Яцвягі!
З яцвягамі ў дрыгавічоў і крывічоў вось ужо сем месяцаў доўжылася Вялікае Замірэнне. Але гэта былі воі не з тутэйшых плямёнаў, што стала зразумелым па меры збліжэння двух атрадаў. Яцвягі пад’язджалі не таропка, упэўнена. Бычань спыніўся. Доўбень няспешным галопам накіраваў каня да галавы абозу і заняў месца злева і на сажань ззаду ад Бычаня. З правага боку у такой жа пазіцыі ўжо знаходзіўся Лошна. Кожны праверыў сваю зброю. Калі яцвягі пад’ехалі на кідок суліцы, Бычань падняў правую руку. Яцвягі сталі. Далейшае збліжэнне было небяспечным і магло азначаць пачатак бою.
― Я Бычань, сын Дроба з роду Команяў, усе мы дрыгавічы з племені Корчакаў, знаходзімся ў сваіх уладаннях! ― голасна прамовіў Бычань на яцвяжскай мове. ― А вы хто?!
― А я Стырх, сын Збода з роду Буршта, мы з судзінскага племені Стэгута! ― адказаў па-дрыгавіцку правадыр яцвягаў.
Бычань са Стырхам з засцярогай наблізіліся адзін да аднаго і спыніліся на адлегласці паўдзясятка крокаў.
― Чуў пра адважны род Команяў, ― сказаў Стырх. ― Мы не са злом і замірэнне прызнаём.
― А што робяць воі славутага роду Буршта так далёка ад сваіх лясоў? ― запытаў Бычань. ― Хіба цесна стала людзям племені Стэгута каля струменяў Нарава?
Яцвягі за спінай Стырха пад’ехалі бліжэй, калыхнуліся дзіды. Але той, не аглядаючыся, узняў руку:
― Бачу я, што ты, Бычань, не просты вой ― шмат ведаеш пра нас.
― Як не ведаць, калі вы ўмыкнулі ўжо не адну нашую дзяўчыну?
― Дык і вашым мужам падабаюцца яцвяжанкі. Хіба мала ў вас жанок з нашых мясцін?
― Відаць, і ты многа ведаеш, Стырх. Гарачыя вашыя жанкі, але й нашыя не горшыя.
― А мы ўсе любім жанчын, і розных. Ці не так? ― Стырх азірнуўся цераз плячо, і яцвягі засмяяліся.
Знянацку Доўбень прышпорыў каня і вынесся наперад. Усе глядзелі на яго.
― Ці не ты гэта, Шэпет?! ― ён набліжаўся да аднаго з яцвягаў.
― Доўб, стой! ― гыркнуў Бычань, і Доўбень асадзіў каня.
― Доўбень, ты жывы? ― цяпер адзін з яцвягаў накіраваў каня да дрыгавіча.
― Тупаваты быў твой меч напрыканцы бітвы, калі ты дастаў мяне. Як бачыш, жывы ды здаровы...
Яны глядзелі адно аднаму ў твар, і ў кожнага перад вачамі плыла выява выпадковай сустрэчы пяць зім таму. Дрыгавічы вярталіся з набегу, абцяжараныя нядрэннай здабычай, а яцвягі толькі пачыналі такі ж самы разбойніцкі марш, і спакусіліся на гатовае. З кожнага боку было ўсяго па паўсотні вояроў, а біліся доўга і жорстка. Страцілі больш, чым па дзясятку добрых вояў, ды ніхто не змог пераадолець. Доўбеня тады палічылі за мёртвага, але дома знахары хутка паставілі яго на ногі.
― Вось жывучыя дрыгавічы! ― усклікнуў Шэпет. ― Іх забіваюць, а яны ўваскрасаюць.
― Ён не мог памерці, бо яго чакала Слада! ― весела крыкнуў Вой.
― І не толькі яна, ― дадаў Лош.
Цяпер зарагаталі абодва бакі. Потым Доўбень сказаў спакойна:
― Можа, яшчэ сустрэнемся, Шэпет.
― Я гатовы, ― гэтак жа спакойна адказаў яцвяг.
З валакушы пачуўся глухі румз. Коні пад вершнікамі затопалі на месцы, заварушылі вушамі.
― Мядзведзя з бярлогі ўзялі? – запытаў Стырх.
― Бадзяга гэта, ― адказаў Лош.
― Мядзведзь-бадзяга?! ― здзіўлена перапытаў Шэпет.
― О-го!
― Вось дык-так!
― …Я не пачуў адказу на сваё пытанне, ― гнуў сваё Бычань, ― ты ж ведаеш, Стырх, гэта нашая зямля.
― Плынню Нёмана не валодае ніхто з смяротных, а мы на рацэ, ― адказаў Стырх, ― на зямлю вашую мы не хадзілі. І хоць я не павінен даваць табе справаздачу, усё ж скажу: едзем мы з Дайновы, з Дзітвы, ад родзічаў, ― прасілі ў іх дапамогу, бо пасварыліся мы з галіндамі, можа й да вайны дойдзе. А дрыгавічам шкоды не рабілі.
Яны пільна паглядзелі адзін аднаму ў вочы. Бычань адчуваў, што не ўсё гаворыць Стырх.
― Не прагнявіце Перуна! ― голасна прамовіў ён.
― Дапамагай вам Ярыла! ― адказаў Стырх.
Яцвягі амаль з месца рыссю рушылі ў сваім кірунку, дрыгавічы павольна пацягнуліся ў бок Ведзмядзёў.
― Пільнуй Сладу, Доўб, а то выкраду! ― пракрычаў Шэпет.
