Можа Ленін устаў на шлях барацьбіта за справядлівасць і раздачы земляў тым, у каго Раманавы іх забралі? Добра было б, але з адной імперыі гэтыя землі перайшлі ва ўладанне іншай — германскай.

Зрэшты, немцы былі настроены куды больш ліберальна, чым ленінскія бальшавікі, якія як чорт з мятлой насіліся са сваёй ідэяй пажару сусветнай рэвалюцыі.

Ну а пакуль Расія выводзіла з адзначыных тэрыторый свае войскі, на іх месца ў той жа час прыходзілі нямецкія. Германія захавала за сабой кантроль над Маанзундскім архіпелагам і Рыжскім залівам. Акрамя гэтага, расійскія войскі павінны былі пакінуць Фінляндыю, Аландскія выспы ля Швецыі; акругі Карэ, Аргадан і Батум перадаваліся Турцыі.

А нямецкія войскі з лініі Нарва — Пскоў — Мілерава — Растоў-на-Доне, дзе яны знаходзіліся на момант заключэння Брэсцкага міру, павінны быць выведзены толькі пасля падпісання ўсеагульнага дагавору.

Брэсцкі дагавор можа і быў бы мірам для Расіі, калі б не аднаўляў вельмі невыгодныя для яе мытныя зборы 1904 года. Не мір, але поўная капітуляцыя і прызнанне паразы ў вайне з ворагам, для якога таксама надышла ліхая гадзіна — вось што падпісаў Ленін. Абсурд! Цікава, што 27 жніўня 1918 года, калі нават германскі генеральны штаб прыйшоў да высновы, што паразы другому рэйху не пазбегнуць, бальшавікі пагадзіліся падпісаць з Берлінам дапаўняльную дамову, якая тычылася фінансавых праблем. Паводле гэтай дамовы Расія павінна была заплаціць Германіі кантрыбуцыю памерам больш за 6 млрд. залатых марак у розных формах.

Калі ўявіць, што гэтая маразматычная сітуцыя адбываецца ў Другую сусветную вайну, то мы атрымаем карцінку, калі ў лютым ці сакавіку 1945 года Савецкі Саюз выходзіць з вайны і саступае ўжо зруйнаванай Германіі ўсю Польшчу, Прыбалтыку, Чэхаславакію, Беларусь, Украіну і Румынію ў дадатак. Гэта нават немагчыма ўявіць. Таму ці варта казаць, што пасля падпісання Брэсцкага міру ў Берліне панавала сапраўдная эйфарыя. Немцы самі не верылі ва ўласны поспех. Дакумент у Рэйхстагу быў ратыфікаваны амаль адзінагалосна.

І ўсё дзякуючы адной надзвычай круткай і дзейснай асобе — Леніну. Тое, што не атрымалася ў нямецкай арміі, зрабіў адзін невысокі лысаваты мужчына, картавы мужчына з рудой бародкай. І калі б не параза Германіі ў вайне, то Леніну хучэй за ўсё паспелі б паставіць у Берліне помнік пры жыцці.

Ганьбу і «брыдоту» Брэсцкага міру падмацаваў не менш прыкры і крыўдны Бухарэсцкі дагавор ад 7 мая 1918 года, паводле якога Румынія, за якую Расія быццам заступілася ў 1914 годзе, прызнала сваю поўную паразу. Але там на самой справе не было каму трымаць вінтоўку ў руках: загінула 7 % ад агульнай колькасці румын. Краіна, страціўшы ўсю Дабруджу і стратэгічныя карпацкія перавалы, адкрыла шлях для ўварвання ў Расію ў любы час ужо венгерскіх войскаў. Румынія таксама абавязалася выплочваць былым праціўнікам велізарную кантрыбуцыю і на 50 год аддавала свае прыродныя багацці, уключна з «лішкамі» ўраджаю, у карыстанне немцам. Да капітуляцыі Германіі і Аўстра-Венгрыі заставалася нейкіх тры месяцы!

Гэты дзівосны факт абсалютна выпадкова ўдалося «раскапаць» у 1960-я гады савецкаму празіку і журналісту Сяргею Смірнову, але аднавіць дакладнае імя салдата-героя так і не атрымалася.

У жніўні 1915 года ў сувязі са зменамі на Заходнім фронце стратэгічная неабходнасць абароны заходнебеларускай крэпасці Асавец пад Беластокам страціла сэнс. У сувязі з гэтым вярхоўным камандаваннем расійскай арміі было прынята рашэнне спыніць абарончыя баі і эвакуіраваць гарнізон крэпасці. Але ў ёй і ў фортах знаходзіліся шматлікія армейскія магазіны, і трэба было зрабіць усё, каб запасы не патрапілі ў рукі ворага.

18 жніўня 1915 года пачалася эвакуацыя гарнізона, якая адбывалася, па словах Смірнова, спакойна, у адпаведнасці з планам. Але, як паказываюць далейшыя дакументы, ніякага спакою не было і блізка: усе мітусіліся, страшна спяшаліся, тым больш што адыходзіць з-за нямецкіх бомбавых налётаў на шашу прыходзілася толькі ўночы. Не хапала коней, і гарматы прыходзілася транспартаваць на сабе — кожную на лямках цягнула 30–50 чалавек. Усё, што немагчыма было вывезці, а таксама ацалелыя ўмацаванні, якія праціўнік мог выкарыстаць у сваіх інтарэсах, было загадана ўзарваць.

