапрынятых нормаў паводзін. Тады сапраўдная натура праяўлялася ў іх, у каго звярыная, у каго чалавечая. І гора той ахвяры, якой ў такіх абставінах сустрэнецца звер у чалавечым абліччы, бо не абыйдзецца без здзекаў і безсэнсоўнай крыві.

Не ўсім ваярам падабалася тое, што яны бачылі і ў чым удзельнчалі, але яны прылюдна не выдавалі сваіх пачуццяў, бо не жадалі быць залічанымі ў баязліўцы і ненадзейныя мужы. І толькі калі ніхто не бачыў, маглі нішкам адпусціць палоннага падлетка, або жанчыну з немаўлятам.

Здабычу звозілі і зганялі да Вістулы, загружалі на ладдзі і плыты. Комат прымушаў хутчэй прасоўвацца па рацэ, каб не адрывацца ад сухапутнай часткі войска.

Першы дзень здабыча была багатая ― адбівалася раптоўнасць. На другі дзень палону ўзялі меней, таксама меней было здабыта дабра. Вінсэ перадаў Комату, што амаль не сустракаеца ўзброенных памораў.

― Та-а-ак! Збіраюць сілы ў кулак, ― адзначыў Комат, ― але яшчэ нейкі час у нас ёсць.

На трэці дзень зранку адбыліся першыя сутычкі з арганізаваным войскам, у час якой загінулі пяцёра яцвягаў. Паморы знянацку нападалі ў спадручным для іх месцы і тут жа знікалі. Вінсе ўзбуйніў атрады і патрабаваў ад ваявод дзейнічаць больш абачліва. Ён, як і Комат, разумеў, што сабраць больш-меньш значныя сілы паморы яшчэ не маглі паспець. Але гэта было справай часу, бо, канечне ж, ганцы іхнія імчаліся ўва все бакі.

Яшчэ праз дзень выведнікі натыкнуліся ў лесе на буйны конны атрад памораў і са стратамі павярнулі назад. Іх ніхто не пераследваў. Паспрабавалі падыйсці з другога боку, з трэцяга, ― і зразумелі, што паморы заселі на ўзгорку, на надта добрай пазіцыі, замаскіраванай маладым лясным падростам. Стала зразумела ― быць бітве.

Комат сабраў правадыроў плямён, каб кожнаму паставіць задачу згодна з тым планам, што трымаў ужо ў галаве. Усе ваяводы сабраліся на ладдзі куніга, і з цікавасцю чакалі, што скажа галоўны ваявода.

― Траціна ваяроў з кожнага племені павінна застацца каля ракі, ― пачаў даваць каманды куніг, ― каб затуляць рачны абоз са здабычай. Паморы не нападаюць, і на гэта могуць быць два чынніка ― малая пакуль што іхняя колькасць, альбо яны хочуць адцягнуць нашае войска ад ракі і вызваліць тое, што мы ў іх забралі.

Потым куніг падышоў да Вінсе і паклаў яму руку на плячо:

― Браце Вінсе! Ты малады і спрытны. Возьмеш конных вояў, ― усіх сваіх пакемцаў, таксама дрыгавічоў, ды яшчэ з другіх плямён, ― усіх павінна быць дзесяць саракоў, ― і пойдзеш у абыход. Імкніся рухацца ўтойліва. На здабычу не кідайся, паселішч не рабуй. Але калі на сваім шляху сустрэнеш паморсакае войска ― яно тваё, і прыйсці на дапамогу тутэйшым не павінна. Калі зможаш, ― ліквідуй яго, не зможаш ― заманьвай у бок. Як здолееш прайсці гэты шлях без вялікіх сутычак, то ўдарыш па тутэйшым паморам з поўначы, адкуль яны чакаць не будуць. Зразумеў?

Але Вінсе не ўзрадаваўся загаду. Ён вызваліўся з пад рукі Комата і адказаў:

― Куніг! Ты хочаш пазбавіць маіх пакемцаў славы! Пакуль мы будзем бадзяцца па незнаемых лясах і лагчынах, вы пераможаце памораў, а потым ты скажаш: ― Навошта пакемцам здабыча, калі яны не ўдзельнічалі ў бітве!

