І сказалі старцы, што надыходзяць Вялікія Перамены. А новую старыцу, і разам з ею і Выселкі з таго часу сталі зваць Перуновай Старыцай.

Глава 11.

Сяўба. Выкраданне нявест

...Святая Маці-Зямля! Ты нас жывых корміш, а па смерці да сябе прыхіляеш. Ты нас і ўсялякую жывёліну носіш на сваіх плячах, ніколі не наракаючы. Ты ўсё прымаеш, нават нечысці, ды яшчэ і дзякуеш за гэта. А хто не ведае, як ты дзякуеш, няхай навязе гною і пасее жыта, тады будзе ведаць.

Божа Усявышні, Светавіт-Белабог! Ты стварыў нас, чалавекаў, з зямлі, бо мы зямля і ў зямлю пойдзем.

Зямля ― маці, а праца ― бацька.

Ужо даўно на саху надзеты новы жалезны наральнік, напагатове барана-сукаватка, валы і коні перабіраюць нагамі ў стойлах.

Дык прыймі, зямля, яшчэ раз нашыя намаганні!

Гаспадары апраналі чыстую бялізну, бралі з сабой хлеб, булкі, яйкі, і ехалі ў поле. Запрагалі ў саху валоў ці коней – у каго што было, і праводзілі тры баразны. Потым закопвалі ў барозны прывезеныя стравы, ушаноўваючы Маці-Зямлю, каб яна была ласкавая і добра зарадзіла збожжа, каб усюды было поўна, як тое яйка. Потым гаралі далей.

...Вывелі сівавусага, зусім ужо драхлага старца Іклу ягоныя сыны на ўзаранае поле. Дапамаглі прыспусціць парты і паднеслі голым задам да самае глебы. Пасля нядоўгага маўчання сказаў Ікла:

― Не, сынкі. Не гатовая яшчэ зямелька. Не прагрэлася.

Усе гаспадары ў Ведзмядзях былі гатовыя да сяўбы. Абыйшлі поле з абрадам і малітвай. Старанна змяшалі адборнае насенне з зернем з дажыначнага снапа, насыпалі ў дзежкі. Апранулі чыстыя кашулі. Чакалі. Сонца ласкава свяціла, выграваючы гарачымі промнямі ўзараную глебу.

У другі раз вывелі сыны Іклу на поле. Сядзеў ён, апусціўшы голы зад амаль да зямлі. Маўчаў. Няўжо зноў зарана? Але не. Усміхнуўся старац:

― Пара, сынкі.

Тады адвялі дзеда да края поля, пасадзілі ў воз, далі добрага квасу. Падышоў да дзежцы з зернем юнак у святочным убранні. Дарослыя дапамаглі перакінуць праз галаву пярэвязь, хлопец моцна прытуліў да сябе дзяжу.

― Пачынай, Росцік, ― сказаў бацька, ― хай дапаможа табе Ярыла.

Росцік зачарпаў поўную жменю, зрабіў крок і шырока раскінуў зерне па глебе. Яшчэ крок, ізноў зачарпаў. Яшчэ крок, і зноў раскінуў. А тады і дарослыя ўзяліся за справу, кідаючы зерне шырокімі размахамі ў такт мернай хадзе. Новая надзея на дабрабыт узнікала ў сэрцы кожнага Ведзьмядзёўца, і старога, і малога.

Дрыгавічы сеялі. Сеялі крывічы і радзімічы. Сеялі таксама іх суседзі бужане, мазуры, яцвягі, жмудзіны, аўкштайты і многія іншыя, хто жыў на неабсяжных прасторах Панямоння, Пдзвіння, Падняпроўя, Пабужжа і шмат дзе яшчэ. І не было на белым свеце занятка лепшага і больш высакароднага, чым труд сейбіта, бо менавіта гэты занятак найбольш прывязвае чалавека да аседлага жыцця на зямлі, прывучае берагчы і даглядаць яе, з надзеяй углядаючыся, як з’яўляюцца першыя парасткі, як цягнецца да неба і наліваецца калоссе, як хвалямі калыхаецца спеючае жыта.

А неўзабаве і Ярыла паехаў па засеяных нівах. Ён ужо адамкнуў нябесную браму і на белым кані па сонечным промні з’ехаў на зямлю, каб адчыніць і яе. Ярылу сустракаюць усе жыхары паселішча. У людзей на галовах вянкі з кветак. Карагоды водзяць, спяваюць песні ў яго гонар. З Ярылавага дня пачынаецца сапраўдная цёплая вясна. У гэты ж дзень упершыню выганяюць на пашу быдла. Ваўкі не чапаюць скацінку, бо Ярыла сам ездзіць і ахоўвае яе. Ваўкі вельмі баяцца Ярылы, слухаюць і душаць толькі таго звера, якога ён ім пакажа. Але калі Ярыла хоча пакараць людзей, ды папсаваць хатнюю жывёлу, ён сам насылае ваўкоў. Таму людзі ўшаноўваюць Ярылу карагодамі і песнямі ў яго гонар, а таксама баляваннямі, бо Ярыла адкрывае ўсю прыроду, часткай якога з’яўляецца і плоцкае каханне, таму не лічылася заганнымі любоўныя гульні.

Напрыканцы Ярылінага дня двое маладых мужоў ― Бычань і Заруба, непрыкметна адлучыліся ад ігрышча і пашыбавалі да статка коней, якія пасвіліся ў начным. Яны думалі, што ніхто не бачыў іхняга адыходу, але памыляліся.

