― Так-так, ― пачаў разумець Комань, ― пад лічынай гандляроў ты хочаш паслаць у яцвягі выведнікаў.

― Тс-с-с, ― Бачыла прыклаў палец да губ.

― Але каго?

― З дружыны нельга, Комат здагадаецца. Трэба кагосьці з тваіх. Разумееш, конязь пайшоў насустрач яцвягам. Калі цяпер Волад папросіць, Комат не зможа адмовіць узяць пад ахову гандляроў. Нельга ўпускаць такіую магчымасць заслаць выведнікаў у самае сэрца Яцвезі.

Яны доўга перабіралі Ведзьмядзёўцаў, потым паклікалі Ястра, ізноў разважалі і нарэшце вырашылі адправіць у якасці гандляроў немаладых ўжо мужоў, але якія былі яшчэ ў сіле, Чмяля і Востравуха. А каб ім было лягчэй спраўляцца з таварам, на дапамогу ім далі маладога і моцнага, але разважлівага Роздума.

― Комань, ― ціха прамовіў Ястр, ― трэба паслаць Воўча.

― Як гэта? ― здзівіўся Комань, ― Навошта? Ён замалы яшчэ.

― Так трэба. Яго выбралі багі. Няхай бачыць свет.

― Дык яго ж маці не адпусціць, ― Комань уважліва паглядзеў на Ястра, ― Вядзьмар стары, ці ты не выжыў з розуму?

― Я ў ясным розуме. А вось табе не могуць быць вядомымі ўсе помыслы нашых багоў, бо ты не святар! Дарэчы, з Крынай я сам пагавару.

Комань шчыльна падыйшоў да Ястра, узяў яго за грудкі і сказаў скрозь зубы:

― Ты… Вядзьмак! Я ведаю цябе, як аблупленага. З дзяцінства разам на свеце калоцімся. Калі загубіш хлапца, не будзе табе літасці. І багі твае не дапамогуць!

― Эх, Комань. Не гняві багоў, бо можа прыйсці такі час, калі толькі на іх спадзявацца застанецца. І адкажы мне: калі і што зрабіў я супраць роду-племені нашага? ― і Ястр адвёў ад сябе рукі Команя.

Комань не знайшоў, што адказаць вешчуну. Ён проста нерваваўся, бо ў сэрцы ягоным з некаторай пары жыла невытлумачальная трывога за людзей, за лёс якіх ён нёс адказнасць перад племенем і шматлікімі дрыгавіцкімі багамі.

Майстравалі плыты, на якія прыйшлося высекчы невялічкі хваёвы бор на левым баку Маўчады недалека ад Нёмана. Працавала ўся дружына, не засталіся ў баку і яцвягі. Валілі лес, адрубвалі сукі і галіны. Бярвенні крыжавалі і цягнулі да вады. На беразе іх размяркоўвалі па таўшчыні і даўжыні. Больш тоўстыя ішлі на плыты для коней, астатнія для ваяроў. Потым бярвенні спіхвалі ў ваду, і ўжо там вязалі доўгай лазой, якая не губіла трываласці ў вадзе, у адрозненні ад скураных пасоў або вяровак з каноплі ці крапівы. Хоць працавалі хутка, на падрыхтоўку патрабавалася некалькі дзён.

Воўч з сябрамі круціўся каля дарослых, з інтарэсам назіраючы за іхняй працай. Усюды ён браў з сабой ваўчаня, той рос на вачах, і бегаў за гаспадаром, быццам прывязаны шнурком. Ён неяк непрыкметна атрымаў мянушку Шэры.

Надышоў дзень ад’езду. Нягледзячы на ранні час, выпраўляць выйшлі ўсе жыхары Ведзьмядзёў. Вось прыехалі ваяры с Перуновай Старыцы, потым падцягнуліся Вусьцяне. Апошнімі прыбылі на месца збора вершнікі з Руды. Далі папасвіцца іхнім коням, выпілі па апошняй чарцы медавухі і пачалі грузіцца на плыты. Надыйшоў урачысты момант развітання. І тыя, што ад’яжджалі, і тыя, хто выпраўлялі, добра ведалі, што не ўсе вернуцца з паходу, бо так было заўжды. Таму, хоць, быццам бы і развіталіся ўжо, кожнаму захацелася яшчэ раз абняць і пацалаваць роднага чалавека, як у апошні раз.

Па сходням на шырокія плыты завялі пад аброці баявых коней, паставілі ў агароджаныя стойлы. Дзве хуткаходныя ладдзі і поўтузіна лёгкіх чоўнаў, што выдзёўбваюцца з аднаго ствала дрэва, далучыліся да плытоў.

Першымі рушылі яцвягі, за імі дружыннікі Волада на чале з Віхурам, потым прыежджыя дрыгавічы, на ўздагон ім, адрываючыся ад абдымкаў родных, саскоквалі на адыходзячыя плыты ваяры з Ведзьмядзёў. Некалькі чоўнаў, на якіх сядзелі маладыя воі з тых, каму не пашанцавала з жэрабям, нейкі час суправаджалі войска. Большасць выпраўляючых ішлі берагам да самага Нёмана, у рэчышча якога неўзабаве вынесла Маўчада плыты, ладзі і чоўны, якія адразу пачало зносіць плынню. Уздоўж шырокай даліны дзьмуў свежы папутны ветрык, таму на плытах і ладдзях адразу ставілі ветразі. Па правым беразе паўстаўлі высокія пяшчаныя абрывы, якія, дзе-нідзе падмытыя няўмольнай плынню, асунуліся ў раку разам з вялізарнымі хвоямі, вершаліны якіх паглынула рака, а ствалы з вывернутымі карэннямі моцна зачапіліся за бераг. Упёршыся ў абрывы, Нёман пачаў няспешна паварочваць на паўдневы захад, і вось ужо апошні плыт схаваўся за завароткам, толькі ветразі было яшчэ доўга відаць цераз нізкі левы бераг, аж пакуль і яны павольна не зайшлі за лес, калі рака ізноў пачала наступны з сваіх незлічоных завароткаў.