Генерал-маёр Бржазоўскі пакінуў апусцелую крэпасць апошнім.

Ён падышоў да групы сапёраў, якая размясцілася за паўкіламетры ад крэпасці. Панавала цяжкое маўчанне. Апошні раз зірнуўшы на сваю паўразбураную, асірацелую крэпасць, ён сам павярнуў ручку дэтанатара. Яму падавалася, што электрычны ток бег па кабелі цэлую вечнасць.

Урэшце разнёсся страшэнны грукат, пад нагамі затрэслася зямля і ў неба ўзляцелі фантаны зямлі ўперамешку з кавалкамі бетону.

Так завяршылася паўгадовая абарона крэпасці. У 1918 годзе руіны Асаўца сталі часткай незалежнай Польшчы. З 1939 года Асавец уваходзіў у склад Беларусі, але ў 1945 годзе беларускую Беластоцкую вобласць з часткай Брэсцкай Сталін зноў аддаў Польшчы.

Пачынаючы з 1920 года польскае кіраўніцтва ўключыла Асавец у сваю сістэму абарончых умацаванняў. Пачалося паўнамаштабнае аднаўленне і рэканструкцыя крэпасці. Было праведзена аднаўленне казармаў, а таксама разборка завалаў, якія перашкаджалі далейшаму ходу прац.

Падчас разборкі завалаў ля аднаго з фортаў салдаты натрапілі на каменнае скляпенне падземнага тунеля. Праца пайшла з запалам і ўжо даволі хутка была прабіта шырокая дзірка. Падбухтораны саслужыўцамі, у непраглядную цемру спусціўся унтэр-афіцэр. Яго паходня асвятліла старую сырую кладку і кавалкі тынкоўкі пад нагамі.

І тады адбылося нешта неверагоднае.

Перад тым, як унтэр-афіцэр паспеў зрабіць некалькі крокаў, аднекуль з цёмнай глыбіні тунэля прагрымеў цвёрды і суворы вокрык па-расійску:

— Стой! Хто ідзе?

Унтэр аслупянеў.

— Матка Боска! — перажагнаўся салдат і кінуўся наверх.

Наверсе ён атрымаў ад афіцэра належны наганяй за баязлівасць і дурныя прыдумкі. Загадаўшы унтэру ісці следам за ім, афіцэр сам спусціўся ў сутарэнні. І зноў, толькі палякі рушылі па сырым і цёмным тунелі, аднекуль спераду, з непранікальна-чорнай цемры таксама сувора і патрабавальна прагучаў вокрык:

— Стой! Хто ідзе?

Следам у цішыні выразна бразнуў затвор вінтоўкі. Інстынктыўна салдат схаваўся за спінай у афіцэра. Падумаўшы і справядліва разважыўшы, што нячыстая сіла наўрад ці стала б узбройвацца вінтоўкай, афіцэр, які добра размаўляў па-расійску, гукнуў нябачнага салдата і патлумачыў, хто ён і навошта прыйшоў. Напрыканцы спытаў, хто яго таямнічы суразмоўца і чым займаецца пад зямлёй.

Паляк чакаў на што заўгодна, але не на такі адказ:

— Я вартавы, і пастаўлены сюды ахоўваць склад.

Свядомасць афіцэра адмаўлялася ўспрымаць такі просты адказ.

Але, усё ж узяўшы сябе ў рукі, ён працягнуў перамовы.

— Магу я падысці? — усхвалявана спытаў паляк.

— Не! — прагучаў суворы адказ з цемры. — Я не магу дапусціць нікога ў сутарэнні, пакуль мяне не зменяць на посце.

Тады ашаломлены афіцэр спытаў, ці ведае вартавы, колькі часу правёў тут, пад зямлёй.

— Так, ведаю, — паследваў адказ. — Я заступіў на пост дзевяць гадоў таму, у жніўні 1915 года.

Гэта падавалася сном, дурной фантазіяй, але там у змрочным тунелі быў жывы чалавек, расійскі салдат, які бяззменна стаяў на варце дзевяць гадоў! І найбольш неверагодным падавалася тое, што ён не кінуўся да людзей, як да выратавальнікаў, з адчайнай мальбой выпусціць яго са страшнога зняволення. Не, ён паводзіў сябе так, быццам толькі гадзіну таму заступіў на пост. У строгай адпаведнасці з воінскім статутам вартавы абвясціў, што яго зняць з паста можа толькі развадзяшчы, а калі яго няма, то «гасудар імператар».

Пачаліся доўгія перамовы. Вартавому патлумачылі, што адбылося за тыя дзевяць гадоў, што ён правёў пад зямлёй, распавялі, што царскай арміі, у якой ён служыў, больш не існуе, як няма і гасудара імператара, расстралянага бальшавікамі. А тэрыторыя, якую ён ахоўвае, цяпер належыць Польшчы. Пасля працяглага маўчання салдат спытаў, хто ў Польшчы галоўны, і, даведаўшыся, што прэзідэнт, запатрабаваў яго загада. Толькі калі яму прачыталі тэлеграму Пілсудскага, вартавы згадзіўся пакінуць свой пост.