― Хлопцы, вы куды? ― паспытаў даганяючы іх Дрок.

― Не твая справа, ішоў бы ты назад, Няўдак ― адказаў Бычань, але Заруба прамовіў:

― Няхай будзе з намі, як хоча. Мажліва, дапаможа чым-небудзь.

― А не пабаішся? Справа нялёгкая ў нас.

― Не баюся я нічога. Сумна мне. А куды вы?

― Мы паедзем да Промшы, у Вусьце, выкрадаць дзяўчат.

― Вось дык та-ак! Тады я з вамі! Мне таксама нявеста патрэбная.

― Занадта ты хуткі. Няпроста гэта.

― А што тут складанага? Хапай ды бяжы.

― Угу. А як не захоча?

― Ну што я, з бабай не зладжуся?

― Ну-ну, паглядзім.

Сонца садзілася ў лес, што чарнеў за Маўчадай. Ззаду чуліся працяглыя дрыгавіцкія спевы. Ярылін дзень няспешна пераходзіў у ноч, поўную любоўных жаданняў і палкасці.

Да Вусця пад’яжджалі ў цемрадзі. Коні заіржалі, але гэта нікога не насцярожыла, бо па начах на поплавы часта выходзілі пасвіцца дзікія тарпаны. Цяпер спевы чуліся ўжо наперадзе. Сталыя вусцяне разашліся па хатах, а моладзь яшчэ заставалася на ігрышчы, якое было ў разгары.

Спешыліся. Перайшлі ўброд Промшу, якая пашыралася пры ўпадзенні ў Маўчаду і была мелкая.

― Дрок, пабудзь з коньмі.

― Ага! Знайшоў прасцяка! Не дзеля гэтага ехаў.

Тады яны прывязалі конёй да дрэў, і ціха пачалі падыходзіць да ігрышча. То тут, то там з карчоў даносіліся смех або заўзятыя стогны. Моладзь балявала. Усё было магчыма ў Ярыліну ноч.

Бычань углядаўся ў карагод, які вадзілі дзяўчаты, шукаючы вачамі Агневу. Вось і яна! Калі карагод распаўся па заканчэнні песні, Агнева аддзялілася ад дзяўчат, уважліва ўглядаючыся ў начны лес.

― “Чакае!” ― усміхнуўся Бычань, з засцярогай наблізіўся і ціхенька паклікаў: ― Агнева!

― Быч! Ты прыехаў! ― дзяўчына кінулася ў цемру і тут-жа апынулася ў гарачых абдымках.

― Усё, Агнеўка! Цяпер ты мая навек, ― Бычань падхапіў дзяўчыну на рукі і панёс далей ад вогнішча, каля якога ўжо пачыналася новая песня і новы танец.

― Ой! А калі дагоняць? Баюся я!

― Не бойся, любая. Не дагоняць! Конь у мяне добры!

Праз нейкі час яны дабраліся да коней. Пакуль што ўсё было спакойна. Толькі некалькі разоў клікалі сяброўкі:

― Агне-ева! Ты куды падзелася? Карагод пачынаецца!

Бычань адвязваў коней.

― Ты што, не адзін, з памагатымі? ― са здзіўленнем запытала Агнева.

― Так. Не адзін я. Але без памагатых. Кожны прыехаў за сваім.

― Ой! Пацеха, дый годзе! Вы там у Ведзьмядзях апантаныя нейкія. За адну ноч вырашылі ўсіх нявест з Вусця ўкрасці, ― шчасліва смяялася дзяўчына.

― Ціхенька, Агнеўка. Трэба астатніх пачакаць.

Зарубе гарачая маладая кроў не дала падрыхтаваць усё як след. І вось цяпер, знайшоўшы вачамі тую, па якую прыехаў, разважаў, як жа здзейсніць задуманае. Дзяўчына яго не чакала, бо толькі аднойчы ён жартам прапанаваў украсці яе, і Мурэня жартам паабяцала падумаць. Ды таму, хто рашуча настроены, дапамагае шчаслівы выпадак. А, можа, гэта была прыхільнасць Ярылы? Так ці інакш, але Мурэня сама прыйшла ў рукі Зарубе, калі моладзь распачала вясёлую валтузню з хованкамі. Ой, Мурэня! Занадта добра ты захацела схавацца, задалёка адбегла ад вогнішча ў цёмны лес, і нібыта лань трапіла ў засаду да паляўнічага. Схапіў Заруба здабычу, падняў над зямлёй:

― Не бойся, Мурэнька! Я гэта ― Заруба. Не зраблю табе шкоды, будзеш маёй жокай!

Дзяўчына ад нечаканасці так збянтэжылася, што страціла дар гаворкі.

Ды не надоўга.

Калі Заруба палічыў, што самае складанае зроблена, Мурэня заверашчала дзікім голасам:

― А-а-а-а! Рату-у-уйце-е-е! Забіва-а-а-аюць! А-а-а-а!

Яна кіпцюрамі ўпілася ў твар выкрадальніку. Толькі на адзін момант ад нечаканасці разгубіўся Заруба, як мага хутчэй заціснуў вусны Мурэне, ды было позна.

Маладыя мужы расхапалі з вогнішча галавешкі, полымя адлюстравалася ад выцягнутых з похваў кордаў.