― “Якая прыкрасць”, ― падумаў Дрэвіла, ― “не здолеў зваліць бязгучна”.

Ён доўга прыслухоўваўся да наваколля, прысеўшы над забітым казлянём, але не пачуў ніводнага падазронага гуку. Тады закінуў здабычу на плечы і, збочыўшы са сцежкі, нейкі час рухаўся у патрэбным яму кірунку. Прайшоўшы добры кавалак лесу, ён спыніўся ў бліжэйшым гушчары, разабраў тушку, папіў з далоняў свежай крыві, выкінуў вантробы, мяса загарнуў у лісце папараці і апусціў у заплечны мех. Калі звечарэла, зашыўся ў зарослую хмызняком яміну і рызыкнуў развесці невялічкае вогнішча з сухіх трэсак, якіх надраў з пераломленага колішней бурай ствала яліны. Засмажыўшы мяса і трыху пад’еўшы, Дрэвіла адразу сышоў, закідаўшы зямлёй рэшту вогнішча. Калі ён падаляўся, у аветры яшчэ стаяў пах смажаніны. Ізноў спыніўся і старанна прыслухаўся да начных гукаў. Хутка ад таго месца, дзе было вогнішча, данеслася сцішанае бурчэнне і скавытанне.

― “Барсукі,” ― з палёгкай зразумеў Дрэвіла, ― “ну і няхай сабе, абы не чалавек.”

Захацелася піць. Ён намацаў невялічкі скураны мех на поясе, вада ў ім скончылася. Цяпер трэба шукаць крыніцу або ручай. На водападзеле мала верагоднасці набрысці на яго. Прыйдзецца спускацца ніжэй. Дрэвіла ведаў, што дзесці недалёка па правую руку павінен працякаць раўчук, з якога пачынаецца Зэльва. Потым яна паверне на паўднёвы ўсход і далека адыдзе ад кірунка ягонага шляху, і толькі праз час паверне на поўнач, да Нёмана, ператварыўшыся ў прыгожую лясную раку, праз якую яму прыйдзецца перапраўляцца.

…Аброслая доўгімі валасамі постаць, толькі падалена нагадваючая чалавека, нерухома сядзела пад вялікай ліпай, якая нізка апусціла галіны ніжняга яруса сваёй пышнай кароны. Калісці гэта і быў чалавек, але цяпер яго так ніхто не назваў бы, бо чалавекам па сапраўднаму можна быць толькі сярод людзей. А гэтае стварэнне ўжо надта доўга не жыло з людзьмі. Бясконца хістаючыся па лясным нетрам сярод дзікіх звяроў, яно само паступова ператваралася ў звера, пераймаючы ў жывёл звычкі і спосабы пражытка. Рана ці позна яму наканавана загінуць ад драпежніка ці ад хваробы, але час ягоны яшчэ не прыйшоў. Само сабе надакучыўшы ў адзіноце, яно, тым не меней, ніколі не набліжалася да людзей, бо людзі для яго з’яўляліся смяротнай небяспекай.

Гэта быў ізгой.

Калісьці ён здзейсніў учынак, які нельга прабачыць сярод людзей, і яго выгналі з свайго роду. Ніякі другі род не меў права ўзяць яго да сябе. І усялякі мог яго забіць, калі б ён наблізіўся да чалавечага жытла. Першапачатковы адчай з часам ператварыўся ў абыякавасць, і большасць часу ён сядзеў або ляжаў, бяздумна гледзячы перад сабой. І толькі небяспека ці голад маглі прымусіць яго да актыўных дзеянняў.

Раптоўнае і кароткае верашчанне ўзняло ізгоя на ногі. Ён добра ведаў, што само па сабе казляня ніколі так не будзе верашчаць, а толькі калі апынецца чыёй-небудзь здабычай

― “Ваўкі? Рысь? Мядзведзь?” ― вочы ягоныя дзіка загарэліся, ― “ці чалаве-е-ек?!”

Ён упаў на жывот і прыціснуўся да зямлі, прыслухоўваючыся. Так ляжаў даволі доўга, сціснуўшы ў руцэ адзіную сваю зброю ― булаву, зробленую з камля маладога дубка, ― аж пакуль раптоўны страх паволі не пакінуў яго. Тады ён падняўся і з засцярогай папхнуўся ў напрамку нядаўняга верашчання. Калі ён убачыў сляды, то ў адзін момант зразумеў, што тут здарылася.

― А такі чалаве-е-ек! ― ізгой прысеў і пачаў углядацца ўва ўсе бакі. Нікога не было відаць і нічога не чутна. Ён больш уважліва вывучыў сляды, абыйшоў вакол, пільна ўглядаючыся ў зямлю, потым пашырыў кола пошуку.

― “Ён адзін!” ― разуменне гэтага прынесла нейкую палёгку і дазволіла паўстаць у галаве нечаканым думкам, якія адначасова палохалі і абнадзейвалі, а потым і апанавалі яго.

― Я даўно ўжо страціў крэсіва, не ўмею зрабіць добрага лука, корд у мяне зламаны, засталася толькі частка ляза, а гэты чалавек адзі-і-н! ― напаўголаса прамаўляў ізгой свае думкі.

Ён сеў пад старою хваіной і абапёрся аб тоўсты ствол.

― А можа ён такі ж, як я, ― зрынуты з чалавечага роду? ― шаптаў ледзь чутна, ― тады можна дамовіцца аб сумесным жыцці. Удвох лягчэй пражыць.

