Калі Смірноў упершыню апублікаваў артыкул пра бяззменнага вартавога, то яму пачалі прыходзіць лісты ад людзей, якія яго быццам бы ведалі. Версіі былі самыя разнастайныя — ад асобы самога вартавога да крэпасці, дзе яго замуравалі сапёры.
Так, Якушэнкаў з Саранска напісаў Смірнову, што месцам дзеяння быў Ковенскі форт (горад Каўнас, Літва). Гэтую версію пацвердзілі у сваім лісце Ганна і Вацлаў Колар з Харкава. Яны паведамілі, што ў 1925 ці 1926 годзе атрымалі ліст ад сваіх сваякоў з Літвы, якія напісалі ім:
У нас цікавая навіна. Падчас раскопак Каўнаскай крэпасці ў сутарэннях быў знойдзены жывы рускі салдат родам з Дона. Ён быў у сутарэннях на працягу дзевяці год, увесь аброс доўгімі валасамі.
Смірноў пісаў:
Зноў жа большасць чытачоў з упэўненасцю сцвярджае, што гэта быў данскі казак, прычым некаторыя паведамляюць яго адрас больш дакладна. Пётр Цалюцін з горада Шахты піша, што салдат прызываўся ў Каменскай акрузе, а пасля вызвалення з сутарэнняў вярнуўся на радзіму — у станіцу Ешанскую (верагодна, ён мае на ўвазе Вешанскую). Ражкоў з Харкава таксама памятае, што салдат быў родам з нейкага хутара станіцы Каменскай (цяпер горад Каменск). Жыхар хутара Садкі Звераўскага раёна Растоўскай вобласці Якаў Пахаеў таксама памятае, што бяззменны вартавы быў са станіцы Каменскай і нават прыгадвае яго прозвішча — Галушка (ён чытаў аб ім у газеце за 1927 год). Міхаіл Чэлня з Тбілісі паведамляе мне, што па яго дадзеных салдата трэба шукаць у вёсцы Грушаўка Растоўскай вобласці, каля Новачаркасска…
Але тры лісты, якія прыйшлі з абсалютна розных раёнаў СССР, упэўнена называлі, па меркаванні Смірнова, адзін і той жа адрас — станіца Мікалаеўская былой Данской вобласці. Усе трое ў свой час чыталі пра гэта ў газетах і запомнілі адрас, а адзін нават прыгадаў прозвішча — Мікалаеў. Гэта супадзенне адраса ў трох лістах прымусіла Смірнова схіліцца да думкі, што сляды бяззменнага вартавога трэба шукаць менавіта ў станіцы Мікалаеўскай. Так ці інакш, але цалкам і канчаткова высветліць імя салдата-казака так і не атрымалася.
ФІНСКІ ЭТАП
Вось што больш за ўсё здзіўляе: супрацьстаяць Германіі Савецкая Расія быццам бы ніяк не магла, але ўтвараць узброеныя атрады і дасылаць іх пад выглядам фінаў у Фінляныю — калі ласка. Тут мы падыходзім да самага загадкавага і старанна схаванага эпізоду Першай сусветнай вайны — грамадзянская вайна ў Фінляндыі, якая перарасла ў неафіцыйную Першую савецка-фінскую вайну 1918–1920 гадоў. Чаму ў СССР аб ёй не напісалі ні радка? Чаму і зараз аб ёй амаль нічога не вядома, а гісторыкі адносяць яе да Грамадзянскай вайны, хаця ў гісторыі незалежнай Фінляндыі гэта была самая крывавая вайна? Агульная колькасць загінулых падчас яе склала 36 000 чалавек — больш, чым падчас Фінскай вайны 1939–1940 гадоў. Ды таму і невядома пра яе нічога, бо, робячы рэвалюцыю чыстымі, па яго словах, рукамі, Ленін і тут запляміў сябе крывёй. І зноў без аніякага поспеху.
На Вікіпэдыі можна знайсці інфармацыю аб тым, што Фінская грамадзянская вайна 27 студзеня — 15 мая 1918 года была «адным са шматлікіх нацыянальных і сацыяльных канфліктаў у пасляваеннай Еўропе». Пачакайце, але чаму, уласна, «пасляваеннай», калі Першая сусветная вайная яшчэ нават афіцыйна не завяршылася? Грамадзянская вайна ў Фінляндыі — гэта новы этап Першай сусветнай, яе чарговая стадыя, састаўная частка, бо на тэрыторыі Суомі, акрамя чырвоных і белых фінаў, ваююць таксама белыя і чырвоныя расійцы, немцы, англічане, канадцы і шведы. Гэта яшчэ сусветная вайна з імперскімі рысамі, якая ў хуткім часе перацякла ў Грамадзянскую вайну ў самой Расіі, дзе мы назіраем усё тую ж стадыю Першай сусветнай, дзе супраць бальшавікоў змагаюцца ўсё тыя ж немцы, былыя саюзнікі французы, англічане і амерыканцы супольна з белай гвардыяй. Так, тэатр баявых дзеянняў змясціўся, так, адны дзяржавы выйшлі, але затое на іх месцы з’явіліся іншыя: Фінляндыя, потым Польшча, Беларуская Народная Рэспубліка, Эстонія, Украіна, Грузія, Паўночная Інгрыя, Паўночная Карэлія, Дальнеўсходняя рэспубліка і Японія. Гэта ж зусім не грамадзянская вайна, гэта чарговы, няхай і чырвона-імперскі, захоп, ці спроба захопу Расіяй сувярэнных дзяржаў.
Ці можна казаць пра ўнутраны канфлікт, калі войскі Савецкай Расіі, якія складаюцца з латышскіх стралкоў і кітайскіх наёмнікаў, уварваліся на тэрыторыю Беларускай Народнай Рэспублікі 17 лістапада 1918 года, нягледзячы на тое, што БНР абвясціла аб сваёй незалежнасці яшчэ 25 сакавіка? Ці можна лічыць грамадзянскай вайной гвалтоўнае далучэнне Украіны ўлетку 1920-га і паход Троцкага на Польшчу ў тым жа годзе?
У гэтай кнізе мы прапануем новую дату завяршэння Першай сусветнай вайны — не 11 лістапада 1918 года, а 12 кастрычніка 1920 года — даты падпісання папярэдняй мірнай дамовы РСФСР, уключна з БССР і УССР, з Польшчай, за спінай якой стаялі і краіны Антанты, і Германія. Толькі пасля сакавіка 1921 года ў Еўропе запанаваў больш-менш трывалы мір, калі можна было больш не перамалёўваць штомесяц палітычную карту кантынента.
Так, 11 лістапада 1918 года следам за капітуляцыяй Аўстра-Венгрыі (3 лістапада) падпісала перамір’е Германія. Але ж хіба гэта быў канец вайны ў Еўропе? Не, гэта быў толькі канец адной фазы вайны і пачатак іншай, ужо ва ўсходняй частцы еўрапейскага кантынента.
У залежнасці ад палітыкі, грамадскай думкі, ідэалагічнага ціску, грамадзянскую вайну ў Фінляндыі пазывлі па-рознаму: «вызваленчая вайна», «класавая вайна», «чырвоны мяцеж», «сялянскі бунт»…
Напрыканцы вайны і пасля яе фіны пачалі падкрэсліваць нацыянальна-вызваленчы характар вайны, т. б. вайны не столькі грамадзянскай, колькі абарончай супраць Расіі і падтрыманых ёй чырвоных фінаў. У цяперашні час у гістарычных даследаваннях ужываюць галоўным чынам дыпламатычны тэрмін «унутраная» вайна, хаця ён не цалкам праўдзівы. Бо калі «ўнутраная», то пры чым тут Расія?
Рэвалюцыя (інакш — пераварот) 1917 года ў Расіі, якая на той момант была дэмакратычнай рэспублікай, стала штуршком для станаўлення незалежнасці фіна-вугорскіх народаў былой Расійскай імперыі: эстонцаў, інграў, карэлаў, фінаў. 28 лістапада 1917 года парламент Фінляндыі ўзяў на сябе вышэйшую ўладу ў краіне, утварыў новы склад урада пад кіраўніцтвам Пэра Эвінда Свінхувуда.
18 снежня 1917 года дзяржаўная незалежнасць Фінскай Рэспублікі першай была прызнана Саветам народных камісараў (урадам) Расійскай Савецкай Рэспублікі. На працягу першага тыдня 1918 года незалежную Фінляндыю прызналі сем краін: спачатку Расія, Францыя і Швецыя, а потым Грэцыя, Германія, Нарвегія і Данія.
У той момант у Фінляндыі востра стаяла праблема з харчаваннем, асабліва бракавала зерня. Народ галадаў. Дэфіцыт быў паўсюль, але ў гарадах ён адчуваўся мацней за ўсё.
З пачаткам грамадзянскай вайны краіна падзялілася на дзве часткі: поўдзень захапілі чырвоныя, а захад, цэнтр і поўнач — белыя. Такім чынам, самыя буйныя фінскія гарады, якія размяшчаліся на поўдні, патрапілі ў рукі чырвоных, якім прыходзілася займацца харчовым забеспячэннем гарадскога насельніцтва, маючы вельмі кепскія стасункі з вытворцамі. З гэтай прычыны зерне атрымлівалі толькі з Расіі.
У Хельсінкі прыбыў цягнік з сібірскай пшаніцай. Шлях доўжыўся пяць тыдняў і быў няпростым: пры перасячэнні мяжы частку вагонаў прыйшлося пакінуць. Сітуацыя з зернем у сталіцы была адчайная, і прыбыццё цягніка яе не выратавала.
Дастаўка харчавання ў белых была арганізавана значна лепей, за забеспячэнне грамадзянскага насельніцтва адказвалі мясцовыя камітэты. Яны атрымлівалі прадукты з Даніі, Германіі і Швецыі, але іх таксама было недастакова.
Супрацьстаянне ж узнікла ў краіне паміж прыхільнікамі Сацыял-дэмакратычнай партыі Фінляндыі, асноўнымі сіламі якой былі атрады фінскай Чырвонай гвардыі, і фінскага Сената, на баку якога былі атрады самаабароны.
Рост напружання прывёў да таго, што 12 студзеня 1918 года буржуазная большасць Фінляндыі ўпаўнаважыла Сенат прыняць жорсткія меры для навядзення парадку. Сенат даручыў гэтую задачу генералу Карлу Густаву Эмілю Манэргейму (будучаму легендарнаму міністру абароны, які выратваў краіну ад сталінскага ўварвання 1939–1940 гадоў), які прыбыў у Хельсінкі толькі за месяц да апісаных падзей. Атрымаўшы паўнамоцтвы, Манэргейм ад’язджае ў горад Вааса.
