Ваўкі!
Першага, які знізу схапіў каня за брух, ен праткнуў суліцай. Другі вісеў, сціснуўшы іклы на конскай храпе. Зыль выхапіў корд і кінуў. Воўк заскавытаў ― дружыннік не мог прамахнуцца з пяці крокаў. Крутануўся вакол сябе, выхопліваючы з похваў меч і шукаючы вачамі другіх драпежнікаў, але больш нікога не ўбачыў. Конь тупатаў, круціўся на месцы, бязладна брыкаўся і дзіка паводзіў вачамі. Зыль зразумеў, што яшчэ імгненне, і напалоханая да смерці жывёла панясецца, не разбіраючы дарогі. Ён паспеў схапіць за аброць, калі конь ужо стаў на дыбкі.
― Ну-ну, супакойся, Гнеды, ― прыгаворваў Зыль, гладзячы каня па шыі. Той яшчэ доўга круціўся, часта, дрыжаў усім целам, і стрыг ва ўсе бакі вухамі. З жывата і з ніжняй губы струменілася кроў.
Калі Гнеды трохі супакоіўся, Зыль прывёў яго да сваіх. Яму дапамаглі спыніць кроў, аглядзелі і прамылі крынічнаю вадою, прыматалі ганучамі мох. Укусы не былі надта небяспечнымі ― калі не загнояцца, то хутка зажывуць. Зыль успомніў, што не падабраў суліцу і корд, і вярнуўся з сябрамі на месца здарэння. Суліца была тут, яна тырчала з мёртвага ваўка. А вось корда, колькі ні шукалі, не знайшлі, як і другога драпежніка, крывавыя сляды якога вялі ў змрочныя нетры Варонічскага Балота, па якім ім яшчэ мелася быць валачыцца, аж пакуль не выйдуць на чыстую ваду Случы.
Гнеды яшчэ доўга быў пануры, і часта азіраўся па баках. Раны не загнаіліся і хутка зажылі, а вось шнары засталіся. Ніжняя губа, і без таго абвіслая, дык стала яшчэ і крывою.
Глава 27.
Вяртанне “гандляроў”. Чалавечая ахвяра
Павярнулася так, што трагічная падзея на Рудаве павінна была мець не меней жудасны працяг. Некалькі дзён яцвяскія вешчуны абдумвалі здарэнне і дайшлі да высновы, што гэта вельмі дрэнны знак – гібель юнака ў той час, калі войска знаходзілася ў паходзе. Трэба было штосьці рабіць. І не выдумалі нічога лепшага, як прынесці чалавечую ахвяру Яшчару, што жыве ў Нараве, бо менавіта ён наладзіў страшнае здарэнне, больш няма каму. Далей падзеі развіваліся нетаропка, але няўхільна. Яшчэ некалькі дзён падбіралі падыходзячую ахвяру і спыніліся на дванацацігадовай дзяўчынцы Баюце з роду Тэвеля, што жылі на Нямержве ― левым прытоку Нарава. Можа быць, Комат не дапусціў бы агіднай падзеі, але ў яго адсутнасць уся ўлада апынулася ў руках няўмольных вешчуноў. Яшчэ некалькі дзён рыхтавалі ахвяру, праводзячы над ёй розныя абрады, а па вечарам зазывалі адмысловымі песнямі Яшчара. Бацькі Баюты ад адчаю згубілі галаву, але ісьці супраць вешчуноў не вырашаліся.
У адзін з гэтых дзён вярнуліся з Бебжы “гандляры”.
Познім вечарам дрыгавічы сабраліся на ладдзе. Воўч з Ежкам расказалі ўжо пра свае прыгоды і пра трагедыюна Нараве. Востравух, Чмель і Роздум планавалі ад’езд, разважаючы, што з ладдзёй ім будзе цяжка прасоўвацца супраць плыні, і лепей будзе перасесці на чоўны, тым болей, што тавару засталося няшмат, а выручка была ў асновным дырхемамі і футрам, якой назбіралася пару мяхоў. Продаж ладдзі, закупы чоўноў і папаўненне запасаў ежы запланавалі назаўтра. А цяпер трэба добра выспацца.
Але адпачыць не атрымалася.
З цемры, з ракі, пачуўся прыглушаны голас:
― Во-оўч! Во-оўч! Гэта я, Коматка!
Воўч доўга ўзіраўся, звесіўшыся з борта ладдзі, пакуль разглядзеў цёмную пляму чоўна з дзвюма постацямі:
― Коматка? Што здарылася?
― Я гэта, я. Скажу зараз. Де тут у вас прымацаваць човен?
Коматка падняўся на ладдзю, са спадарожнікам, якога дрыгавічы не ведалі. Быў ён такі ж смуглявы, як і большасць яцвягаў, крыху старэйшы за Коматку ― у тым узросце, калі прысвячаюць у мужы.
― Гэта Ятэль з роду Тэвеля, брат Баюты. Калі можаце, дапамажыце ім. Усе ваяры з іх сям’і пайшлі ў паход. Няма каму заступіцца.
― Што прымусіла вас гойсаць па Нараву ноччу? ― незадаволена запытаў Востравух.
― Бяда прывяла нас, з якой не магу змірыцца ні я, ні бацькі мае, ні браты ды сёстры, ― уступіў у размову Ятэль.
Гаварыў ён ад хвалявання адрывіста, але ў голасе адчувалася рашучасть.
― Ведаем мы пра тваю бяду, хлопча, ― сказаў Чмель, ― але чаму ты звяртаешся да нас?
