― Начуем на вадзе! ― голасна скамандаваў Комат, ― плыты з коньмі на сярэдзіну! Ладдзі і чоўны звонку! Спаць толькі ў ладдзях, вартаваць па чарзе!
Ноч прайшла ў трывозе, але без здарэнняў. Гэта ўзбадзёрыла людзей і наступным днём ужо калі-некалі чуліся жарты і смех.
― Гэй! Дрыгавічы! Чаго хвасты падціснулі, злякаліся яцвяскай багны?!
― Што?! Дрыгавічоў багнай не запалохаць!
― Мы самі багнюкі! Нават імя нашае ад дрыгвы!
― А чаго ж учора маўчалі?
― Ды не надта і яцвягі гаманілі!
― Га-га! Усе Яшчара баяцца!
Так, Яшчара баяліся. І калі ў панямонскіх дрыгавічоў яны засталіся толькі ў жудасных па зместу паданнях і песнях, то яцвягі яшчэ жылі побач са страхотнымі пачварамі, то прыносячы ім ахвяры, то праклінаючы і забіваючы. Ніхто не ведаў, колькі іх вадзілася ў бяскрайніх нетрах Дзікага Балота.
Падвечар скрозь смугу прабілася сонца. Стала відать далей. Русла ўжо не гублялася ў чароце, пакрысе рабілася шырэй, струмень больш хуткі. Збоку паказаліся кускі высокага лесу.
― Ляшчанскія груды! ― з радасцю абвясцілі праваднікі, ― не далёка ўжо і Нараў!
З вялікай палёгкай ступілі на зямлю, хай і не надта цвёрдую, але з хвоямі, з пахкім разнатраўем. Вывелі коней, яны прагна сталі скубаць сакавітую траву. Юнакі бегалі навыперадкі з Шэрым. Потым ваўчанё пажадала пагуляць з вялікім вужакам, але змей падняўся з пагрозай і шыпеннем, матнуў раз-другі галавой да свавольніка, той адскочыў ад нечаканасці. Вуж хуценька схаваўся ў вялікім карчы. Як Шэры не шукаў яго, бегаючы вакол, як не вынюхваў ― безвынікова.
Ежка зноў трапіў у бяду. На грудку было шмат гадаў, і не толькі вужакаў. Хлопец неасцярожна наступіў на гадзюку і тут жа быў ужалены ў галёнку. Воўч хварасцінай адагнаў змяю ад сябара, які разгубіўся, сеў, і не ведаў, што яму рабіць.
― Дзядзька Роздум! ― закрычаў Воўч, ― Ежку змяя ўкусіла!
Роздум без слоў хутка падбег да юнака, кордам зрабіў каля ўкуса надрэз, прыпаў ротам, пачаў смактаць і раз-пораз сплёўваць кроў у траву. Так ен рабіў разоў з дзесяць, потым узяў Ежку на рукі і хутка панёс да ладдзі. З скуранога меху дастаў зелле, пажаваў яго і прыклаў да раны, прыбінтаваўшы невялічкай анучкай. Нягледзячы на ўсе намаганні, галёнка пачала распухаць, у вачах Ежкі з’явіўся страх. Востравух, Чмель і Воўч з надзеяй глядзелі на Роздума.
― Не бойся, браце, не памрэш, ― супакойваў Роздум, ― але пацярпець дзень-два прыйдзецца. Укладвайся, буду заклён дзеяць. А вы ідзіце, не замінайце тут мне.
― Дзядзька Роздум, дазволь застацца, ― папрасіў Воўч.
― Ведаеш, хлапец, твая прысутнасць можа дапамагчы, а можа і пашкодзіць. Я табе ў гэтым сэнсе не ведаю.
― Я жадаю Ежку толькі дабра.
― Гэтага мала. Трэба яшчэ ўмець аддаваць свае сілы іншаму.
― Я аддам.
Чмель уважліва паглядзеў на Воўча.
― Добра, паспрабуем. Імкніся падтрымліваць мае намаганні, нават калі не будзеш разумець словы і дзеянні. Пасылай сваю душу да Ежкі.
Роздум запаліў нейкую траву і пачаў абкурваць Ежку, пры гэтым шаптаў заклёны:
― Сыдзі змяя, забудзь пра ўкушанага. Забудзь, Ежка, пра змяю, што ўкусіла. Сыдзі яд з цела Ежкавага. Прыйдзі, Велес, на дапамогу. Няхай пажыве Ежка яшчэ паміж людзьмі. Не спі, Ежка, сном пагібельным. Засынай, Ежка, сном жыватворным…
Доўга абкурваў Роздум юнака, вядзьмарыў над ім, шэпчучы розныя заклёны, якія ўваходзілі не толькі ў цела Ежку, але і Воўчу ў галаву, застаючыся назаўседы ў памяці. І Воўчавая душа туравала, падмацоўвала высілкі Роздума, дасылаючы паўторам словы заклёнаў да сябра. Роздум адчуваў дапамогу і радаваўся, бо ўзрасталі шанцы Ежкі на вылячэнне.
Урэшце юнак моцна заснуў і спакойна праспаў да ранка. А Роздум павёў Воўча паказваць травы і тлумачыць, як імі карыстацца, блага на грудку расло багата розных траў. Дасведчаны лекар распазнаў у Воўчы здольнасьці да лячэння людзей. Заклёны Воўч запамінаў з першага разу, таму што душой разумеў іх гаючы вядзьмарскі сэнс. Потым многа яшчэ усялякіх прамудрасцяў паведаміў Роздум. Так Воўч пазнаваў пачаткі знахарства.
Вось і Нараў! Як жывую істоту прывіталі раку коматавы яцвягі. Яны паднімалі веслы і голасна крычалі:
― Прывітанне, Нараў-бацька!
― Прымай нас, тваіх дзяцей!
― Мы вярнуліся, Нараў!
― Мы на радзіме!
Многія бралі далонямі ваду, пілі яе і абмывалі твары. Нараў многія вякі быў вотчынай яцвягаў. Адсюль пачыналася Вялікая Яцвяская Пушча. Тут яны не давалі сяліцца інапляменнікам. Тут жылі самыя непрымірымыя яцвягі, і рэдка людзі іншых плямёнаў траплялі сюды, ― толькі як госьці. Хто прыходзіў як заваёўца, гінуў без славы і без здабычы, і ніхто больш не чуў аб іх.
Адсюль Нараў павольна нёс свае воды на захад. Ён яшчэ не быў шырокі і паўнаводны, але ладдзі і плыты ужо вольна плылі па чыстым карычняватым струмяні. С правага боку праглядваліся вялікія груды з баравымі лясамі, а з левай яшчэ распрасціраліся абшары Дзікага Балота.
Востравух тлумачыў сваім:
― Дзікае Балота надта вялікае. Калі паплыць па Нараву на ўсход да вытока, то можна дабрацца да такіх месц, де ўжо не будзе рэчышча, а толькі багна. І калі адшукаць струменьчык, які будзе сачыцца не на захад, а на ўсход, то па ім знойдзецца рэчышча Ясельды, гэта таксама яцвяская рака, але яна ідзе да спрадвечных зямель дрыгавічоў. Ну, а калі плыць далей, па Піне, па Прыпяці, то можна дабрацца да зямель, де сядзяць семірадцы, правадыры усіх дрыгавічоў, а яшчэ далей Дняпро, на ім стаіць вялікі гарадзен Кіёба, а як зусім ужо згубіць галаву, то па мору магчыма даплыць і да Царграда. Далёка гэта. Вельмі далёка!
Ад упадзення Мядзяны ў Нараў плылі з вяселымі песнямі. Нарэшце увайшлі ў шырокую даліну, дзе спачатку з правага боку ў Нараў упадала Рудава, і тут жа, праз палёт стралы, злева ўлівалася Нямержа. Шырокі поплаў амаль без кустоўя раскінуўся паабапал Нарава і прытокаў. На беразе стаяла некалькі летніх буданоў яцвягаў.
― Становімся лагерам! ― пачуўся зычны голас Комата.
Чоўны, ладдзі і плыты адзін за адным утыкаліся ў нізкі бераг Нарава. На прасторным поплаву хапала месца і для буданоў, і пашы для коней.
Але праз дзень гэтае месца выглядала зусім інакш, бо адзін за адным прыбывалі атрады ваяроў з розных яцвяскіх плямёнаў. Хутка вялікі кавалак поплава быў застаўлены паходнымі буданамі, а берагі Нарава, Рудавы і Нямержы запаланілі судны і плыты.
Глава 23.
Прыезд дайноваў. Таргі “гандляроў”
Віхура стаяў на невялічкім пагорку і, прыкрыўшыся ад сонца далонню, уважліва аглядаў лагер. Бывалы ваявода конязя Волада даўно ўжо не бачыў столькі яцвягаў у адным месцы. Толькі перад бітвамі, калі тыя стаялі насупраць і чакалі каманды да яе пачатку. Цяпер было другое становішча, але сустракаючы недабразычлівыя погляды некаторых яцвягаў, Віхура мімаволі ўнутрана напружваўся, разумеючы, што становішча, у якое ён, разам з даверанымі яму воямі апынуўся па волі конязя, не будзе бясконцым, і невядома, чым скончыцца.
― Ну што, ваявода, шмат люду з’ехалася! ― Комат падышоў непрыкметна, ― Гэта яшчэ не ўсё войска, вялікая яго частка далучыцца да нас на Бебжы.
― Так, куніг. З гэтым войскам можна нарабіць спраў.
― Вечарам прыходь з гандлярамі да маёй сям’і. Яны тавар пакажуць, а мы пасядзім, адпачнём крыху.
― Добра, куніг. Дзякуй.
У гэты момант уверсе па плыні Нарава пачуўся невыразны шум, воплескі і далекі неразборлівы людскі гоман. Яцвяскія мальцы беглі да лагера.
― Дайновы плывуць! Дайновы! ― крычалі яны, падскокваючы і паказваючы на бліжэйшую лукавіну ракі.
Комат з Віхурам, як і многія, выйшлі на бераг. Так, гэта былі дайновы. Іх шматлікія плямены сядзелі на правым беразе Нёмана аж да самай Вяллі. Яны прыбылі следам за атрадам Комата, паўторыўшы яго падарожжа па Росі. Больш за пяць саракоў добра ўзброеных ваяроў прывёў дайноўскі ваявода Трайга.
Комат радасна абнімаў яго, пляскаў па плячы.
― Не падвёў, брат. Малайчына!