У якасьці закладніка ад яцвягаў у Ведзьмядзях засталася Ятвінга.

Глава 18.

Ад’езд дружыны. Касавіца

Хутка і Волад з дружынай павінен быў ад’яжджаць з Ведзмядзёў. Ад’езд супаў з пачаткам першага ўкосу густой травы, якая нарасла на поплавах каля Маўчады. Волад дапамог бы ведзмядзёўцам, але кос на ўсіх не хапала. Таму раніцай дружыннікі пазычылі косы ў мужоў і пайшлі без прыпынку па доўгаму пракосу. Касілі весяла, навыперадкі.

Дружыннік Жорна меў неасцярожнасць пахваліцца напярэдадні, што вельмі спрытна косіць і няма яму роўных у гэтай справе. Таму яго паставілі на чале ― на першым пракосе. З гонарам пачаў косьбіт працу, шырока захопліваючы касою траву. Ды не забыліся дружыннікі ўчарашняй хвальбы, наляглі на працу з усёй моцы. І вось цяпер раз-поразу раздаваліся воклікі:

― Гэй, Жорна! Паберажыся, бо пяткі падрэжу!

І мімаволі Жорна вымушаны быў пад кпінамі сяброў саступаць свой пракос і прапускаць наперад больш увішнага.

― Што, Жорна, мала кашы з’еў?!

― Ха-ха-ха!

― А, мо, мала медавухі выпіў учора?

― Гы-гы-гы-гы!

― А казаў, што косіш лепей за ўсіх! Ай-яй.

― Каб хутка касіць, трэба добры кавалак сала з’есці!

Канечне, дружыннікі, што шоргалі косамі ззаду Жорны, звычайна так хутка не працавалі, размяркоўваючы сілы на цэлы дзень. Ды трэба ж было пакараць задаваку! А Жорна ўпіраўся з усяе сілы, каб не дагнаў яго наступны…

Так, з жартамі і смехам, скасілі дружыннікі добры кавалак вялікай сенажаці. Яны аддалі косы мужам, з задавальненнем акунуліся ў халоднай вадзе Маўчады, апрануліся, прымайстравалі латы і тальмахі з мячамі ў похвах, надзелі шаломы і вось ужо былі гатовыя садзіцца на коней, якіх прыгналі з пашы вартавыя дружыннікі з дапамогай юнакоў.

Ізноў ведзьмядзёўцы праважалі ад’яжджаючых. Некаторыя кабеты ўпотай выціралі слёзы, ловячы позіркі спадабаўшыхся дружыннікаў. Некалькі ўдоў, не саромячыся, горача развітваліся з улюбёнымі, даючы ім пачастункі на дарогу.

― Не сумуйце надта! ― крыкнуў за ўсіх конязь Волад, ― Хутка ўбачымся!

Потым зычна скамандаваў:

― Дружына! На ко-оней!

Хваля постацей з астраверхімі шаломамі ўскінулася верхам.

― Руша-а-а-й!

Вершнікі рушылі ў напрамку броду праз Маўчаду. За імі, рыпаючы коламі, пацягнуліся вазы, запрэжаныя вялікімі коньмі з кашлатымі грывамі. Іх чакала нялёгкае вандраванне па лясным і балотным нетрам да апошняга ў Панямонні племені з тых, што падпарадкоўваліся конязю Воладу. За амаль бязлесымі пяшчанымі грудамі уздоўж невялікай рэчцы, якая раней не мела імя, бо ніхто дасюль не сяліўся на ёй, цягнуліся новыя ляды, што выцерабіў дрыгавіцкі род Разважы, які і даў імя і рацэ і племені. На самых вытоках сядзеў бужанскі род Жыбарта. Гэтыя роды разам прыцягнуліся сюды з Палесся, і вымушаны былі змовіцца з суседскім яцвяскім родам Патыльты, бо не хапала неабходнага трэцяга роду дзеля выканання старадаўніх звычаяў ў шлюбна-роднасных адносінах, каб не звялося племя.

Далей на захад, за непралазнымі абшарамі балот, лясоў, рэчак і ручаін, месцавалася ў векавых пушчах яцвяскае племя Ліпічанаў, яно падпарадкоўвалася толькі яцвяскім кунігам, і з імі ніколі яшчэ не было суседскіх гаспадарскіх стасункаў. Пушчы гэтыя цягнуліся ажно да самай Шчары, якая звілістым рэчышчам павольна набліжалася да Нёмана, быццам не спяшаючыся ўліць у яго сваю плынь і ствараючы такім чынам доўгае і цяжкадаступнае міжрэчча, на якім нават праз тысячу гадоў будуць шумець вершалінамі прыгожыя хваёвыя бары і дубровы.