Цеплая і ціхая ноч апусцілася над Наравам. На поплаве ў лагеры адзін за адным гаслі вогнішчы, вуголле яшчэ доўга жыло сярод пепла, часам ўспыхваючы невялічкімі языкамі полымя, павольна саступаючы вільготнай цемры. Паступова сціхаў і людскі гоман. Толькі рэдкія крыкі начных птушак ды далёкія румзы зуброў і туроў парушалі часам начную цішыню.

Глава 24.

Ваенная рада яцвягаў

З узыходам сонца ўвесь лагер заварушыўся і загаманіў, запаўняючы даліну Нарава і Рудавы, а таксама навакольны лес гучнымі камандамі, пануканнем, конскім іржаннем, тупатом капытоў і воплескамі вады. Апошнія яцвягі з тых, каго чакалі менавіта ў гэтым месцы ўжо прыбылі, і была дадзена агульная каманда на далейшы рух. Прайшло немала часу, калі апошнія чоўны адчалілі і выйшлі на струмень Нарава. Адплыла і ладдзя “гандляроў”, а насамрэч, дрыгавіцкіх выведнікаў, якія разам з яцвяскім войскам планавалі дайсці да Бебжы, а потым вярнуцца.

Воўч з Ежкам заставаліся ў гасцях ў коматавай сям’і у выніку настойлівых просьбаў Коматкі.

Некалькі знясільваючых дзен ішлі да ўпадзення Супраслі. Нараў рабіў такія адмысловыя выкрутасы, што весляры і рулявыя знаходзіліся ў сталай напрузе. Неаднойчы разбіралі дрэвы якія зваліліся ў рэчышча. Толькі калі Супрасль ўліла сваю ваду ў Нараў, той нібыта супакоіўся, стаў больш павольны і ўжо не вырабляў такія крутыя лукі, як раней. Стала мажліва трыху перавесці дух. Яшчэ за два дні дабраліся да ўпадзення Бебжы. На самой справе так выглядала, што гэта наадварот Нараў упадае ў Бебжу, але ніжэй за ракой захавалася назоў Нараў. Так распарадзіліся далёкія продкі, і ніхто не збіраўся штосьці мяняць. Не гэта здзівіла спадарожнікаў, а лагер, што разгортваўся перад вачамі па меры ўваходу ў аб’яднанае рэчышча. Там было войску ніяк не меней, чым прывёў Комат.

Злінцы чакалі на сваім ― левым беразе. Побач з імі змесцаваліся паляксены, якія сплавіліся па Бебжы з ракі Лыхі. Пакемцы, прыбылі з наваколля возера Негочын, крысменцы ― з-пад возера Скуманд. Асобным лагерам стаялі ў вялікай колькасці судзіны з Меруніскі і Керсовіі, з ракі Шышупы, і нават з адлеглага даволі далёка на поўнач левабярэжжа Нёмана.

Сярод ваяроў панавала вялікае ажыўленне, усе былі ўсхваляваныя сустрэчай. Шматлікія сябры, пабрацімы і сваякі ўжо даўно не бачыліся. На беразе гудзела ад людскага гоману, сям-там пачалі гучаць жалейкі і дуды, білі бубны.

Увечар поруч вялікага вогнішча сабралася вайсковая рада. Тут прысутнічалі правадыры дружын, плямёнаў, буйных родаў. Запрасілі і Віхуру. Распачаў раду самы старэйшы па ўзросту, вож крысменцаў Скумо:

― Паважаныя кунігі, ваяводы і слаўныя ваяры! Даўно ўжо не збіралі мы такога вялікага войска, прагнучага даць волю мячам і дзідам. Назбіралася больш, чым сорак саракоў. Гэта вялікая сіла. Сёння мы павінны вырашыць два пытання, ― як рухацца далей, і хто будзе ваяводай усяму войску? Прапаную пачаць з больш лёгкага ― выбара ваяводы. Я лічу, што ім павінен стаць вопытны і ўдачлівы, і не думаю, што ёсць больш падыходная постаць, чым Комат Нараўскі!

― Так! Гэта добра!

― Комата ўсе ведаюць!

― Ён найлепшы!

Комата сапраўды ведалі ўсе яцвягі. Камусьці з малодшых кунігаў жадалася б стаць на чале войска, але ніхто не сумняваўся, што калі паставіць пытанне на галасаванне, то Комата ніякая кандыдатура не пераважыць, і таму ніхто не высоўваўся.

― Ну, дык што? Усе згодныя?! ― запытаў Скумо.

― Згодныя!

― Няхай будзе Комат!!

― Комат! Комат!

― Комат – правадыр!

― Комат – ваявода!!

Комат падаўся бліжэй да вогнішча і павярнуўся да удзельнікаў рады:

― Что ж, дзякую за давер! Абяцаю, што буду камандаваць усім на карысць, незалежна ад племені-роду. Цяпер я жадаю паслухаць вас наконт далейшага руху. Наколькі я разумею, адзінага меркавання няма. Няхай кожны жадаючы выкажацца. Хто першы?!

― Дазволь, Комат! ― гэта самы малодшы з кунігаў, вож пакемцаў, магутны ваяр Вінсэ ўзяў слова, ― я, канечне, падпарадкуюся большасці, але, ведаючы думку многіх ісці па Вістуле, як не да мора-акіяна, дык да самай дэльты, прапаную ўсёткі абмеркаваць другі шлях.

