Прыслухоўваецца. Няхай прыслухоўваецца. А яна, Ганна, будзе думаць пра тое, пра што хочацца, што любае. Пра Васіля! Што ж ёй, думаць нельга аб тым, што адно дае ёй цяпер уцеху! Яна ж, можа, i жыве цяпер толькі тым, што ён недзе ёсць, што, можа, таксама вось так ляжыць i думае пра яе…
Не, не думае. Даўно з галавы выкінуў усе думкі аб ёй. І ці дзіва, чаго яму думаць, калі ў яе — чалавек, а ў яго — жонка?
А яна вось думае пра Васіля. Ведае, што — непатрэбнае, лішняе, — а думае. І думкі найбольш адны: то ўспамінае былое, то гадае, ці любіць ён жонку сваю. А над усім жаданае: як бы пабачыцца. Сказаць бы некалькі слоў, пачуць яго. А можна i не гаварыць, толькі б пабачыцца, ды каб не на людзях, а адным, каб ніхто не замінаў, каб не трэба было хаваць душу, таіцца. У такія хвіліны часта шукала думкамі, разважала: дзе б маглі сустрэцца, у які час…
Часта ва ўяве ўзнікалі жаданыя сустрэчы так ясна, што ў грудзях рабілася цёпла i хораша. Бачыла Васіля перад сабой, быццам быў напраўду тут, чула яго ласкавыя словы так, нібы ён i праўда гаварыў. Словы яго ў марах-яве былі заўсёды пяшчотныя, добрыя, такія якраз, якія хацелася, якія даўно не чула i якія, можа, не пачуе. І сама гаварыла яму пра тое, каб не крыўдаваў, каб дараваў, пра тое, які ён харошы i што любіла i любіць будзе яго аднаго, адзінага…
Днём, каб пабачыцца з Васілём, некалькі разоў хадзіла дамоў, да сваіх; ступаючы паўз Васілёву хату, мімаволі насцярожвалася, коса паглядвала на яго двор, на шыбы. Аднойчы ўбачыла: Васіль перапрагаў каня каля ганка. Заўважыўшы яе, знарок адвярнуўся — яна потым цэлы тыдзень хадзіла журботная. Другі раз бачыла яго з бацькавага агарода: браў сена з воза, насіў у гумно. Быў не адзін, з Маняю, стары Дзяніс побач стаяў, штосьці гаварыў яму…
Цяпер, калі ў Глушакоў бульбу пакапалі, прыйшла да сваіх, памагчы; таіла ўцеху — хоць здалёк, хоць з жонкаю пабачыць яго. Загоны бульбы, бацькаў i Васілёў, был i побач.
Бульба на Васілёвым загоне была яшчэ не дакапана. Але ні Васіля, ні Мані не было, капала адна яго маці. Ганна сказала вінавата ёй "добры дзень".
— Не кончылі? — прамовіла да маці, абы не маўчаць.
— Не кончылі… Клопат розны, не ў пару…
Ганна заўважыла, што старая не крыўдуе, i ёй палягчэла. Спадзеючыся, што маці скажа, дзе Васіль, запыталася:
— Які клопат?
— Які ж! Гарпіна, Маніна сястра, што ў Алешніках, захварэла. Дак от Васіль паехаў з Маняю. Мо дохтара трэба…
— І што, хворая вельмі?
— Сястра? Зжоўкпа на лісток лазовы!..
— Бяда якая! — паспачувала Ганна.
— І не кажы! Бяда!..
— А я сваім хачу памагці… Карціць таксамо…
— Aга ж! Ведамо!..
Ганна пайшла да сваіх. Бацька выслізганым жалезняком падкопваў бульбяныя карчы, а мачыха i Хведзька выбіралі. Мачыха выпрастала спіну, з падазронасцю зірнула на Ганну:
— Пра што ето вы там?
— Так. Нічого…
Рыючы зямлю, Ганна раз-пораз паглядвала на дарогу, што ішла з сяла: ці не едзе? Па дарозе то з сяла, то ў сяло поўз чый-небудзь кош; Ганна з надзеяй углядвалася ў тыя, што выкіроўваліся ў поле, — можа, Васіль? Васіля не было.
Ён прыехаў пасля абеду. Адзін. Ледзь убачыла яго, адчула, як кроў прыліла ў твар. Галаву не ўздымала, чамусьці цяжка было ўзняць, сэрца білася часта i горача. Але, i не падымаючы галавы, адчувала, як ён пад’ехаў, чула рыпенне яго калёс, яго голас. Што сказаў ён маці, не разабрала, вецер аднёс словы.
Ганна пакпіла з сябе: трэба ж, перажывае, як нейкая дзяўчынка! Вочы баіцца ўзняць, як зладзейка. Дзівачка! Здаецца, ён пазірае на яе, сочыць, бачыць, як яна збянтэжылася. А яна вось зараз возьме ды таксама паглядзіць на яго, проста ў вочы. Хай судзіць!..
Узняла вочы на яго. З намаганнем, з трывогаю. Ён не глядзеў, ён памагаў маці капаць. Васіль, здавалася, быў увесь адданы свайму занятку. Гэта было відаць па тым, як рабіў, па ўсёй яго постаці. Не глядзіць, нават глядзець не хоча. Што ж, няхай не глядзіць, ёй гэта i не трэба!
