«Бетэль, бетэль! Каму бетэль? Лепшага бетэля не знойдзеце на ўсім архіпелагу!» — спыняецца каля плаката нейкі заўчасна зморшчаны невысокенькі латочнік-карабейнік. Спераду ў яго каляны, нібы з бляхі, фартух — ад самых пахаў і ледзь не да зямлі. Не фартух, а вітрына і латок адначасова, на ім нашыты сотні трохкутных кішэнек радамі, з кожнай кішэнькі тырчыць чаранок лісціка. Згорнуты лісток бетэля адмысловы, як цыгарка, у ім ёсць усе кампаненты — зерне арэкавай пальмы, кавалачак нягашанай вапны, а хвосцік пратыкнуты так, што нібы запліквае ўвесь згортачак, — бяры за хвосцік і ў рот. «Пакаштуй, малады чалавек! Ты такога яшчэ не каштаваў! — прыстаў і да яго прадавец і шапнуў: — Усяго два долары!» Мяркуючы па такой вялікай цане, у жвачку было нешта дабаўлена, ці не парашок гераіну. Пакуль Пуол вызбірваў у кішэнях манеты, каб набраць патрэбную суму дробяззю, той мармытнуў скрозь зубы: «Прывітанне ад Чжана… Цікавіцца поспехамі… Тэрмін працягваецца яшчэ на двое сутак, кончацца гэтыя двое ў дваццаць гадзін. Не зробіш што трэба — смерць… Бетэль! Каму бетэль? Пажуеш — і рай не трэба!»

Адышоў ад яго Пуол, адчуваючы, як палахліва трымцяць рукі, а ў жываце робіцца нядобра. Кантроль, аказваецца, ёсць, пра Пуола не забылі. Будзь пракляты той дзень, калі ён ступіў на сцежку гэтых гангстэраў! Будзьце яны ўсе праклятыя!

Сунуў у рот лісток бетэля, пачаў жаваць. Рот запоўніла шыпучая ружовая сліна, адчуваўся і мляўка-млосны прысмак, як ад тае цыгаркі, што курыў у падвале. Занудзіла, захацелася бляваць — выплюнуў жвачку пад пальму…

Бадзяўся цэлы дзень, жывот падцягвала з галадухі, але чамусьці, як толькі думаў пра яду, у роце рабілася нядобра і нудзіла. Ужо вечарам у нейкім вынасным кафэ падсеў на вуліцы за столік. Прыкрываючыся забытаю кімсьці газетаю «Фрыдом», падчысціў з талерак усе недаедкі, ненавідзячы сябе за такое прыніжэнне. Рашыў: залезе ў дэльфінарый, праверыць «рэзідэнцыю» Судзіра-дрэсіроўшчыка. Ці не знойдзецца ў яго тэніска з такою ж паметкаю — «R.S»? Ад вынікаў праверкі будзе залежаць далейшы ход падзей.

І залез — далёка пасля поўначы, дзверы адамкнуў сагнутым дроцікам. Тэніску знайшоў, толькі ніякай паметкі не выявіў. Падсвечваў сабе ўкрадкаю нейкім цяжкім, мабыць, падводным электрычным ліхтаром. Каб не відаць было святла з акна, залазіў ледзь не пад канапу. «Няма тых літар…» І стала лягчэй, але і больш трывожна: нібы наблізіўся да ракавой рысы. Згроб са стала магнітафон, цяжкі, стацыянарны, укруціў у нейкае прасцірадла, закінуў за плечы. Хацеў узяць некалькі пластмасавых сувеніраў — каляровых дэльфінчыкаў на кантовых падстаўках — і пасміхнуўся: каму трэба гэтыя цацкі?

Прыхапіў толькі яшчэ ліхтар — і ходу.

Назад выбіраўся тым жа шляхам — цераз плот.

Удзень, калі вакол фантана завірыў «блэк мэкіт», чорны рынак, магнітафон загнаў. Праўда, танна, за пяцьдзесят долараў, нейкаму перакупшчыку — абы пазбыцца гэтай цацкі. У яго ж выменяў за ліхтар нож-крыс. Вядома, не такі шыкоўны, як у Раджа, але востры. Гэта ўжо зброя, а са зброяй смялей.

На прыстані ў нейкай прымітыўнай харчэўні наеўся ад пуза. Да 15 гадзін спаў пад кустом, залезшы ў скверык каля «Кракена». І пайшоў у дэльфінарый купляць білет на падводную прагулку.

— Ніхто з вас не хворы? Кашлю, насмарку няма? — задаў Радж дзяжурныя пытанні.— Ну — добра… — ён прыдзірліва пачаў аглядаць экіпіроўку Пуола і чацвёртага экскурсанта, нейкага Грэхема з амерыканскага штата Каліфорнія. Ці добра прыладжаны за плячыма балоны аквалангаў, ці туга зашпілены паясныя і брасавыя рамяні, ці не будуць скоўваць Мансура, ці добра прыладжаны паясы з грузіламі, ці паказваюць манометры 150 атмасфер ціску ў балонах, ці адкрытыя запорныя вентылі і ці завінчаны вентылі рэзерву? Плыўцы-навічкі стаялі каля самай вады, хвалі прыбою, шыпучы пенаю, набягалі на ласты. Янгу і Абдуле, які трымаў на каленях Тота, экскурсанты былі відаць ззаду і трохі збоку. Радж стаяў глыбей, па лыткі ў вадзе, і здаваўся на цэлую галаву меншым за Пуола і на дзве — за Грэхема. Надзіва спакойны быў у Раджа твар.

— Глыбей сямі, дзесяці метраў спускацца не будзем. Спецыяльнай трэніроўкі вы ж не маеце? — працягваў Радж. — Не… І з аквалангам ніколі не плавалі? Таксама не… Каб вярнуцца на бераг жывымі, прашу строга выконваць усе мае патрабаванні. Не адплываць ад мяне далей чым на два метры. Вы… — паказаў на Пуола, — будзеце плысці справа ад мяне, вы — злева… — (абодва згодна паківалі галовамі). — Пальчатак у нашых касцюмах няма, пагэтаму нічога пад вадою голаю рукою не чапаць і не браць, хоць і будзе спакуса вялікая. Калі захочаце мець ракавіну ці кавалак карала, купіце ў кіёску каля дэльфінарыя. Былі выпадкі, што экскурсанты не слухалі маіх папярэджанняў, і атрымлівалі апёкі і ўколы, якія доўга не зажывалі… Калі пакажу рукою «Пад'ём!», адразу ж падымацца. Але — не хутчэй пухіроў выдыхаемага паветра… Мы стараліся падабраць гідракасцюмы па фігуры, але ідэальна падагнаць нельга. Вось чаму, як толькі пагрузімся па шыю, абціснемся харашэнька, каб не было пад касцюмам паветра, — лягчэй будзе апускацца і менш наробіцца складак. А я яшчэ раз агледжу шлангі, усякія злучэнні — ці герметычныя, каб не было ўцечкі паветра. Потым апусцім у ваду твары, праверым, ці добра прылягаюць маскі. А самае галоўнае — вось што… — Радж пракашляўся, нібы збіраўся добра крыкнуць ці ўзяць чыстую ноту.

Янг засукаў нагамі па пяску, збіваючы яго ў кучы: ад захаплення! Вельмі ж усё, што чуў, здавалася цікавым. А Абдула ўсё гладзіў і лашчыў Тота, прывучаў да сябе.

— А галоўнае — не забывайце пад вадою дыхаць… — Пуол і Грэхем хмыкнулі, а Янг і добра засмяяўся. Але Радж сказаў: — Гэта не так смешна, як здаецца. Дыхаць пад вадою значна цяжэй, чым тут. Ціск на грудную клетку будзе ўзрастаць яшчэ амаль на адну атмасферу. Не хвалявацца, не мітусіцца, не рабіць рэзкіх рухаў… Дыхаць спакойна, працягла, рабіць глыбокія ўдыхі і выдыхі, хоць будзеце адчуваць некаторае супраціўленне. Каб вас гэта не трывожыла, не пужала… Калі ж будзеце рабіць кароткія, слабыя ўдыхі-выдыхі, патрэбную порцыю чыстага паветра можаце не атрымаць, будзеце ганяць туды-сюды вуглекіслы газ, і самаатруціцца… Калі ж дыханне ўсё-такі саб'ецца, пачнецца бязладнае, павярхоўнае, на паверхню не спяшыце, а то можаце і не паспець. Лепш спакойна легчы на дно, пастарацца выраўняць дыханне некалькімі працяглымі, глыбокімі ўдыхамі і выдыхамі…

Радж бачыў, што ад усіх гэтых павучанняў і інструкцый Пуол не супакойваўся, а рабіўся больш усхваляваным і нервовым. Неспакойна пераступаў з нагі на нагу, а потым адставіў правую, а каленка дрыжыць, дрыжыць… У роце, мабыць, перасохла, бо Пуол пакручваў галавою і аблізваў губы. Радж, хоць і адчуваў, што бязбожна зацягвае інструктаж, рабіў гэта свядома: хацелася, каб землячка прабрала да пячонак.

— Пры пагружэнні могуць забалець перапонкі — ад перападу ціску. Выдыхніце паветра праз нос у маску, зрабіце некалькі глытальных рухаў, у вушах нібы нешта пстрыкне, ціск выраўняецца… Хто лятаў на самалёце, таму гэта павінна быць знаёма. Кажуць, адчуванне амаль аднолькавае… Далей… Хоць у вас і паясы з грузіламі, спачатку заглыбляцца будзе цяжка. Аднак гэта трэба пераадолець, не дапусціць, каб вас выкінула на паверхню нагамі ўгору. І так — прамываем маску вадою знутры, каб не запацела…

Пуол і незнаёмы Грэхем ступілі глыбей у ваду, косячы вокам на Раджа — як ён робіць? — змачылі шкельцы.

— Звярніце ўвагу на загубнік… Ён хоць і называецца загубнік, але вось гэтыя штучкі трэба каб трапілі за зубы… Не бойцеся браць у рот, усё прадэзінфіцыравана. Калі заціснеш вось так, то трымаецца добра… — Радж закапыліў верхнюю губу, паказаўшы ледзь не ўсе зубы, уставіў загубнік, стуліў губы, зрабіў глыбокі ўдых і выдых і выняў.— Ну, асвоілі? Яшчэ раз устаўце і выміце… Атрымліваецца? Ну вось, вы і гатовы да пагружэння… Забыў сказаць: гідракасцюмы ў нас «мокрага» тыпу. Гэта значыць, вада будзе прасочвацца сям-там, але яна нагрэецца ад цела, а новая ўжо не паступіць… Пытанні ёсць? Пад вадою можа з'явіцца многа іх, ды, на жаль, я не змагу там адказаць. Гэта не прагулка па садзе са «спікерам» у руках… Шкада, што ніхто з вас папярэдне не зрабіў прагулкі на «Нептуне» — лодцы з празрыстым дном. З яе добра ўсё відаць, і я змог бы адказаць на многія пытанні. Звычайна перад падводнай прагулкай у мяне пытаюць, ці ёсць тут акулы. Адказваю: ёсць, асабліва за рыфамі, але пакуль што нападу на людзей не было. Аднак будзем пільнымі, будзем глядзець у тры пары вачэй — сцеражонага і бог сцеражэ. Так?