― А ты думаеш, што зладзіш з ёй? Яна ж як мядзведзіха, кіпцюрамі цябе раздзярэ!
Ізноў рогат з дужых мужчынскіх горлаў замітусіўся па рэчышчы.
Хутка белая заслона зімовай смугі праглынула вершнікаў, паволі заціх і тупат конскіх капытоў.
Скруха па загінулым Славу і трывога за параненага Буя не давалі супакоіцца дрыгавічам, але цяпер яны адчувалі яшчэ і пачуццё гонару за тое, што зрабілі цяжкую працу, не пасарамацілі свой род, годна сустрэлі яцвягаў. Гэта бадзёрыла і грэла і без таго не халодную кроў маладых здаровых мужоў.
Бычань задумаўся. Штосьці не тое было ў паводзінах яцвягаў. Хітрыў Стырх. Пасварыліся з галіндамі? Слаба верыцца, бо яцвягі заўсёды жылі ў вялікім сяброўстве з усімі прускімі плямёнамі. Ды сварацца часам і добрыя суседзі. Дапамогу прасілі ў дзітвянскіх супляменнікаў? Гэта таксама магло быць. Дайновы ― родзічы яцвягаў, не канфліктавалі з суседзямі. На жмудзь і латыголу хадзілі разам з дрыгавічамі і бліжнімі крывічамі. Ім не было цяпер патрэбы трымаць многа вояў на парубежжы, частка магла і адлучыцца ў далёкі край па здабычу і славу. Дык у чым жа хітрыкі?
Збоку ціха пад’ехаў Лошна:
― Дазволь застацца ззаду, Бычань, трэба паназіраць за Нёманам...
Бычань пільна паглядзеў на Лоша. Спраўны і разумны ваяр меў рацыю.
― Добра. Вазьмі з сабой Доўбеня.
Хутка двое вершнікаў расталі ў шырокай прасторы скаванага ільдом і зацярушанага снегам бацькі-Нёмана. Поўня з цяжкаcцю прабівалася праз светлую імглу. Паабапал крутых берагоў густым строем моўчкі стаялі пакрытыя снегам і шатамі высокія хвоі…
Калі да вусця Маўчады заставалася некалькі палётаў стралы, Бычань, не спыняючы каня, тры разы працяжна і тонка пракрычаў у напрамку Ведзьмядзёў. Вялікі жаль гэтага крыку выгнаў насустрач абозу дарослых і дзяцей, старых і малых. Галасілі бабы, збягаючыся да валакушы, у якой ляжалі Слаў і Буй. Глуха румзаў звязаны мядзведзь. Буя хуценька панеслі да Ястра.
― Ой ты мой сыно-о-очак! Навошта пакінуў ты мяне стару-у-у-ю?! Пайшто сышоў раней за мяне-е-е!? ― галасіла маці Слава.
― Ой ты наш мужанё-о-о-ок ласка-а-а-вы! Ой ты наш заступніча-а-ак! Ой ты наш здабы-ы-ы-ытчык! Чаму ж ты нас пакі-і-інуў!? ― ірвучы валасы на галаве, галасілі тры жанкі Слава.
Падыходзілі ўсё новыя людзі. Шуганне запаленага вогнішча вырывала з цемры засмучаныя абліччы.
― Хто падніме нашых дзетак, малых сыночкаў і дачок тваіх, хто заступіцца за іх?! Хто здабудзе аленя, хто адгоніць ваўка!? ― галасілі жанкі, яшчэ не старыя кабеты, якія ў адзін момант засталіся без добрага мужа, без клапатлівага бацькі для дзяцей. У сям’і Слаў не даваў волі сваёй хваробе і болю, тут ён да канца заставаўся суровым і моцным галавою, апораю для ўсіх дамачадцаў. А было яму, лепшаму ваяру ў дрыгавіцкім племені Корчакаў, сорак і тры гады…
Двое вершнікаў хутка перасоўваліся па ільду начнога Нёмана, Ад смугі не было добра відаць нават на палову палёта стралы. Глухія гукі ад конскіх капытоў былі чутнымі не намнога далей. Коні ішлі сабраным крокам, перабіраючы кашлатымі нагамі па глыбокаму снегу амаль бязгучна. Яны вярталіся асцярожна ў той бок, дзе адбылася сустрэча з яцвягамі. Лошна і Доўбень уважліва, да болю ў вачах, углядаліся ў снежную імглу. І нездарма. Неўзабаве абодва заўважылі нейкія плямы на снезе бліжэй да правага берага, зарослага трыснёгам. Наблізіўшыся, пачулі глухія енкі, нібыта з-пад ільду, а калі пад’ехалі ўшчыльную, то ўсё зразумелі. Гэта енчылі захутаныя ў авечыя шкуры ўмыкнутыя дзяўчаты. Іх было дзве, ― звязаных, як звяры, вяроўкамі, накінутымі нават на раты. Дзяўчаты былі незнаёмыя. Лош хацеў спешыцца, але Доўбень рэзка стукнуў яго па плячы і паказаў рукой на бліжэйшы выступ берагу. Адтуль чуліся невыразныя галасы. Яны паспелі яшчэ ад’ехаць на пару тузінаў крокаў за трыснёг. Лош моцна сціснуў каленьмі свайго жарабца, і той паслухмяна лёг на снег. Тое ж зрабіў і Доўбень. Хуценька закідалі коней снегам і падпаўзлі бліжэй да дзяўчат, зараўноўваючы знятымі кажухамі сляды. У гэты момант з таго боку, у які ад’ехалі яцвягі Стырха, паказаліся дзве шэрыя, размытыя смугой плямы. Яны паволі набліжаліся да месца, дзе ляжалі звязаныя дзяўчаты.
