Расійцы не дасягнулі поспеху ў стварэнні самалётаў і танкаў, затое выдатна праявілі сябе як артылерысты.
Яшчэ расійска-японская вайна прымусіла расійскіх інжынераў тэрмінова ўводзіць у боекамплект палявой гарматы фугасную гранату, і цяпер пры абстрэле бліндажоў яе роля няспынна расла. Ужо ўвосень 1915 года іх доля ў боекамплекце павялічваецца з 15 да 50 адсоткаў. Але і граната калібру 76 міліметраў аказвалася нядзейснай супраць бліндажоў, агнявых кропак з падстрэшкам, тым больш што пры падзенні снарада пад малым вуглом большасць энэргіі выбуху проста гублялася, а ладная доля аскепкаў сыходзіла ў грунт ці адлятала ўверх. Большасць заглыбленых у зямлю ўмацаванняў з’яўляліся гарызантальнымі цэлямі, таму для іх эфектыўнага паражэння снарад павінны быў падаць як мага больш строма і несці вялікі разрыўны зарад. Да таго ж гарматы з адхоннай, насцільнай траекторыяй не маглі весці агонь праз галовы сваіх войскаў. Артылерыя пільна патрабавала гаўбіц.
Больш стромая (навясная) траекторыя агню гаўбіцы патрабавала не толькі большага вугла пад’ёму ствала, але і значна меншай пачатковай хуткасці снарада, і, адпаведна, меншай адноснай даўжыні ствала і мешай шчыльнасці зараджання. Таму гаўбіца пры аналагічнай вазе і рухомасці можа мець значна большы, чым гармата, калібр. У выніку гаўбіца ў плане выбару траекторыі і дальнасці палёту снарада аказалася вельмі гнуткай зброяй.
Распрацоўкай лёгкай палявой гаўбіцы расійскія артылерысты заняліся на вопыце ўсё той жа расійска-японскай вайны. Але значна болей японскія ўрокі паўплывалі на вынаходніцтва мінамётаў.
Яшчэ пры абароне Порт-Артура мічман Сяргей Уласьеў і капітан Леанід Габята стварылі першы мінамёт, які паспяхова зрываў асадныя работы японцаў. Але першапачаткова, акрамя расійцаў, карысць мінамёта ацанілі толькі немцы. Праўда, у Расіі аддалі перавагу новай наразной марціры, а ў Германіі мінамёты аддалі на ўзбраенне сапёрам. Вялікую папулярнасць бомба і мінамёты набылі падчас пазіцыйнай вайны — гарматы з вельмі стромай траёкторыяй (марціры) маглі весці агонь са дна акопаў і са схованак, дасылаць цяжкія разрыўныя снарады ў акопы праціўніка за некалькі сотняў метраў. Вертыкальна падаючы, яны разбуралі палявыя пабудовы і забівалі вялікую колькасць людзей навокал. У большасці выпадкаў гэтыя гарматы зараджаліся проста праз рулю калібернай мінай ці, па схеме Габята-Уласьева, надкалібернай мінай, якая ўстаўлялася ў ствол хвастом-стрыжнем.
Ствараліся гарматы новага тыпу ў спешцы і з пэўнай доляй імправізацыі, што стала прычынай з’яўлення вялікай колькасці схем і узораў. Творчы падыход праяўлялі і ў полі — ужывалі што заўгодна, ад спружынных катапультаў для кідання ручных гранат да агнястрэльных самаробак з трубаў і гарматных гільзаў.
Горш справы былі са снарадамі. Амаль у самым пачатку вайны сутыкнуліся з так званым «снарадным голадам». Справа ў тым, што перадваенныя артылерыйскія запасы расталі яшчэ ў першыя месяцы, і да пачатка 1915 года на фронце пачаўся сапраўдны «голад». Улетку таго ж года штомесяцовая патрэба вызначалася ў 3 мільёны снарадаў, нягледзячы на тое, што ў 1914 годзе разлічвалі да канца вайны выкарыстаць 5,6 мільёна. Неабходна было прымаць тэрміновыя меры для павелічэння выпуску снарадаў у Расіі ці закупаць і іх за мяжой.
Камісія генерал-маёра Уладзіміра Іпацьева і Хімічны камітэт ГАУ актыўна працавалі над гэтым. Якога-ніякага поспеху ў галіне вырабу снарадаў удалося дасягнуць толькі дзякуючы пераходу на вытворчасць цэльнакорпусных гранат «паводле французскіх узораў» са звычайнага і сталістага чыгуну. Пры гэтым расійскія сурагатныя снарады, у дачыненні да заўчасных разрываў, аказаліся значна больш бяспечнымі за французскія. А вось выкарыстанне спрошчаных узрывальнікаў прывяло да шматлікіх няшчасных выпадкаў — гэта прыйшлося ўлічваць у пасляваенных распрацоўках.
Вядучую ролю падчас Першай сусветнай вайны пачынаюць адыгрываць фугасныя снарады, а асноўным выбуховым рэчывам для іх вырабу становіцца тратыл. «Снарадны голад» атрымліваецца пераадолець толькі да пачатка 1916 года. Паводле сведчанняў былога начальніка ГАУ генерала Яўгенія Барсукова, гэта прывяло да іншай скрайнасці. Пяхотныя камандзіры, кепска ўяўляючы ўласцівасці артылерыі, патрабавалі ад яе «ўраганнага», «барабаннага» і да таго падобнага агню, а артылерысты, каб «заспакоіць» іх, стралялі з такой хуткасцю, што амаль бессэнсоўна выводзілі са строю гарматы.