У нецярпенні падхапіўся на ногі, каб бегчы па следу.

― А як не? Калі ён не зрынуты? Ён можа мяне забіць, ― спыніўся ў нерашучасці, ― ды невядома, хто з нас мацнейшы. Да таго ж, я пра яго ведаю, а ён пра мяне нават не падазрае.

Ён кінуўся па следзе і зноў спыніўся.

― Але ж у яго добрая зброя, і стралок ён, мабыць, неблагі ― казлянё зваліў адною стралой.

Доўга яшчэ ізгой спрачаўся сам з сабою, а ногі мімаволі неслі яго па следзе…

Дрэвіла прыпаў да чыстай і халоднай бруі ручая, доўга піў. Потым напоўніў вадою свой невялічкі скураны мех.

― “А гэта сапраўды павінна быць Зэльва, або яе прыток.” ― думаў ён, выціраючы рукавом вусны, ― “Э-эх! Пайсці б па гэтаму раўчуку, хутка ён стане шырокім, зрабіць бы плыт ці раздабыць човен, ― любата!”

Нельга.

І Дрэвіла пачаў паднімацца па досыць стромкаму схілу наверх, у лес, каб ізноў выйсці на водападзел.

Ізгой узрадаваўся, калі знайшоў вантробы, хуценька аддзяліў часткі, якія можна з’есці сырымі і задаволена падсілкаваўся, закусіўшы сыраегамі, што ў мностве раслі проста пад нагамі. Потым пацёпкаўся далей, імкнучыся не згубіць след, і праз нейкі час пачуў наперадзе нейкую валтузню. Павольна, крок за крокам ён набліжаўся на гэтыя гукі, а калі ўбачыў, што гэта барсукі, то кінуўся да іх з надзеяй паспець адабраць што-небудзь, чым можна пажывіцца. З бурчэннем, без усялякага жадання саступілі звяры сваю знаходку, выносячы з сабой тое, што змаглі ўхапіць зубамі. Калі ён выявіў месца, дзе было вогнішча, то кінуўся разграбаць зямлю ў надзее знайсці хоць невялічкі вугольчык, але тут яго чакала расчараванне ― усе вугольчыкі і галавешкі былі патухлыя. Затое яму дасталіся добрыя косткі, на якіх яшчэ заставалася трохі смажанага мяса.

Пасля гэтага ён ужо не мог адмовіцца ад пераследу таго, хто пакідае такія падарункі. А натура ягоная прагнула большага ― усяго.

Глава 30.

Напад на памаран. Гвалт і рабаванне

Комат стаяў на носе ладдзі, якая разам з усёй яцвяскай флатыліяй сплаўлялася па шырокай і паўнаводнай Вістуле, і думаў думу.

―”Ці мэтазгодна цяпер ісці да вусця Вістулы? Мы не ведаем, якія сілы варангаў сёння знаходзяцца ў гарадзене Труса. Да таго месца, дзе Ногат ―, адыходзіць ад Вістулы ўправа, засталося некалькі дзён ходу. А там да Труса рукой падаць. Калі варангі прывядуць з сабой тузін дракараў, ды яшчэ дапаможнае войска з тых берагавых плямёнаў, што з імі ў звязе, то бітвы не пазбегнуць. Моладзь, ― а гэта пераважная большасць ягонага войска, ― з радасцю пойдуць на такую бітву, бо ў ёй хутка можна здабыць славу і ваенныя трафеі.”

Але куніг добра ведаў, што гэтак жа хутка можна і згубіць жыццё.

―”Не! Мы не гатовыя да такой сустрэчы ні колькасцю, ні падрыхтоўкай. Ды й мэты ў нас другія. Можа, не ісці ніжэй па Вістуле, а ўдарыць па левым берагу ў стык куяваў і памаран? А ці не трапіць тады яго войска ў клешчы ― паміж дзвух гэтых звязаў плямён? Дый зноў жа, што рабіць з ладдзямі і чоўнамі? Плыты то можна хутка звязаць новыя, а судны не хацелася б губляць. Схаваць дзе небудзь у балоцістай старыцы, якіх шмат сустракаецца каля ракі? Гэта можна было б. Ды вось няўдача, калі яны мінуць месца, дзе Ногат адыходзіць ад Вістулы, то трэба мець на ўвазе, што ззаду у любы момант могуць з’явіцца дракары і адрэзаць іх ад схаванага флота…”

Доўга яшчэ разважаў пра сябе Комат. Ваенны савет ён не стаў збіраць. Трэба вырашыць усё самому ― на правах галоўнага ваяводы, бо прадбачыў разлад у думках сваіх паплечнікаў. Нечакана ў галаве склаўся план, які адразу ж здаўся яму правільным. І чым болей ён яго прадумваў, тым больш ён яму падабаўся.

― “Навошта адмаўляцца ад першапачатковай задумкі?! Трэба ісці па Вістуле да самага мора! Варангі не паспеюць перакрыць нам шлях каля Ногата. Яны там апынуцца пазней і будуць чакаць, каб перахапіць яцвяскае войска на адыходзе, калі яно будзе абцяжаранае здабычай. А мы не будзем вяртацца па Вістуле, а пойдзем на ўсход па моры, потым волакам перасунемся праз Доўгую Пясчаную Касу, пераплывём марскі заліў на поўнач ад Труса і дабярэмся да Варміі, ― да земляў прусаў, якія не сябруюць з варангамі.”