Яшчэ здалёк пачула шарганне крокаў. Хтосьці ішоў да прыгумення. Ён ці не ён? Kani пройдзе па сцежцы, значыцца, не Васіль; зверне сюды — ён. Насцярожана чакала. Чалавек звярнуў да яе, наблізіўся; стала відна ў змроку цёмная постаць.

— Ты? — прашаптала яна.

— Я.

— Запазніўся…

— Прыехаў позно…

Стаялі, маўчалі, але самі поўніліся пачуццямі, чаканнем. Не радасныя, не бесклапотныя былі гэтыя пачуцці, не лёгкае — чаканне; зусім інакшае было ўсё, я к тады, тры гады назад, калi ён быў нежанаты, а яна не замужам. І не чалавек яе, i не жонка яго адны былі гэтаму віною. Hi ён, ні яна не думалі пра ix, i Васіль i Ганна жылі ў гэты момант толькі сустрэчай, адчуваннем таго, што, як калісьці,— яны зноў у цемры адны. A ўсё ж радасці i блізкасці ранейшай не было. Штосьці i радніла ix, i прыцягвала аднаго да адной, i стрымлівала, аддзяляла.

Перажытае паасобку — многія дні, месяцы — мяжою ляжалі між ix… І не чужыя быццам былі Ганна i Васіль, i — як бы чужыя…

Васіль пачуў, што Ганна дрыжыць.

— Холадно?

— Аг-ге…

— Хадзем у гумно. Зацішней там.

— Не трэба. Хутка дад-дому…

— Пакуль тoe.

Усё ж пайшла за Васілём. Паслухмяна праціснулася ў прачыненыя вароты. У гумне здалося цёпла — не хадзіў сцюдзёны вецер. Але ток быў — як лёд.

— Тут салома ў застаронку, — ціха сказаў Васіль.

Салома падатліва асела пад імі, атуліла з бакоў.

Ганна укапала ў салому ногі, адразу стала ўтульней i цяплей. Пахла прэллю са страхі, токам, свежай, нядаўна памалочанай іржаной саломай. Угары, недзе пад страхой, ціўкнуў спрасонку верабей.

Васіль нязграбна, як бы першы раз у жыцці, абняў Ганніны плечы.

Стаў лашчыць яе, туліць да сябе. Спачатку нясмела, няўпэўнена, але чым далей, то смялей, гарачэй. Гэта быў ужо не той сарамлівы, дзікаваты Васіль, але яна не думала пра гэта. Не тая была i яна. Ды што з таго: ім было так хораша. Яна не йрацівілася, сама тулілася да яго. Яна пацалавала яго, так, што ён як не задыхнуўся; i — тулілася, тулілася, дрыжучы ўся, як у ліхаманцы, ад агню, што поўніў яе, ад нецярплівасці, ад прагі — быць бліжэй, бліжэй з ім…

— Вася, мілы! Родны!.. Вася!..

Потым ляжалі ціхія, паспакайнелыя. Доўга не гаварылі. Раптам, з роспаччу, Ганна прызналася:

— Не вытрываю я, Вася!..

Васіль, адчула, зірнуў — нібы не зразумеў.

— Я, можа… утагілюся…

Ён насцярожыўся:

— Ну, ты… тое!..

— Табе аднаму кажу… Не пытайся болей! Не хачу пра яго!

Ганна парывіста, горача зашаптала:

— Родны ты мой!.. Буў ты ў мяне адзін!.. І адзін астаўся… хоць я цябе i не бачу… Ты — толькі адзін!.. І ўсё няпраўда, што гаварылі колісь — пра мяне i пра яго. Няпраўда. Не було ў нас да вяселля нічога! Як перад Богам кажу, як на споведзі! Няма мне чаго выдумляць. Усе плёткі тыя — няпраўда!.. Ты ў мяне буў адзін, адзін i астаўся. Я, можа, толькі i жыву цяпер, што ты е… Ты ў мяне i цяпер адзін, адна радасць. Я таму i прыйшла. Ты не думай нядобраго…

— Я i не думаю…

— Можа, не трэба було — набівацца на сустрэчу, але мне так хацелася хоць трохі пабуць удваіх! Хоць слово сказаць, хоць пачуць слово…

Яна раптам прызналася, шкадуючы:

— Злая була я тады на цябе. Не паверыў! Другім паверыў, а мне дак — не!..

— Гаварылі ж людзі…

— Гаварылі!.. І ўсе-такі мы памірыліся б, мабуць, кеб не мачыха. Вельмі ж ёй дабра Карчовага захацелася! Сваячкай Карчовай захацелася стаць!..

— Я дак зразу нейк прывыкнуць не мог, што ты пайшла…

— Я i сама думала патом: як я згадзілася! Як магла так зрабіць! Як магла!

— Не свая ахвота…

— A вінавата, выходзіць, сама. — Яна сказала цвёрда: — Сама вінавата! Самой — i бедаваць век!

Свет не без добрых людзей. Чутка пра Ганніны спатканні з Васілём вельмі хутка дайшла да Глушаковай хаты. Першай, мабыць, даведалася Халімоніха, прынесла вестку ад некага з суседак, зразу ж стала сарамаціць, клясці Ганну. Неўзабаве даведаўся стары — слова не сказаў, але зірнуў тхарынымі вачыма так, што ўсярэдзіне ў Ганны заныла ад страху.

