— Пройдземся яшчэ разок вакол «Кракена» — паспеем, — Амара ўзяў Раджа пад руку, як паненку. — Дык вось, браце, ведаю я твайго Піта. Бачылі з Янгам… Тады яшчэ, як на Горным шукалі свабодныя землі. Там ёсць возера ў гарах, у былым кратэры вулкана… Дык гэты містэр Піт з напарнікам перапаролі ўсе ручаі і рэчачкі, што ў возера ўпадалі. Усё пароду прамывалі, разглядалі асадак. Я добра пачуў, мы тады ў засадзе з Янгам сядзелі, — пра золата ў іх ішла размова. Каб я так ведаў англійскую мову, як ты, то мо і больш бы чаго разабраў. Каб нічога не знайшлі, то гэтак не круціліся б. Яны і з трубкамі, маскамі плавалі па возеры, з возера пробы бралі. А на беразе мора ў іх лагер разбіты, дошкамі шчыльна абгароджаны. Думаю, што той самы, які і Судзіравы агенты вынюхалі — OSE. Я памятаю, былі там такія літары на шыльдачцы. Яны і мора там прыгарадзілі да лагера, буйкі паставілі метраў за дзвесце ад берага — забароненую зону стварылі. Думаю, што яны і ў моры лазяць па дне, корпаюцца… І ведаеш што? У возера многа ручаёў і рэчачак упадае, а з яго — ніводнай. А ўзровень вады не павышаецца… Значыць, ёсць сцёк у мора, толькі падводны… Мо яны хочуць дэльфінаў у возеры скарыстаць? Але ж туды і ўлегцы цяжка дабрацца, а не толькі з дэльфінамі.

— Возера адпадае. Афаліны — чыста марскія жывёлы, яны не змогуць жыць у прэснай вадзе. Я мяркую, што іх хочуць усё-такі ў моры скарыстаць. Ты не прыглядаўся, паміж буйкамі не нацягнута сетка?

— Здаецца, не. Хіба мо пад вадою.

— Каб утрымаць дэльфінаў, трэба добрая сетка да самага дна і каб яшчэ над паверхняй тырчала. Яны лёгка могуць яе пераскочыць. Піт з Судзірам талкавалі пра поўную цемру… У цемры будуць дэльфіны працаваць. Значыць, на вялікай глыбіні, паўз бераг. А сетку… сетку могуць яшчэ нацягнуць.

— Твая праўда, таварыш Сінх.

— Эх, таварыш Бессмяротны!.. Каб зазірнуць туды… Падкрасціся пад вадою тайком і…

— Думаю, што калі там пахне золатам, то яны і ахову арганізавалі.

— Удвух?!

— Гэта мы толькі на возеры двух бачылі. За плотам лагера яшчэ аднаго, матарыста. А там жа і вагончык на колах, і палаткі. Колькі ўнутры іх людзей, ніхто не ведае.

— Цікава, ці ў курсе ўсіх гэтых задум містэр Крафт? І не ведаю, што мне рабіць: гаварыць яму пра падслуханую размову ці не… Могуць Судзір з кампаніяй такую свінню яму падкласці.

— Ты сумесна з ім валодаеш акцыямі дэльфінарыя?

— Смяешся?

— А от Судзір, па ўсім відаць, не ў такім настроі! Гэты гатовы ўрваць дзе толькі мага. І не перажывае за Крафта.

— Дык што рабіць, пытаю?

— Пачакаем, паглядзім, што з гэтага атрымаецца.

— А пра Пуола ты не чуў нічога? Забілі яго… Мы а Янгам знайшлі пад вадою. Дротам прывязаны… Мабыць, з кітайскаю трыядаю знюхаўся быў. Не дагадзіў нечым, от і прыбралі з дарогі. Ён жа і за мною паляваў, Пуол гэты.

— Ну-у?

— Вось табе і ну. Ёсць што расказаць!

— Мы познімся… Пабеглі хутчэй!

Гэта не было падобна ні на лекцыю, ні на гутарку. Хутчэй на дыспут пра жыццё і яго праблемы…

Слухачы сядзелі за ссунутымі сталамі, на якіх стаялі простыя закускі і лёгкае пітво. Усяго было чалавек дваццаць, і хлопцы прыладкаваліся скраечку, ад уваходу. Каля тарца сядзеў прапаведнік. Прапаведнікам Радж яго празваў для сябе. Квадратны, галава круглая, як шар, паголеная да бляску, нават святло двух бра са сцяны адбівалася ад цемя. Накінуць шафранавую тогу — якраз як буддыйскі манах. На сцяне, акрамя бра, нічога не вісела, за спінаю прапаведніка ўзвышалася дашчаная перагародка. Злева ад Раджа была шкляная сцяна, праз якую было відаць, як на арэне шэсць напалову голых, у ружовых трыко гёрлз, узяўшыся пад рукі, дружна ўскідваюць нагамі пад джазавую мелодыю. Іх мітусліва асвятляюць каляровыя пражэктары — устаноўлены на самым версе велізарнага амфітэатра, амаль велатрэка. Там, дзе павінны былі быць вакол арэны лаўкі, уступамі пароблены шырокія ярусы са столікамі, каб добра праглядвалася ўсё, што робіцца на арэне. Да гуляк і выпівох за столікамі падкатвалі на каньках-роліках афіцыянтачкі, маланкава мянялі стравы і бутэлькі, гэтак жа імкліва ад'язджалі. Ляцелі, мабыць, з жыканнем і гудам, але чуваць не было. Радж нават заўважыў, як сыпалі з-пад ролікаў на паваротах іскры. Дзесьці сядзеў аркестр, вывяргаў мелодыю за мелодыяй, але музыка ў кабіну далятала слаба, і ўсё, што гаварыў прапаведнік, які «пікіраваўся» са слухачамі, было выразна чуваць. Увага Раджа рассейвалася, ашаломлены ўсім убачаным, ён не мог засяродзіцца на тым, што гаварылася, паціху круціў галавою: хацелася сачыць і за арэнаю. А слухачы ніхто ні разу не павярнуў галавы ў бок арэны.