Але Ганна не магла не паглядваць на яго. Яе позірк нібы прыцягвала да Васіля. Усё навокал перамянілася з той пары, як прыехаў Васіль; яе сэрца, здавалася, чула набліжэнне навальніцы, далёкі, жаданы i трывожны подступ грому, ад якога страхам i радасцю ныла ў грудзях. Усе думкі, уся яе ўвага былі цяпер у тым баку, дзе заклапочана схіляўся Васіль. Чаму ён адзін прыехаў? Дзе Маня, жонка яго?
Яна трывожылася, што Васіль паедзе рана, што мачыха затрымаецца позна. Ледзь ухавала радасць, калі пад вечар мачыха стала хапацца дадому: карміць скаціну. Як насыпалі кош, яна i падалася з возам. Бацька таксама пайшоў: правіў канём. Ганна асталася, сказала: яшчэ хоча пакапаць. Не разгінаючыся, выбірала бульбу, кідала ў каробку. Хоць галавы не ўздымала, адразу ўгледзела тое, што хацела: падалася нарэшце ў сяло Васілёва матка. Астаўся толькі Хведзька.
Надыходзілі раннія асеннія поцемкі. Людзі, кашы з бульбай адзін за адным выпраўляліся з поля.
Ганніна сэрца білася моцна, трывожна. Цяпер самы час. Цяпер ці ніколі. Няўжо не падыдзе, не захоча падысці да яе? Насцярожаная, слухала, чакала. Не, не ідзе, не хоча. І так не цярпелася ўбачыць бліжэй, так баялася, што час міне i ім ніколі ўжо не ўдасца пабыць так, як марыла даўно, — удваіх, адным, што не ўтрывала. Кінула збуцвелае каліва бульбоўніку, забыўшыся на ўсе трывогі, на ўсё, хутка, пахапліва падалася напрасткі да яго.
Ён разагнуўся, выцер аб штаны рукі. Глянуў хмурна.
Ганна, спыніўшыся перад ім, перавяла дыханне. Родны, які родны! Ці не ў сне гэта? Убачыла на зрэбнай, з плямамі зямлі сарочцы латку, няўмела прышытую. "Сам, мусіць, прышываў!" — i горыч віны, i пяшчота, i жаль нахлынулі на яе.
— Васіль…
Толькі i змагла сказаць. Але як прамовіла — так, як тады, у многія бяссонныя ночы, калі пра яго думала.
У Васіля раптам дробна, па-дзіцячы бездапаможна задрыжалі губы. Не змог ухаваць крыўды.
Стаялі моўчкі. Ганна загаварыла першая:
— Даўно не бачыліся…
Яна прамовіла не так, як трэба было: чамусьці радасна. Ён адказаў халаднавата:
— Даўно…
— Падрос ты… Мужчына ўжэ…
— Пара…
— Я цябе бачыла…
Ён не пацікавіўся калі.
— Ты каня перапрагаў… Ехаць, мабуць, сабіраўся кудысь…
Зноў памаўчалі.
— Я цябе сам бачыў…
— Ты адвярнуўся…
— Не тады… Як да сваіх ішла…
Узрадавалася.
— Калі?
— Пазаўчора…
— Па загуменні?!
— Я ў гумне буў…
— Ты?.. Я Валодзьку бачыла…
— Мы ўдваіх… Я ў гумне, ля варот…
— А я не знала.
Словы гэтыя вырваліся самі сабой, у ix было шчырае, непрытоенае шкадаванне. Таксама шчыра, але крыху пакрыўджана папракнула:
— Не выйшаў… Схаваўся…
— Я знарок…
— Чаму? — Ганна выціснула: — Гадкая я табе?
— Чужыя… у цябе — сваё, у мяне — сваё…
— Чужыя? — стрымалася. — А дзе Маня?
— У Алешніках. З сястрою асталася.
Ёй упала ў вочы яшчэ латка, акуратна прышытая, пэўна, жонкаю.
— Як табе жывецца?
— Так… Жывецца…
— Маня — добрая. Працавітая… Акуратная…
— Акуратная…
Ён не хацеў гаварыць пра жонку. Зноў трохі памаўчалі. Васіль адолеў сябе, сваю чужацкасць, кінуў спадылба раўнівы позірк:
— А ты як?
— Не пытайся…
— Багачка!..
Губы яе кпліва смыкнуліся:
— Багачка…
Яна момант яшчэ стрымлівалася. Таіла горыч i шкадаванне, як звычайна. Як усе месяцы, усе гэтыя гады, ад усіх. Звыкла ўжо таіцца. Але — чаго ж таіць ад яго? Каму ж i адкрыцца, як не яму?
Апаліла Васіля вачыма:
— Вася, мне тое багацце… во! — Ганна парывіста правила рукою па шыі.— Хай яно — агнём!
Ён збянтэжыўся:
— Рабіць багато застаўляюць, кажуць…
— Калі б тое адно…
— І б’е ён, чутно було…
— Усяляк бувае…
Таілася момант, з даўняй нязменнай звычкі не паказваць іншым бяду! Але толькі момант. Больш, каб i хацела, не змагла б таіцца. Шчыра, з нейкай адчайнай рашучасцю выдыхнула:
— Магіла то мая, Вася!
— Магіла?..
Неспадзявана i для Васіля, i для сябе Ганна горача з той жа рашучасцю запытала:
