Апоўначы каралеўскі браненосны крэйсер «Блэк Прынс», які за некалькі гадзін да гэтага згубіў сувязь з галоўнымі сіламі, ідучы на поўдзень, у цемры насунуўся на заднія караблі 1-й нямецкай эскадры лінкораў і быў патоплены дрэдноўтам «Цюрынген».

Брытанскі кароль Георг V, відавочна незадаволены вынікам бітвы, з уласцівай сапраўднаму брытанцу стрыманасцю сказаў пра бой:

Абодва бакі абвясцілі аб сваёй перамозе: Германія ў сувязі са значнымі стратамі англійскага флоту, а Вялікабрытанія ў сувязі з відавочнай няздольнасцю нямецкага флоту прарваць блакаду. Брытанскі флот страціў тры лінейныя крэйсеры, тры броненосныя крэйсеры і восем эскадраных мінаносцаў, агульным танажам каля 114 000 тон.

Немцы згубілі адзін лінейны крэйсер, адзін браненосец, чатыры лёгкія крэйсеры і пяць эскадраных мінаносцаў, агульным танажам каля 60 000 тон.

Такім чынам, па агульнаму танажу патопленых караблёў страты англічан амаль удвая перавышалі страты немцаў. Загінула і патрапіла ў палон 6784 брытанцы, немцы страцілі 3039 чалавек забітымі. З 25 караблёў, якія загінулі ў Ютландскай бітве, 17 было патоплена артылерыяй і 8 — тарпеднай зброяй. Вынікі выкарыстання зброі ў баі таксама не на баку англічан: брытанскі флот выпусціў 4598 снарадаў, з іх 100 патрапіла ў цэль, з 75 пушчаных тарпед мэты дасягнулі 5. Германскі флот выпусціў 3587 снарадаў (на тысячу меней!), але пры гэтым дасягнулі 120 пападанняў, але са 103 пушчаных тарпед мэты дасягнулі толькі 3.

У выніку гэтай крывавай бітвы брытанскі флот усё ж захаваў за сабой перавагу на моры, а нямецкі лінейны флот перастаў прадпрымаць актыўныя дзеянні для прарыву блакады. То бок, гэтая бітва карэнным чынам нічога не змяніла. Падобны вынік — адна з характэрыных рысаў усёй Першай сусветнай вайны: крывавыя бітвы кардынальна не змянялі сітуацыі, фронт заставаўся на месцы, а карэнны пералом у вайне не надыходзіў. І толькі калі рэсурсы аднаго з бакоў вычарпаліся, з’явілася нейкае святло надзеі на будучы мір напрыканцы чорнага тунэля доўгай вайны.

Гэтыя выказванні ёсць вытрымкі з чарнасоценных газет. У першым выпадку гэта цытата з выказвання пісьменніка Ф. М. Дастаеўскага, а ў другім — вядомага крытыка В. Р. Бялінскага. У падобным духу выказваўся пра яўрэяў і А. С. Пушкін.

Колькі ні капай, не знойдзеш, каб у іншых краінах знаныя асобы дазвалялі сабе такія выказванні ў адрас яўрэйства, якое пражывае на тэрыторыі іх дзяржавы. Падобныя рэчы можна было пачуць толькі ў нацысцкай Германіі. Страшна ўявіць, што ў Расіі казалі гэта не якія-небудзь дзяржыморды ці мужыкі на прызбе, а гонар нацыі. Што ж тады казаць пра просты народ?

Знакаміты расійскі паэт «старык» Дзяржавін быў яшчэ і губернатарам, і сенатарам, і міністрам юстыцыі. У 1799 і 1800 гадах яго камандзіравалі ў Заходні край для вывучэння прычын голаду і нэндзлага становішча беларускага сялянства. Нягледзячы на тое, што бядотнае становішча ліцвінаў (беларусаў) відавочна было звязана з вайной Рэчы Паспалітай супраць агрэсіі Расійскай імперыі і заваяваннем вайскамі А. Суворава цэлага краю ў 1795 годзе, што выклікала масавае бегства ад надыходзячага прыгону, Дзяржавін «зразумеў», што адна з галоўных прычын сялянскай галоты ў Заходнім краі — гэта яўрэі. Смех ды і толькі!

Дзіўная рэч: Расія захоплівае эканамічна квітнеючае Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае, заганяе яго ў крызіс, і пры гэтым расійскія чыноўнікі здзіўляюцца спустошанню і не задволены яўрэямі!

Хаця ж да акупацыі 1795 года рэшты тэрыторыі Рэчы Паспалітай на іх ніхто не скардзіўся. У Расіі іх проста не было, а ў Рэчы Паспалітай яны, як ні дзіва, зусім не перашкаджалі росквіту і развіццю аб’яднай рэспубліканскай дзяржавы палякаў і беларусаў (ліцвінаў). Пры вялікай канцэнтрацыі яўрэйскага насельніцтва ў гарадах на тэрыторыі сучасных Польшчы, Беларусі і Украіны Вялікае княства Літоўскае да 1600-х гадоў дасягнула піка свайго эканамічнага развіцця. Рэч Паспалітая да сярэдзіны XVII стагоддзя была бадай што самай адукаванай і вольнай ў дачыненні да веравызнання краінай Еўропы: каталікі, праваслаўныя, пратэстанты складалі ў ім прыкладна тры роўныя часткі — прыкладна па 25 % насельніцтва, і да 10 % складалі вызнаўцы іўдзейскай веры. Канец гэтаму росквіту паклала вайна цара Аляксея Міхайлавіча Раманава, які хоць і захапіў да 80 % усіх гарадоў ВКЛ, пацярпеў жорсткую паразу. З-за вайны Беларусь, якую тады называлі Літвой, доўгі час ляжала ў руінах і так і не здолела ўзняцца на ранейшы ўзровень. Вось дзе хавалася прычына голаду і нэндзлага становішча Заходняга краю: войны з суседам, а не яўрэі. Але Дзяржавін зрабіў уласную выснову з-за характэрнай для велікаросаў юдафобіі.

Царскі антысемітызм, разам з антыпаланізмам і рэзкім непрыняццем тых ці іншых малых народаў Расіі (то запарожскіх казакоў, потым усіх каўказцаў, раней татар, пазней прыбалтаў і чухонцаў-фінаў…) часта пужае.

І Расія заплаціла за свой недалёкі нацыяналізм. У кастрычніку 1917 года вялікадзяржаўныя шавіністы апынуліся ў руках гэтых самых «мірных народаў», якія «скінулі ярмо з бразготкамі ды пугу» і якія, апрануўшыся ў «кожанкі» і ўзброіўшыся рэвальверамі, узяўшы да сябе ў саюзнікі рознага гатунку шантрапу ды бандытаў, перастралялі вялікадзяржаўных шавіністаў, і іх цара, і не ў чым не вінаватых царскіх дзяцей. Царскую сям’ю, на самой справе, шкада. Расстрэл бальшавікамі ўладара і яго сям’і выглядае на дзікунства ў вышэйшай ступені. Але цар Мікалай сам спілаваў сук, на якім сядзеў. Каго яму яшчэ вінаваціць у тым, што Расійская імперыя і сапраўды ператварылася ў турму народаў? А чаго можна чакаць ад вязняў, якія вырваліся з-за сцен гэтай турмы?

Толькі расправы!

У 1861 годзе ў Расіі адмянілі прыгон. Уласны народ выйшаў урэшце з-пад арышту. Але яўрэі засталіся. Ні ў адной іншай краіне яўрэі не вылучаліся такой рэвалюцыйнасцю, як у Расійскай імперыі, бо да 1917 года яшчэ з’яўляліся для уладаў народам другога гатунку пад уласным прыгонам, народам, абмежаваным у правах і свабодах. Яўрэі ў іншых краях былі паўнавартаснымі грамадзянамі сваіх дзяржаў, а ў Расіі ім была адведзена «паласа аселасці», якая не толькі забараняла пераязджаць з былых земляў Рэчы Паспалітай ў расійскія губерніі, але нават з мястэчак у размешчаныя побач вялікія гарады, напрыклад, з-пад Кіева ў сам Кіеў. Калі ў Амерыцы яўрэі служылі ў арміі, працавалі на дзяржаўных пасадах, маглі расці па кар’ернай лесвіцы, працаваць на карысць сабе і сваёй краіне, то ў Расіі яны адчувалі сябе людзьмі чужымі і непатрэбнымі, бо яны не маглі займаць кіруючыя пасады, рабіць кар’еру на дзяржаўнай службе і ў арміі.

Першапачаткова яўрэяў увогуле не бралі на армейскую службу, але напрыканцы жніўня 1827 года Мікалай І падпісаў загад аб распаўсюджванні на іх воінскай павіннасці. З гэтага моманту пачынаецца гісторыя няпростых стасункаў паміж расійскай арміяй і яўрэямі. Яны складаліся як пад уплывам закаранелых у асяродку вайскоўцаў антысеміцкіх перакананняў, так і ў сувязі з агульнымі грамадска-палітычнымі працэсамі ў краіне. Асаблівага напружання гэтыя ўзаемадачыненні дасягнулі напярэдадні Першай сусветнай вайны.

У 1897 годзе ў расійскай арміі служыла 53 000 яўрэяў пры колькасці ўзброеных сілаў у 1 075 000 чалавек, т. б. каля 5 % салдат былі іўдзеямі. Пры гэтым у Расійскай імперыі яны складалі прыкладна 4 %: 6 млн. ад 160 млн. усяго насельніцтва. Выходзіць, што ў працэнтных суадносінах яўрэяў на службу бралі ў большай колькасці адносна іх народа, чым расійцаў, беларусаў і ўкраінцаў. У 1914 годзе ў расійскай арміі служыла 400 000 яўрэяў — гэта больш чым было прызвана беларусаў! У той жа час штогод урадавая статыстыка паведамляла аб значным недаборы яўрэяў у адпаведнасці са спісамі тых, каго належыла прызваць. Чаму адбывалася такая анамалія?