У лёгкіх і хуткіх англійскіх танках кшталту «Уіпет» было так цесна і душна, што некаторыя танкісты маглі нават у самы разгар бітвы выйсці з машыны, каб трохі аддыхацца. Кіраваць першымі танкамі таксама было нялёгка. Так, для паспяховага паварота англійскага Mk-I неябходная была суладная праца трох чалавек: камандзіра і двух механікаў.

Упершыню ў баі танкі былі ўжытыя недалёка ад Парыжа, дзе цячэ невялічкая рачулка Сома. Там, дзе лінія фронту перасякала раку, у раёне Альбер-Перон, знаходзіліся пазіцыі англійскай экспедыцыйнай арміі. Тут у чэрвені 1916 года англічане вырашылі пачаць наступ. Так пачалася адна з самых крывавых бітваў Першай сусветнай вайны.

Сем сутак без перапынку раўла над Сомай вогненая бура — шла артылерыйская падрыхтоўка. 1 ліпеня цяжкая артылерыя перанесла агонь на нямецкія тылы, і адборныя добраахвотніцкія часткі пайшлі ў атаку. Нямецкія пазіцыі маўчалі. Падавалася, што яны цалкам знішчаныя праз сямідзённы артылерыйскі абстрэл.

У рэчаіснасці ж немцы выбіраліся з бліндажоў і ў спешцы адводзілі гарматы і кулямёты. У хуткім часе яны сустрэлі англійскае наступленне агнём у адказ. З вялізнымі стратамі англічане ўварваліся ў першую лінію нямецкіх акопаў. Але тут яны вымушаны былі спыніцца. Як выявілася, другая лінія акопаў не пацярпела ад артылерыйскага агню, захаваліся нават дротавыя загароды.

На наступны дзень баі ўзнавіліся. Цяпер немцы пайшлі ў контратаку. За два дні баёў страты з боку англічан склалі 100 000 забітымі і параненымі — гэта былі самыя цяжкія для іх дні за ўсю вайну.

Два з паловай месяцы цягнулася бітва. Месцамі англічане прасунуліся ў нямецкія пазіцыі на глыбіню да 6 кіламетраў, але прарваць фронт так і не атрымлівалася. Менавіта тады брытанцы вырашылі вывесці на поле бітвы сваю новую зброю — танкі. Іх было толькі 49. У тыя дні ішлі моцныя дажджы, зямля размокла, і танкі гразлі ў брудзе, псаваліся.

Да зыходных пазіцый даехала толькі 32 танкі. Але і далёка не кожны з іх здолеў прыняць удзел у баі з-за пашкоджанняў і не такой высокай праходнасці, якую ад іх чакалі.

На золку, гайдаючыся і грукочучы гусеніцамі, танкі зняліся са сваіх рубяжоў. Ранішні туман хаваў іх ад вачэй праціўніка. Незаўважаныя, яны падышлі да нямецкіх пазіцый. Перш, чым немцы прачнуліся, танкі наваліліся на іх акопы. Шалёна застрачылі нямецкія кулямёты, але кулі адскоквалі ад браніраваных бакоў страшных сталёвых пачвараў. Равучы маторамі, ахутаныя дымам і вагнём, пагойдваючыся, уздымаючыся дыбарам, раздзіраючы калючы дрот і руйнуючы бліндажы, танкі павольна папаўзлі наперад, несучы замяшанне і жах. Немцаў ахапіла паніка. Людзі кінуліся бегчы, некаторыя падалі, зарываліся ў варонкі, уздымалі рукі.

Відавочца таго бою прыгадваў:

Так пачалася першая ў гісторыі бітва з удзелам танкаў. Англічане патрапілі ў самую кропку — танкі аказаліся не проста недасягальнымі для нямецкіх кулямётаў і ружжаў, але і навялі на іх жудасны страх.

Бой працягваўся да 10-й гадзіны раніцы. Нягледзячы на малую колькасць танкаў, іх недасканаласць, цяжкую, пабітую варонкамі мясцовасць і кепскае ўзаемадзеянне з пяхотай, англічане ў гэты дзень прасунуліся на 5 кіламетраў па фронце і на столькі ж у глыбіню.

Страцілі ж англічане ў той дзень у 20 разоў менш салдат, чым звычайна. Танкі справіліся з пастаўленай задачай, няхай з 32 машын, якія пачалі атаку, толькі 18 узяла непасрэдны ўдзел у баі: 5 засела ў балоце, а ў 9 сапсаваліся механізмы. Першы бой яскрава прадэманстраваў, што танкі не такія ўсюдыходы, як меркавалася. Ім была патрэбна больш роўная мясцовасць. Тым не менш, эфект ад атакі, здзейсненай пры дапамозе 18 машын, уражваў. І ў Лондан у той жа час была адпраўлена тэлеграма, у якой камандуючы прасіў тэрмінова замовіць яшчэ 1000 танкаў.

Пазней немцы пісалі, што калі б англічане насамрэч мелі 1000 танкаў, яны б цалкам прарвалі нямецкую абарону.

