Найболей жа яны жылі дружна. Як бы ні былі напоўнены турботамі дні, было часу, каб хоць коратка, хоць урыўкам пасядзець разам, падзяліцца бачаным, чутым, думаным; няхай сабе найбольш увечары, пасля Апейкавага дня ў выканкоме. І разумелі яны адно аднаго з паўслова, часта з аднаго позірку…

У другой палавіне дома жыў даўні Апейкаў знаёмы — Харчаў. Калісьці Апейка сам угаварыў былога начальніка міліцыі пераехаць з не вельмі зручнай кватэры, якая была ў памяшканні міліцыі; радаваўся, капі той пасяліўся побач, цэлымі гадзінамі, бывала — увечары ці выхаднымі днямі,— сядзелі адзін у аднаго ў гасцях або на Апейкавым ці Харчавым ганку. Часам спрачаліся, i разыходзіліся найбольш кожны са сваёй цвёрдай думкай, але гэта не шкодзіла нібы жыць мірна, нават у добрым сяброўскім ладзе. Толькі ж з часам, асабліва пасля таго, як Харчаў вярнуўся з Масквы, з курсаў, лад сяброўскі парушыўся. І цяпер, здараецца, пасядзяць, пагавораць, сустрэўшыся на двары, але сядзяць i гавораць ужо, можна сказаць, не як сябры, а як знаёмыя, якім даводзіцца быць на адным двары. Праўду кажучы, цяпер абодва, гамонячы, не часта i сядаюць, больш стаяць: гаворкі цяпер не такія доўпя. Не, гэты нялад не адтаго, што Харчаў зазнаўся пасля курсаў, пасля новага прызначэння, прычыны тут іншыя. Думкі розныя, розныя погляды; розныя, як сам жа Харчаў сказаў, прынцыпы. Розныя i цвёрдыя ў кожнага — i ў Харчава i ў Апейкі. Гэта праверана ўжо не раз; таму цяпер амаль ніколі не даходзяць да спрэчкі; як бы згаварыліся: нашто траціць час марна! Ці дзіва ж, што цяпер няма шчырасці, прыхільнасці былой; хоць бы такой, як у Веры з жонкай Харчава, добрай, спагадлівай Марусяй. І ці дзіва, што жыць цяпер побач з Харчавым, сустракацца не толькі на працы, a i дома Апейку не вельмі даспадобы. Так што ў Апейкавым доме ёсць i свае, як кажуць, мінусы…

Перакусіўшы сам-насам, замкнуўшы дзверы i схаваўшы свой ключ у кішэню, Апейка выходзіў на знаёмую вуліцу. Кожны раз ранкам пасля вандровак ён ішоў вясёлай хадою чалавека, для якога не абы-якая радасць ступіць зноў на сцежку, па якой не ступаў, здавалася, цэлы век. У такія ранкі вочы яго ўсё бачылі як бы нанава, як нешта незвычайнае. Добра, легка ішлося па вулачцы, няхай сабе i была яна вузенькая, без тратуара, вясной i ўвосень гразкая, a зімой — замеценая паверх платоў іўрбамі снегу. Вулачка выводзіла Апейку на другую, трохі шырэйшую, таксама без бруку i тратуара, але падсыпаную жвірам. Як i дасюль, перад вачыма Апейкі мяняліся хаты: найбольш старыя, найбольш над гонтам, усе драўляныя, усе з агародамі i агародчыкамі, з безліччу платоў i катухоў. Вясковыя платы i хаты гэтыя выводзілі Апейку на брук галоўнай вуліцы, дзе быў i гаманкі дашчаны тратуар i там-сям белыя i чырвоныя ганарлівыя камяніцы, дзе грымелі жалезам вазы, дзе святочна чырванелі лозунгі; дзе i было тое, што вылучала гэтае паселішча з іншых, што давала яму права звацца асабліва — мястэчка.

Галоўная вуліца — Леніна — была даўжэзная: цягнулася ўсцяж тары болей як на тры кіламетры, пакуль не ўпірапася ў зыбучы пясок, у цёмны хвойнік. Другая такая ж вуліца, так жа ўсцяж гары, але бліжэй, прыціскаючыся да самага падножжа, ішла ў другі бок, між ліп, між вербаў, да самай аздобленай хмызнякамі роўнядзі лугавой нізіны. Вясной усю нізіну залівала прыпяцкая наводка, увесь прасцяг быў повен шырокага вадзянога бляску: у вадзе танулі агароды, завулкі, з вады тырчалі платы, катухі, вада лізала ганкі. Тады па агародах, па завулках спрытна юрлілі лодкі — лодкі станавіліся самым неабходным транспартам. У дні i тыдні паводак, здавалася, невядомае мора падступала да хат — вада разлівалася да самых далёкіх гор на другім баку Прыпяці; так шырока, што сцінала грудзі. Пад лета — раней ці пазней — вада паволі спаўзала, аддавала людзям чарнату мокрай зямлі; за гародамі ды завулкамі вылазілі на волю лугавыя прасцягі, вылазілі проста з вясёлаю зелянінаю i бліскучым россыпам жоўтых красак. Хутка абсыхалі пясчаныя разлогі паўз Прыпяць — бераг быў увесь у пясчаных засыпах пяску, — адкрывалася, нарэшце, дарога да прыстанькі, што ўжо нямарна чакала святочна белыя параходы.