— Ты думаеш, нас відаць з залы? — шапнуў Амара Раджу. — Шкло з фокусамі: націскаюць нейкую кнопку, і мы іх бачым, а яны нас не, блішчыць шкло, як ртуць. Цуд!

Радж кіўнуў: ага, многа тут цудаў.

— …А скажыце, як гэта так атрымліваецца: калі бандыт рабуе людзей, яго ловяць і саджаюць у турму, калі ж увесь народ, усю краіну рабуе, яго садзяць на трон? — пачуў Радж чарговую рэпліку-пытанне.

— У кожнага ўладыкі нораў дзікі! — падкінуў другі слухач.

Прапаведнік тут жа даваў адказ. І быў у яго адказах сплаў усходняга фальклору з мудрасцю «Цірукурала»14, пра які чуў яшчэ змалку.

— Не народ пасадзіў султана на трон, вы ж ведаеце. А людзі па свайму нараджэнню ўсе аднолькавыя, роўныя… Вялікасць і веліч чалавека залежаць ад таго, што ён зрабіў. Сапраўднага кіраўніка, як гаворыць Цірувалувара, вылучае ад іншых бясстрашша, велікадушша, мудрасць і энергія.

Сярод слухачоў прабегла ажыўленне, хто-ніхто і рагатнуў. Вельмі ж далёкімі былі гэтыя класічныя патрабаванні ад тых якасцей, якімі валодаў султан Муту!

— Скажу яшчэ: адзін валадар, без народа, нішто. А адною рукою нават у ладкі не пляснеш, — працягваў прапаведнік.

— Сядзіць, як скулячка, і нічога яму не зробіш!

— Ага! Блізка пуп, ды не ўкусіш!

— А ці не падобны мы са сваім гуртком на цвыркуна, які хоча ўбрыкнуць асла? — сыпаліся рэплікі.

— Народ можа цярпець да пары. Нават Буда цярпеў да трох разоў. Але ж каб нешта зрабіць, патрэбна падрыхтоўка: нават жаба, не зрыхтаваўшыся, не скокне. Кол, перш чым вырваць, трэба расхістаць. Калі вы хочаце раскласці вялікі агонь, то трэба пачынаць з маленькага. Перш чым лячыць немач, трэба добра ведаць, што за хвароба. І яшчэ: вылечыцца самім. Ад наіўнасці, затурканасці, цемры, непісьменнасці. Толькі тыя, што валодаюць ведамі, могуць называцца відушчымі, а на тварах невукаў замест вачэй балячкі. Лежачы жыватом на цыноўцы, плаваць не навучышся. У рэвалюцыйную практыку трэба ўводзіць тэорыю, а тэорыю ўзбагачаць практыкай. Сякера без тапарышча — не сякера. Так і тэорыя з практыкай узаемазвязаны. Тузанеш за ліяну — усе джунглі ўстрывожыш… Адразу многа хацець — нічога не мець… Кожны вялікі шлях пачынаецца з першага кроку… Пазбягайце нерашучасці ў дасягненні мэты… Чалавек народжаны для дзеяння. Той, хто бяздзейнічае, згублены для народа… Цяжка перамагчы народ на яго ўласнай зямлі, калі ён нават пазбаўлены і магутных крэпасцей, і іншых пераваг… Будзь падобны на чаплю, якая падціскае крылы і чакае патрэбнай мінуты, але дзейнічай з яе рашучасцю, калі прыходзіць час дзеяння… Калі ты не маеш сяброў і бачыш перад сабою двух ворагаў, то аднаго з іх зрабі сваім блізкім саюзнікам…

Радж адчуў, што галава пухне ад усіх гэтых прамудрасцей. Хіба яны маюць адносіны да марксізму-ленінізму? Але тут, у гэтым дзіўным кабінеце, у гэтай незвычайнай абстаноўцы, ад такога не простага прапаведніка можна было чакаць яшчэ і не такога.

Між тым кіраўнік заняткаў скончыў размову пра жыццё-быццё і аб'явіў:

— А цяпер пачнём знаёміцца з кнігаю Уладзіміра Леніна «Дзяржава і рэвалюцыя». Напісаў гэтую мудрую працу кіраўнік рускай рэвалюцыі ў 1917 годзе, калі якраз і ставілася пытанне аб дзяржаве і адносінах да яе пралетарыяту. Пагэтаму зразумела, чаму Ленін даў такі падзагаловак ці ўдакладненне назвы сваёй працы: «Вучэнне марксізму аб дзяржаве і задачы пралетарыяту ў рэвалюцыі».