― Выслухайце мяне, дзядзькі, калі ласка! Усе мы губляем крэўных. Але Баюта для нас не проста сваячка. Гэта любімая ўсімі светлая душа. Яна нібыта сонца ў нашай сям’і. Для ўсіх знойдзе добрае слова, і ў бяду, і ў радасць. І вось цяпер па капрызе ведзьмароў аддаць яе гэтаму ненажэрнаму Яшчару?! ― хоць Ятэль гаварыў сцішана, але ў ягонай прамове бурліла роспач, змешаная з гневам.
Раптам ён упаў на калені:
― Заклінаю вас усімі нашымі і вашымі багамі! Дапамажыце! Век буду рабом вашым!
Роздум падышоў да Ятэля, узяў яго за плечы:
― Устань з кален, хлопча. Рабства тваё нам без патрэбы. Давай цяпер пагаворым спакойна.
Але ўсіх уразіла прамова Ятэля, і таму нейкі час маўчалі. Потым Чмель ізноў спытаў:
― А ўсе ж такі, чаму менавіта да нас прывяла цябе вашая бяда?
― Вы маглі б тайна адвезці Баюту ў Дайнову, да нашых дальніх родзічаў. Гэта вам па дарозе. Што датычыць яцвягаў, калі яны пойдуць супраць вешчуноў, то будуць вывергнутымі з роду. Пад страхам такой кары ніхто не адважыцца…
― Гэта так, ― прамовіў Чмель, ― у нас было б таксама. Але калі мы ўвяжамся, нам будзе пагражаць смерць. Так я разумею?
Ятэль прамаўчаў, як і астатнія, бо адказ быў відавочны.
― А сам ты не баішся стаць ізгоем?
― Дзеля сястры пайду на ўсё.
Ізноў маўчалі. Потым Востравух нервова прамовіў:
― Нам нельга ўвязвацца. У нас свае справы. І вельмі важныя.
Воўч дагэтуль сядзеў моўчкі, ўзрушаны просьбай Ятэля. Але калі Востравух пачаў адказваць у дапамозе, яго нібыта прарвала:
― Дзяцькі мае! Няўжо ж мы пакінем людзей ў бядзе і спакойна паплывём дахаты? Я не згодзен…
― Воўч, ты яшчэ не маеш права голасу ў такіх сур’ёзных справах, ― перабіў яго Чмель, ― Да таго ж, ты не ведаеш усіх акалічнасцяў…
У гэты момант твар Воўча пачаў змяняцца. Ён трыху збялеў, рысы завострыліся, у вачах з’явіўся незнаёмы выраз. Ён абвёў поглядам дзядзькоў і Востравух з Чмелям адчулі, як нейкая сіла апаноўвае імі і падпарадкоўвае іхнія думкі. І толькі Роздум не паддаўся чарам Воўча. Ён узяў хлопца за плечы:
― Ну-ну, Воўч, супакойся, ― потым павярнуўся да Востравуха з Чмелям, ― Не будзем гарачыцца. Людзі просяць дапамогі. Трэба думаць.
Яны думалі і спрачаліся амаль да ранку. І толькі калі на ўсходзе пачало святлець, Коматка з Ятэлем селі ў човен, адпіхнуліся ад ладдзі і расталі ў шэрай рачной смузе.
… Думмм, думмм, думмм, ― з самага ранку ведзьмары білі ў вялікі яцвяскі бубен. Потым да іх далучылася дуда. Мелодыя была небагатая, паўтаралася адна і тая жа музычная фраза. Вяшчуны былі ўпэўненыя, што менавіта так можна дагукацца Яшчара, і ён прыйдзе. Перад гэтым некалькі дзён яны дзеялі абрады і малітвы над Баютай, абкурвалі яе дымам з толькі ім вядомых траў. Адначасова дзяўчыну прымушалі піць дурманлівае зелле, каб яна лягчэй скарылася непазбежнаму лёсу.
Усе яцвягі, якія жылі ў наваколлі, збіраліся на беразе Нарава перад упадзеннем Нямержвы, якраз насупраць вусця Рудавы. Была тут і сям’я Баюты. Бацька стаяў са скамянелым тварам і падтрымліваў маці, якакя ўжо выплакала ўсе слёзы і маўчала, асуджана ўгнуўшы галаву. Сёстры і браты згрудзіліся цесна поруч бацькоў. Самы малы трымаўся за падол мацерынай спадніцы. Суседзі з жалем глядзелі на іх, многія жанчыны плакалі.
Святочна ўбраную Баюту прывялі да ракі. Да шырокага пояса прывязалі вялікі камень і пасадзілі ў човен. Дзяўчына пакорліва падпарадкоўвалася, ад выпітага зелля дрэнна разумеючы, што дзеецца. Човен з ахвярай і дзвюма вешчунамі павольна адплыў ад берага. Некалькі ўзмахаў вёсламі, і ён ужо на струмяні. Бубен і дуда загучалі мацней. Вешчуны паднялі лёгкае цела Баюты. У гэты момант, перад абліччам смерці, яе прытомнасць прадзёрлася скрозь дурман, што некалькі дзён так старанна наводзілі на яе:
― А-а-а! Не хачу-у-у! Мама-а-а! ― пачуўся тонкі дзявочы голас. Ды было позна. Вешчуны адпусцілі ахвяру, следам спіхнулі камень, і яна ўмомант скрылася пад вадой. Натоўп разам прастагнаў. Маці Баюты не выдаўшы ні гуку, апусцілася на зямлю, страціўшы прытомнасць. Чоўны хутка адыходзілі ад месца ахвяравання. У гэты момант раздаўся магутны воплекс і многія на імгненне ўбачылі доўгі і тоўсты хвост з вострым канцом.