Ён паглядзеў, як рэагуе на яго словы рада. Усе сціхлі і ўважліва глядзелі на маладога куніга. Ён працягнуў прамову:

― Па Вістуле пайсці можна. Ды хто скажа, што чакае нас на гэтым агульным для ўсіх шляху? І мы не ведаем, каго сустрэнем на ёй. Можа, прыйдзецца і ваяваць. Гэта значыць траціць нашую сілу. Але ёсць другі шлях. Ніжэй у Нараў, з правага боку ўліваюцца некалькі досыць буйных прытокаў. Амаль усе яны цякуць з паўночнага захаду, з Зямлі Мноства Азёр. Калі падняцца па ім да вярхоўяў, можна патрапіць у гэтую зямлю. Потым некалькі невялікіх волакаў, і мы выйдзем да вытокаў ракі Паслёнвы, якая ўжо сама цячэ на паўночны ўсход і аж да самага Вялікага Марскога Заліва. І самае галоўнае ― мы будзем рухацца па зямлі нашых братоў прусаў.

Вінсе скончыў гаварыць. Усе маўчалі. Для многіх такая прапанова была нечаканай. Тады Комат прамовіў:

― Прапаную выказвацца далей. Трайга, ты штосьці жадаеш сказаць?

― Так, куніг, ― Трайга, невысокага росту, але шырокі ў плячах правадыр дайноваў падняўся з лавы, паправіў пояс з кордам, правёў тыльным бокам далоні па вусам, ― але прамова мая будзе мець другі накірунак. Ці не занадта далека на захад мы сабраліся? Ці не занадта вялікія сілы адарвалі ад парубежжа з дрыгавічамі, бужанамі, крывічамі? Паглядзіце, якія землі на ўсходзе і поўдні ўжо не падпарадкоўваюцца яцвяскім кунігам, а перайшлі пад уладу дрыгавіцкім або крывіцкім конязям. Ці не занадта лёгка мы адмаўляемся ад сваіх спрадвечных зямель? Мы сабралі добрае войска. Давайце ж павернем яго да Нёмана і Шчары! Там нашыя турботы! Комат, ты думаеш, што дрыгавычы будуць спаць ў шапку, пакуль мы будзем боўтацца па чужых рэках?...

Віхура моўчкі слухаў прамову Трайгі. Толькі вужлакі гулялі пад русай барадой.

Калі Трайга скончыў, Комат узяў слова:

― Трайга, ты ж ведаеш, што з дрыгавічамі ў нас замірэнне. Акрамя гэтага, з намі ў звязе ідзе атрад дрыгавічоў. Калі табе будзе спакойней, можаш лічыць, што яны ў нас у закладніках.

Комат падышоў да Віхуры, паклаў руку яму на плячо:

― Ваявода, ты ж не крыўдзішся за такія словы?

Віхура цьвёрда паглядзеў у вочы Комату:

― Куніг, да гэтага я лічыў, што мы раўнаправныя саюзнікі.

― Для мяне вы такімі і застаецеся…

Потым прамову меў куніг злінцаў Вадо:

― Чулі мы пра той шлях, што прапануе Вінсе. Канечне, пакемцы ведаюць тыя месцы лепш. Але калі параўнаць шлях па Вістуле, які будзе шірокі і дзе мы будзем больш адпачываць ды набірацца сілаў, з тым шляхам, што прапануецца, палова якога супраць плыні, ды з волакамі… Акрамя таго, ― тут Вадо падышоў да Вінсе ўшчыльную і пільна паглядзеў яму ў вочы, ― ты забыўся сказаць ― нам прыйдзецца перасоўвацца блізка да гарадзена Труса. А там, я чуў, заўсёды бывае па некалькі дракараў варангаў.

Вадо павярнуўся да Комата: ― Ці плануем мы сустрэчу з варангамі, правадыр? ― і, паглядзеўшы на астатніх, дадаў: ― Я за шлях па Вістуле.

…Калі ўсе жадаючыя выказаліся Комат падвёў вынік:

― Я ўважліва слухаў вас усіх. Большасць за тое, каб ісці па Вістуле. Маё меркаванне такое жа. Да таго ж, гэты паход так і надумваўся. Але прапанова Вінсе мае сваю вартасць у тым, што яна можа згадзіцца да адыходу дамоў, калі складуцца абставіны. На тым раду будзем канчаць. Заўтра рухаемся далей.

Роздум, Востравух і Чмель спрабавалі гандляваць, пакуль было відно. Гандаль быў слабы, бо мала хто меў чым заплаціць. Толькі некаторыя яцвягі дабіралі сёе-тое з вайсковых рэчаў, або прычындалаў да конскай збруі. Калі сцямнела, Чмель і Роздум заставаліся каля сваёй ладдзі, а Востравух кудысьці знік.

Ніхто не выстаўляў ахову вайсковай рады. Кожны ваяр мог назіраць, што там робіцца, ды мала хто гэтым карыстаўся. Таму Востравух, калі прыцямнела, даволі блізка змог падабрацца і не быць убачаным. Ён залег пад карчом і слухаў. Тое, што абмяркоўвалася на радзе, было цікава, але не гэтыя звесткі былі патрэбныя выведніку. І ён свайго дачакаўся. Калі рада разыходзілася, Комат затрымаў Трайгу, пачакаў, калі Віхура адыдзе і напаўголасу сказаў: