Литмир - Электронная Библиотека
Содержание  
A
A

Улетку 1917 года атрад Бачкаровай знаходзіўся ў Беларусі пад шматпакутнай Смаргонню падчас штурму Новаспасскага лесу ў 10 км на поўдзень ад Смаргоні на ўчастку 1-га Сібірскага армейскага корпуса. Там ужо на працягу 800 дзён ішлі пазіцыйныя баі з немцамі. Але пасля Лютаўскай рэвалюцыі становішча пагоршылася: салдаты пачалі выказваць паціфістычныя настроі, ваяваць не жадалі. Жаночы атрад, па задуме Керанскага, павінны быў узняць баявы дух дэмаралізаваных салдат. Аднак гэтая задума правалілася, а пра паводзіны жанчын падчас боя распавядаюць рознае. Афіцыйныя асобы ўнікліва паведамлялі, што атрад Бачкаровай праявіў мужнасць, іншыя — што жанчыны ў імгненне забылі ўсё, чаму іх вучылі, збіліся ў кучу, і толькі дасведчаная Бачкарова захавала вытрымку, але атрымала кантузію.

Канечне, ад спачування да няшчасных жанчын у рапарце напісалі, што атрад выявіў адвагу ў баі. А мужчынская стойкасць адной толькі Бачкаровай пакінула незабыўныя ўражанні ў камандзіра Антона Дзянікіна, які прадставіў яе да ўзнагароды. Пасля кантузіі прапаршчык Бачкарова была даслана на папраўку ў петраградскі шпіталь, і ў сталіцы яна атрымала званне падпаручніка, але ў хуткім часе пасля вяртання на пазіцыі ёй давялося распусціць «батальён» у сувязі з фактычным развалам фронту.

Дысцыпліна ў арміі працягвала імкліва зніжацца. Нягледзячы на строгія загады размаўляць з немцамі «толькі пры дапамозе кулі і штыка», непрыхаваныя выпадкі братання ў паласе перадавых акопаў да восені набылі ўсеагульны характар. У арміі панавала імкненне да міру. Пасля змены ўлады ў Петраградзе і арышту Часовага ўраду сітуацыя толькі пагоршылася. Бальшавікі проста абвяшчалі, што вайне канец, заклікалі салдат ехаць дадому.

Узімку 1917 года накіравалася ў Томск і Бачкарова, але па дарозе была затрымана бальшавікамі. Пасля адмовы супрацоўнічаць з новымі ўладамі яе абвінавацілі ў супрацоўніцтве з генералам Карнілавым, справа ледзь не дайшла да трыбунала. Дзякуючы дапамозе аднаго са сваіх былых саслужыўцаў Бачкарова вырвалася на свабоду і, апрануўшыся ў строй міласэрнай сятры, праехала ўсю краіну да Уладзівастока. Адтуль яна адплына ў агітацыйную паездку ў ЗША.

У красавіку 1918 года Марыя Бачкарова прыбыла ў Сан-Францыска. Пры падтрымцы ўплывовай і заможнай Флорэнс Харыман дачка расійскага селяніна перасекла цэлыя Штаты і 10 ліпеня дабілася аўдыенцыі ў Белым доме ў прэзідэнта Вудра Вільсана. Па сведчаннях відавочцаў, аповед Бачкаровай аб яе драматычным лёсе і просьбы аб дапамозе ў барацьбе супраць бальшавікоў да слёз кранулі прэзідэнта.

Журналіст Ісаак Дон Левін на падставе аповедаў Бачкаровай напісаў кнігу пра яе жыццё, яна пабачыла свет у 1919 годзе пад назвай «Яшка» і была перакладзена на некалькі моваў.

Пасля наведвання Лондана, дзе яна сустрэлася з каралём Георгам V і заручылася яго фінансавай падтрымкай, Бачкарова ў жніўні 1918 года прыбыла ў Архангельск. Яна разлічвала прыцягнуць мясцовых жанчын да барацьбы з бальшавікамі, але змагацца ніхто не жадаў. Генерал Марушэўскі ў загадзе ад 27 снежня 1918 года абвясціў, што прызыў жанчын на неадпаведную ім вайсковую службу будзе ганьбай для ўсёй Паўночнай вобласці і забараніў Бачкаровай насіць беспадстаўна афіцэрскую форму.

У наступным годзе Бачкарова ўжо была ў Томску пад сцягамі адмірала Калчака, дзе спрабавала арганізаваць батальён медсясцёр. Пабег Калчака з Омска яна ўспрыняла як здраду, добраахвотна з’явілася да мясцовых уладаў, якія ўзялі з яе падпіску аб нявыездзе.

Праз некалькі дзён 31-гадовая Бачкарова была ўзята пад арышт чэкістамі. Яўных доказаў яе здрады ці супрацоўніцтва з белымі не выявілася, і разбіральніцтва зацягнулася на чатыры месяцы. Паводле савецкай версіі, 16 мая яна была расстраляна ў Краснаярску, але ў заключэнні пракуратуры Расіі аб рэабілітацыі Бачкаровай у 1992 годзе сказана, што сведчанняў і дакументаў, якія б пацвярджалі яе расстрэл, няма.