Наперарэз гэтым дзвюм бегла з цеснаты гары яшчэ адна вялікая вуліца: усё ніжэй, ніжэй, між хат, пад саснячкі, у прыпяцкія гтяскі, к той жа прыстані. Гэта i была асноўная дарога, па якой, цераз раўчакі i брады, што амаль не перасыхалі, дабіраўся да Прыпяці ўвесь раён.

На гэтых трох вуліцах i жыла большасць местачковага жыхарства; гэта, можна сказаць, былі гапоўныя вуліцы. Але, як i большая частка самай галоўнай вуліцы Леніна, астатнія дзве галоўныя вылучаліся сярод іншых амаль адной даўжынёй: былі гэта ў цэлым гразкія i пыльныя вясковыя вуліцы з вясковымі ж хатамі. Акрамя легішай часткі вуліцы Леніна, толькі невялічкі кавалак той, што збягала з гары, нагадваў нешта гарадское i брукам i дзвюма-трыма камяніцамі; усё гэта, самае выдатнае з дзвюх вуліц, было сабрана разам у тым месцы, дзе абедзве вуліцы скрыжоўваліся. Тут i было тое, што выклікала пашану да мястэчка ў прыезджых з усяго раёна. Тут былі ўстановы, нардом, аптэка; тут былі магазіны, рыначная плошча, крамкі; прыватныя краўцы i шаўцы. Тут быў "цэнтр".

У гэты "цэнтр" i выходзіў цяпер Апейка, вострым позіркам ловячы праявы местачковага жыцця.

Толькі што мінуў крыклівых хлапчукоў, якія гайсалі на каньках па доўгай замёрзлай лужыне; малыя, заўважыў,— адзін местачковы, двое другіх — з вёскі; з інтэрната, пэўна, з другой змены той жа школы на гары, дзе цяпер Вера. Па бруку ляскочуць тры падводы — вязуць прыкрыты посцілкамі, увязаны вяроўкамі лён; адзін з возчыкаў заўважыў Апейку, пазнаў — даў "добры дзень". Апейка таксама пазнаў: вадавіцкія камунары; едуць — здагадаўся — у Калінкавічы, на станцыю, здаваць. Недалёка ад ix спаткаў дзядзьку: перад калёсамі сівы канёк трухае; дзядзька сядзіць стаўбуном, нібы дрэмле, абыякавы; але спакой — нагнаны, вочы з-пад барановай шапкі з адвіслымі вушамі зіркаюць востра, пільна. Пазнаў яго, Апейку, але адвёў позірк, нудна нокнуў на каня i зноў нібы задрамаў. На возе — нічога: сена толькі для вачэй, але Апейка паручыцца мог бы — не пусты едзе, вязе нешта. Мяса зарэзанай цялушкі ці, можа, каровы знаёмаму краўцу або спекулянту… "Рэжуць скаціну, што далей — больш… Kani не спыніць гэтае вар’яцтва, чорт знае, што будзе…" Заўважыў на сцяне аптэкі перарваны ветрам кавалак шпалераў — лозунг: "Збор попелу — ударная…" Ніжні край лозунга вецер вырваў, хоць шпалеры i былі абабіты па краях дранкамі,— знізу матляўся толькі язычок шпалеры з нейкімі кветкамі спадыспаду. Ля цёмнай, з пачарнелай шалёўкай, гуменнай красы цяперашняга нардома цераз усю вуліцу варухліва чырванела: "Вышэй тэмпы калектывізацыі! Выйдзем на першае месца ва ўсёй акрузе!" Апошнія словы былі напісаны танклява i густа, Апейка ведаў — па загаду Башлыкова; Башлыкоў, пабачыўшы няўзгоднены з ім лозунг, загадаў зняць яго i дапоўніць… Апейка ўбачыў на сцяне нардома аб’явы; адна вельмі кароткая: будзе кіно "Два друга — модель и подруга". Перад другой ён стаў, уважліва прачытаў: "22-га, у нядзелю, у Юравіцкім Нардоме пачнецца чыстка членаў i кандыдатаў партячэйкі Юравіцкага райкома партыі КП(б)Б. Просьба ўсім беспартыйным мястэчка Юравічы, а таксама i ўсіх сельсаветаў i вёсак Юравіцкага раёна, абавязкова явіцца, а такжа падрыхтаваць факты пра работу i недахопы партыйцаў з ячэйкі, асабліва — кампрамеціруюшчыя матэрыялы. Усе гэтыя факты просьба кідаць у скрынку, якая тут вісіць, або заявіць Камісіі па чыстцы ці на самім пасяджэнні па чыстцы публічна.

Пачатак чысткі ў І0 гадзін раніцы".

Аб’ява датычылася Апейкі: супрацоўнікі райвыканкома таксама ўваходзілі ў райкомаўскую партячэйку.

Усё, што аб’яўлялася, было яму ўжо вядома: i тое, што чыстка будзе, i дзе, i ў які дзень; i ён чытаў аб’яву i адышоў ад яе з такім выглядам, як бы нічога асаблівага не здарылася, — а ў грудзях усё ж зашчымела, нядобра, трывожна. Брала гэтае трывожнае не ўпершыню, але сёння неспакой быў багата чутнейшы. "Кампрамеціруюшчыя матэрыялы" — засела ў памяці, не адсіўпала, не ціхла.