Яўхіма не было. Ён прыехаў з поля пад вечар. Адразу, як толькі ён уз’ехаў на двор, Халімоніха кінулася да яго, але стары Глушак вярнуў яе з двара. Стары i Яўхім разам падаліся з калёсамі к павеці. Потым вярнуліся ўдвух на бацькаву палавіну. Калі яны ўвайшлі, стары загадаў Халімонісе, каб дала есці,— Глушакі паселі вячэраць. Яўхім, мабыць, таксама сеў за стол; адразу не зайшоў у палавіну, дзе была, чакала бяды Ганна.

Яна здагадвалася: Яўхіму ўжо расказалі — ведае аб усім. Сядзіць, моўчкі жуе, кіпіць злосцю. Праз забітыя дзверы чула: усе маўчаць — хоць бы слова прамовілі; усе душацца злосцю, прагнуць пометы. Ганніна сэрца ныла нядобра — што ж гэта будзе? Трывога гнала з хаты — уцячы, выбавіцца! Але як ты ўцячэш i куды ты ўцячэш — мужава жонка!.. Пустое ўсё. Усё адно — рана ці позна не мінавала б! Усё адно… Чаго ж яна баіцца — хіба ж не ведала, што так будзе?.. Да слыху дайшло: цікаюць ходзікі — роўна, мерна. Завыў на двары сляпы сабака. Цягуча, доўга…

Вось пачалі ўставаць. Яўхім выйшаў. Зараз сюды ўвойдзе. Адчыніліся дзверы, цвёрда затупалі боты, бліжэй, бліжэй. Ганна сціснулася.

Ён стаў побач. Хвіліну маўчаў, адно con сярдзіта, важка. Але прамовіў як бы спакойна:

— Зноў — знюхалася?..

— Аб чым ето ты? — нібы не зразумела Ганна.

— Не знаеш?

Вочы яго праціналі Ганну. Рот крывіўся злосцю, нянавісцю, лютасцю. "Звер! — мільганула ў галаве Ганны. — Заб’е! Насмерць!.." Чула сябе кволаю, бездапаможнаю, але стрымлівала страх, старалася, каб не бачыў, што яна баіцца… Яна i не баіцца! Няхай — што будзе, тое будзе!.. Усё адно — рана ці позна!..

Адзначыла мімаволі: за дзвярамі свякруха не бразгала посудам, ліпла, мусіць, да шчылін. Стары не падаваў голасу — прыслухоўваліся, чакалі…

— Не знаеш?

— Скажаш, мабуць!..

Яўхіма прарвала:

— С-сука!

Не ўправілася адхіліцца: Яўхімаў кулак ударыў у сківіцу — нібы пра. І ойкнуць не паспела, як упала. Затулипа адно твар рукамі. Яўхім люта, колькі сілы, ударыў ботам раз, другі — ёй зацяло дыхаць. "Заб’е!.. Ну, i няхай!.. Усе адно!.."

Яўхім i забіў бы, можа. Б’ючы, ён не толькі не спатольваўся, a шалеў яшчэ больш. Шалеў асабліва таму, што жонка-блудніца хоць бы голас падала, хоць бы застагнала! Не толькі не прасіла літасці, a i болю не паказвала!.. Апантаны злосцю, Яўхім не заўважыў, што дзверы з сенцаў расчыніліся i ў ix паявіўся Сцяпан, якога трымала, цягнула назад Глушачыха.

— Сцяпанко, не твае… Не чапайся…

Але Сцяпан вырваўся, кінуўся к Яўхіму, хацеў адпіхнуць ад Ганны, толькі дзе там — Яўхім таўхануў так, што ён паляцеў патыліцай да печы:

— Не лезь!!!

Тут на падмогу Сцяпану падскочыў ужо ўстрывожаны стары Глушак, каршаком кінуўся наперад Яўхіму, стукнуў сына ў грудзі:

— Стой! Стой, кажу!!.

— Тато, сыдзіце, — на момант запыніўся, прахрыпеў чырвоны, з дзікім позіркам Яўхім, гатовы кінуцца, здаецца, на бацьку; але Глушак зноў стукнуў яго, прасіпеў злосна:

— Дурань! Абоўдзіла!

Не даючы сыну апамятацца, адпіхнуў яго. Ужо калі Яўхім, яшчэ ўвесь трасучыся ад неперажытай лютасці, адышоў, сеў на лаўку, Глушак сярдзіта папракнуў, як малога:

— Бі — да знай меру!

Поўны крыўды за сябе i гневу, да Яўхіма падступіў Сцяпан:

— Ето, ето… За ето, знаеш, што можа буць!!.

— Не сунь носа!

— Другі раз — у міліцыю заяўлю! — закрычаў Сцяпан. — Пад суд пойдзеш! У цюрму!

— Не лезь! — ускіпеў Яўхім, аж узняўся на лаве. — А не — дак!..

Халімон зіркнуў на Сцяпана, на Яўхіма, загадаў малодшаму:

— Ідзі адсюль! Не твае дзело!

Глушак павёў позіркам: нявестка ўжо стаяла, спіной да ўсіх — трохі сагнуўшыся, трымалася за бок. Разпораз ускідвалася ад нейкага нутранога болю, аж захліпалася, але маўчала. Яўхім таксама маўчаў, яшчэ ўзрушаны, — нерухомыя, лютыя вочы нічога, здаецца, не бачылі. Стары адчуваў, што ў любы момант ён можа кінуцца на Ганну зноў.