Вінсе паглядзеў на другіх вожаў, шукаючы падтрымку, але не знаходзіў яе.

Комат ізноў паклаў сваю цяжкую руку на магутнае плячо маладога правадыра пакемцаў, моцна сціснуўшы пяцярню, сурова паглядзеў яму проста ў вочы:

― Сынок! Хіба ты не выбіраў мяне ваяводай?

― Выбіраў, але…

― Ад твайго манёўра, можа так апынуцца, будзе залежыць зыход бітвы.

― Так, ды…

― Што датычыць здабычы, то дзяліць яе будзем тады, калі жывыя-здаровыя вернемся і ступім на першую з нашых зямель!

Комат павярнуўся да астатніх вожаў:

― Гэта ўсім зразумела?!

― Так, Комат!

― Правільна!

― Гэта справядліва!

Комат падняў уверх руку:

― І дзяліць будзем не толькі сярод жывых. Долю загінуўшых аддамо іхнім родзічам!

― Комат справядлівы!

― Слава Комату!

― Слава ўсім яцвягам!

― Мы адзінае войска! Слава!

Вінсе адчуў, што няправы. Ён пакланіўся усім прысутным, і асобна Комату:

― Прабачце, мужы. Я зраблю, як ты загадаў, ваявода.

― Мы ўсе на цябе разлічваем, Вінсе, ― міралюбна адказаў Комат.

Потым ён размеркаваў ролі астатніх. Скумо з крысменцамі пойдзе на бітву на правым крыле, Вадо са злінцамі ― на левым, а Трайга з дайновамі, судзінамі і большасцю яцвягаў Комата атакуе па цэнтры. Сам Комат з невялікім атрадам будзе дзейнічаць ў залежнасці ад абставін.

Рэшту дня гатаваліся да бітвы.

Глава 31.

Уцёкі да Дзікага Балота

Быў пахмурны і прахалодны ранак, і здавалася, што вось-вось пойдзе дождж, але ён усё не пачынаўся, калі не лічыць дажджом драбнюткія кропелькі, што асядалі на адзенне са смугі, шчыльна ахінуўшай навакольныя краявіды. Дрыгавіцкія “гандляры”, а з імі Воўч і Ежка адпраўляліся ўверх па Нараву, дахаты, намерваючыся паўторыць нядаўнюю вандроўку ў адваротным кірунку.

Дзядзька Коматкі пасадзейнічаў, каб падарожнікі былі добра забяспечаныя харчам. Зброі хапала сваёй. Ладдзю ледзь прадалі, прыйшлося моцна зменшыць кошт. Наўзамен купілі два чоўны.

Невялічкі натоўп з коматкавай радні выпраўляў адплываючых. Коматка быў сумны ад расстання з пабрацімамі, але часам непрыкметна загадкава усміхаўся Воўчу і Ежцы. Воўч, апрануты ў падораны даспех з ваўчынай шкуры, папляскаў Коматку па плячы, пакланіўся дарослым яцвягам і, узяўшы на рукі Шэрага, ступіў у човен, дзе ўжо сядзеў Роздум, які адразу адпіхнуўся вяслом ад берага. На другім чоўне плылі Востравух, Чмель і Ежка. Нейкі час Воўч трымаў Шэрага на руках, але трэба было дапамагаць веславаць Роздуму, таму ён паспрабаваў уладкаваць ваўчанё на дне, каля сваіх ног. Апынуўшыся ў нізе, дзе за бортамі нічога не відаць, Шэры ўзбунтаваўся, увесь час высоўваўся і наравіў абаперціся лапамі аб борт, чым надта дакучаў Воўчу, не даючы веславаць, як след. Як юнак ні угаворваў, але так і не змог прымусіць яго знаходзіцца там. Тады, па прапанове Роздума, наламалі чароту і на мяху, які ляжаў на самым носе чоўна ледзь не ўровень з бортамі, зрабілі насціл. Калі пасадзілі туды Шэрага, ён адразу супакоіўся, задаволены, бо нават у ляжачым становішчы добра бачыў, што робіца вакол.