А вось расійскі біёграф Бачкаровай С. У. Дрокаў лічыць, што яна не была расстраляна. З краснаярскіх засценкаў яе вызваліў усё той жа знаёмы журналіст Ісаак Дон Левін. Разам з ім яна накіравалася ў кітайскі горад Харбін, дзе сустракалася з аднапалчанінам-удаўцом, які стаў яе мужам. Змяніўшы прозвішча, Бачкарова да 1927 года жыла на Кітайскай Усходняй чыгунцы, пакуль не падзяліла лёс расійскіх сем’яў, якія былі гвалтоўна дэпартаваны ў Савецкую Расію. Усю моц невыдаткаванай мацярынскай любові яна, па меркаванні Левіна, аддавала сынам свайго мужа, якія загінулі ў гады Другой сусветнай вайны.

ФІНАЛЬНЫ ЭПІЗОД ПЕРШАЙ СУСВЕТНАЙ

Аб вайне з Польшчай на працягу ўсяго савецкага перыяду паведамлялі толькі тое, што Чырвоная армія гераічна прасоўвалася наперад, дайшла да самай Варшавы, але потым з-за таго, маўляў, што перадавыя часткі моцна адарваліся ад тылавых, палякі здолелі спыніць наступ, і РКЧА была вымушана адступіць на ранейшыя пазіцыі, падзяліўшы з палякамі згодна з Рыжскай мірнай дамовай Беларусь і Украіну.

Чаму і якім чынам Чырвоная армія здолела дайсці ажно да сталіцы Польшчы, чаму і як яе адтуль выгналі — усё гэта заставалася па-за кадрам. Ніякіх толкам падрабязнасцяў, нягледзячы на тое, што гэтая вайна чарговым смерчам пранеслася па гарадах і вёсках Беларусі, Украіны і Польшчы, якія яшчэ не ачунялі пасля вайны з Германіяй.

Ва ўсе часы хавалі, што вайна з Польшчай — усё тая ж імперыялістычная, а ніякая не грамадзянская. Польшча вырашыла аднавіць Рэч Паспалітую, у якую ў поўным складзе ўваходзіла Беларусь і асноўная частка Украіны, а бальшавікі, якія мала чым у гэтым плане адрозніваліся ад цара, лічылі, што ім належыць не толькі Беларусь і Украіна, але і сама Польшча. Пры гэтым ні палякі, ні расіяне асабліва не задумваліся пра суверэнітэт беларусаў і ўкраінцаў — кожны бок разглядаў гэтыя тэрыторыі як уласную вотчыну.

Савецкая Заходняя армія, у задачы якой уваходзіла ўсталяванне кантроля над Беларуссю, пачала наступленне 17 лістапада 1918 года. Ёй супрацьстаялі атрады Самаабароны, сфарміраваныя ў буйных гарадах з былых салдат Польскіх карпусоў і лаяльнай моладзі яшчэ падчас нямецкай акупацыі. Загадам новага польскага лідара Юзэфа Пілсудскага ад 7 снежня 1918 года атрады Самаабароны былі абвешчаны састаўной часткай Войска Польскага. Узровень баявой падрыхтоўкі гэтых атрадаў быў не надта высокім, і яны не здолелі аказаць сур’ёзнага супраціву Заходняй арміі.

Уночы на 1 студзеня 1919 года ў Смаленску ў супрацьвагу Беларускай Народнай Рэспубліцы была абвешчана Беларуская ССР. У той жа дзень пасля адыходу нямецкай арміі з Вільні мясцовыя часткі польскай Самаабароны ўзялі горад пад кантроль, але 5 студзеня 1919 года Вільня з боем была ўзята злучэннямі Чырвонай арміі.

10 студзеня 1919 года савецкія войскі занялі Мінск, абвясціўшы фармальна незалежную Беларускую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку.

27 студзеня, пасля ўваходжання ў склад БССР Летувы яна была перайменавана ў Літоўска-Беларускую ССР (рэспубліку Літ-Бел). Так на свет з’явілася аб’яднаная з Летувай беларуская рэспубліка, якой па іроніі таксама кіраваў чалавек са змяшаным летувіска-беларускім прозвішчам — Вікенці Семёнавіч Міцкевіч-Капсукас. Мінская, Віленская, Гродзенская і Ковенская (будучы Каўнас) губерніі ўвайшлі ў Літ-Бел, а Магілёўская, Смаленская і Віцебская былі аддадзены РСФСР, быццам часова.

У гэты час Польшча не магла аказаць істотнай дапамогі атрадам Самаабароны, бо частка польскіх войскаў была ўцягнута ў памежны канфлікт з Чэхаславакіяй і рыхтавалася да верагоднага канфлікту з Германіяй за Сілезію, а ў заходніх раёнах краіны яшчэ знаходзіліся нямецкія войскі. Толькі пасля ўмяшальніцтва Антанты 5 лютага 1919 года была падпісана дамова аб тым, што немцы прапусцяць палякаў на ўсход. У выніку польскія войскі занялі Ковель, які так доўга і безвынікова штурмаваў Брусілаў.

9 лютага палякі занялі Брэст, 19 лютага ўвайшлі ў пакінуты немцамі Беласток. З таго часу, рушыўшы на ўсход, польскія войскі ліквідавалі адміністрацыі Украінскай Народнай Рэспублікі на Холмшчыне, у беларускіх Жабінцы і Кобрыне, і ва Уладзіміры-Валынскам.

56
{"b":"665598","o":1}