Бітва на Соме паказала ўсяму свету, што нарадзілася новая страшная зброя сучаснай вайны. Аднак свой ас з’явіўся ў танкістаў толькі праз два гады — 24 красавіка 1918 года. У гэты дзень у французскай Пікардыі на лініі паміж Вілерс і Брэтані пасля газавай атакі немцаў распачаўся бой, у якім тры англійскіх танкі Mk-IV сутыкнуліся з трыма нямецкімі танкамі. Камандзірам аднаго з англійскіх быў 2-і лейтынант Фрэнк Мітчэл. Ён прыгадваў:

Паміж танкам Мітчэла і экіпажам танка нямецкага лейтэнанта Бліца распачалася перастрэлка з гармат і кулямётаў. Мітчал шмат манеўрыраваў, ухіляючыся ад снарадаў немцаў і адстрэльваўся сам.

Але ў яго танку ўсё ж збілі гусеніцу. Але ён усё адно аказаўся больш шчаслівым: нямецкаму танку падбіла алейны радыятар, і яго экіпаж быў вымушаны пакінуць сваю машыну. Два іншыя нямецкія танкі таксама адышлі. То бок выйгрыш быў за англічанамі, а Мітчэл стаў першым танкістам, які падбіў варожы танк.

Такім чынам, танк аказаўся не проста псіхалагічнай зброяй, якая наводзіла жах і пераадольвала перашкоды, але яшчэ і эфектыўнай зброяй у бітве з падобнымі сабе машынамі.

Калі самалёты і танкі толькі пачыналі вучыцца ваяваць падчас Першай сусветнай вайны, то для артылерыі гэта быў зорны час. Гарматы самых розных калібраў, ад малютак да сапраўдных дыназаўраў абрынвалі свой смяротны агонь на праціўнікаў.

У 1914 годзе да 75 працэнтаў стратаў у асабістым складзе, нягледзячы на ўжыванне розных тыпаў узбраення, наносіла менавіта артылерыя. Відаць, тады за ёй і замацавалася імя «бог вайны». Пры гэтым прыгадваюць зазвычай цяжкую артылерыю. Сапраўды, праціўнікі дрыжэлі пад агнём 280-міліметровых ці 305-міліметровых гаўбіц, 420-міліметровых марцір ці 380-міліметровых чыгуначных гармат, што выкідалі са сваіх жэралаў велізарныя снарады, празваныя «чамаданамі», якія нават не падносілі да гармат на руках, але на спецыяльных пад’ёмных кранах, падкатваючы ў ваганетках. З’явіліся і адразу ж вельмі добра праявілі сябе мінамёты — новае пакаленне колішніх марцір. Але асноўную чорную працу выконвала больш сціплая, лёгкая, але і больш шматлікая вайсковая артылерыя.

У пачатку вайны ў Расіі вайсковая артылерыя, у адрозненні ад жабрацкай пяхоты, была амаль цалкам забяспечана і гарматамі, і боепрыпасамі. Але патрэбы вайны, якая першапачаткова планавалася як кароткачасовая, перавысілі разлікі ў 12–15 разоў. Якія б тэорыі бакі не высоўвалі напярэдадні сутыкнення, рэчаіснасць істотна іх скарэктавала: давялося нарошчваць артылерыю не толькі колькасна, але і павялічваць колькасць тыпаў і ўзораў гармат, змяняць іх боекамплект, уводзіць новыя службы.

З пераходам да пазіцыйнай вайны патрэбы ў артылерыйскіх гарматах шматкроць павялічыліся. Свая сталая агнявая сіла была патрэбна брыгадам, палкам і нават батальёнам.

У 1914 годзе артылерыя, якая пазней будзе названа «дывізійнай», складалася з лёгкай палявой, коннай і горнай. Карысталася яна 3-дзюймовымі (76-мм) гарматамі — узору 1900 і 1902 гадоў, аблегчаным «конным» варыянтам гэтых палявых гармат і горнымі гарматамі ўзору 1904 і 1909 гадоў.

Артылерыя актыўна ўдзельнічала ў фарміраванні стратэгіі пяхоты. Так, калі расійцы пачалі ўжываць палявую гармату, якую германская пяхота за эфектыўны шрапнэльны агонь называла «касой смерці», то немцы былі вымушаны перагледзець манеру пяхотнай атакі. Вельмі хутка яны перасталі на адкрытай прасторы хадзіць у напад шчыльнымі ланцугамі ў поўны рост, а замест гэтага пачалі актыўна выкарыстоўваць прыродныя ландшафты, зарывацца ў зямлю, хавацца за дротавымі загародамі, будаваць умацаванні, размяшчаць на пазіцыях прыхаваныя кулямётныя кропкі. Задачы артылерыі рабіліся ўсё складаней і складаней. Галоўнай з іх па-ранейшаму заставалася барацьба з жывой сілай. Але цяпер справа была не ў тым, каб яе знішчыць — дасягнуць гэтага ў поўнай меры было немагчыма, — але ў тым, каб стрымаць яе агнявыя магчымасці на найбольш важных накірунках.