Таксама павялічылася роля спецыяльных снарадаў — дымавых, запальных, асвятляльных. Вайна нарадзіла прынцыпова новы іх тып — «хімічныя», узброеныя атрутнымі рэчывамі. Напрыклад, у Расіі з 1916 года выраблялі 76-мм снарады ўдушлівага (з хлорпікрынам) і атрутнага (з фосгенам ці венсінітам) дзеяння, а з 1917 года — хімічныя міны для мінамётаў. Напрыканцы вайны іх выкарыстанне ўжо не было чымсьці «экзатычным», а пасля — панавала ўсеагульнае меркаванне, што наступная сусветная бойня будзе «хімічнай».
Пачала развівацца і траншэйная артылерыя — гарматы бліжняга бою. Яшчэ ў 1910 годзе падчас рэарганізацыі расійскай арміі ўздымалася пытанне аб лёгкай артылерыі «суправаджэння», але на той момант яе палічылі залішняй, мяркуючы, што такія задачы могуць выконваць 3-дзюймовыя конныя гарматы. Але яны аказаліся занадта грувасткімі для акопаў, разлікі ледзь перакатвалі іх па полі бою.
У Расіі лёгкую 37-мм траншэйную гармату распрацаваў чалец Арткама генерал Міхаіл Розэнберг. Яго гармата ўзору 1915 года мела кароткі ствол, поршневы затвор, канструкцыйна просты драўляны лафет, гумовы буфер аддачы і бранявы шчыт, дастатковы для абароны ад куль. Боекамплект складаўся з гранат і карцечы. Гармату можна было лёгка разбіраць на тры часткі, перанесці ці перавезці па полі.
Але да пачатка 1917 года ў войска паставілі толькі 137 гармата Розэнберга, таму не меншую ролю ў траншэйнай артылерыі адыгралі 218 атрымананых са Злучаных Штатаў 37-мм аўтаматычных гармат Мак-Клейна.
Англійскі капітан Стокс распрацаваў мінамёт з калібернай мінай, якая апускалася разам з кідальным зарадам у ствол, падала ўздоўж яго пад уласнай вагой і выстрэльвала наколамі на капсуль у казённай частцы.
Гэта забяспечвала гармаце хуткастрэльнасць да 25 стрэлаў на хвіліну.
У тыя ж грозныя гады з’явіўся і такі важны на працягу ўсяго наступнага стагоддзя спецыяльны тып артылерыі, як зенітная. Хоць першая зенітная (супрацьаэрапланная) гармата была створана Францам Лэндэрам і Васілём Тарноўскім яшчэ ў 1914-м, яе вытворчасць у гады вайны не дасягнула прамысловых маштабаў. Змаганне з варожымі самалётамі выпала на долю палявых і марскіх гармат, для якіх распрацавалі мноства ямных (канструктары — Мацвееў, Мягі і іншыя) і тумбавых (Гвоздзеў, Розэнберг, Герцэншвейг, Ракалаў, Мягі) установак, якія можна было вырабляць проста ў распалажэнні войскаў.
Але лепшай стала ўстаноўка для палявой гарматы, сканструяваная Івановым — яна ўваходзіла ў артылерыйскія настаўленні да пачатку 1930-х гадоў. Для стральбы па паветраных аб’ектах, а таксама для разрывання дротавых загародаў служыла 76-мм «шрапнэль з накідкамі» Гартца, але больш эфектыўнай лічылася «кіёвая» шрапнэль Розэнберга — снарад з гатовымі стрыжневымі аскепкамі.
У Германіі ў святле вопыту апошніх войнаў, асабліва Расійска-японскай, велізарнае значэнне надавалася цяжкай артылерыі. Лічылася, што яе роля будзе значнай не толькі пры штурме фартэцый, але і падчас палявога бою, дзе з’явіліся акопы, абарончыя збудаванні, дротавыя зарароды і іншыя цэлі, супраць якіх снарад палявой гарматы мог аказацца нядзейсным. Таму было прыкладзена шмат намаганняў, каб займець перавышаючую варожую па колькасці і магутнасці асобнага стрэлу цяжкую артылерыю і каб забяспечыць яе сродкамі для як мага больш хуткага перасоўвання і своечасовай падачы на неабходным участку фронта.
Французы, у сваю чаргу, лічылі, што ў манеўранай вайне, да якой яны рыхтаваліся, цяжкая артылерыя не знойдзе шырокага ўжытку і будзе толькі абмяжоўваць рухомасць арміі. У Францыі меркавалі, што, калі дзе-небудзь ім прыйдзецца сутыкнуцца з перашкодамі, што будуць не па сілах іх гарматам, то мэтазгодна будзе абысці дадзены ўчастак фронта, скарыстаўшыся высокай манеўранасцю сваіх частак, і такім чынам ударыць непрыяцелю ў лоб. З гэтай прычыны французы не надавалі вялікага значэння развіццю цяжкай артылерыі, а галоўную ўвагу засяроджвалі на развіцці лёгкай, дакладней, толькі лёгкай гарматы, якая, трэба прызнаць, вельмі добра ў іх выходзіла.
