Пры гэтым яўрэі і самі імкнуліся ўладкавацца на нестраявыя пасады, куды іх вымушаны адпраўляць камандзіры. Кажучы аб маральных якасцях салдат-яурэяў, расійскія военачальнікі згадвалі іх баязлівасць, ілжывасць, нястойкасць у баі, схільнасць да выгароджвання адно аднаго, сімуляцыі хвароб, крадзяжоў і махлярства. Адзначалася, што разумовыя здольнасці яўрэяў вышэйшыя за сярэднюю масу салдат, але яны выкарыстоўваюць іх у асноўным для ўхілення ад цяжкасцяў службы. Адносна невялікі працэнт асуджаных салдат-злачынцаў сярод яўрэяў тлумачыўся іх асцярожнасцю і вываротлівасцю.

І вось яны супярэчнасці! Калі ўзровень злачыннасці сярод яўрэйскіх салдат нізкі, то як можна называць іх махлярамі? І калі ў іх атрымліваецца «выкруціцца» ад пакаранняў вайсковага суду, то пытанні тады да гандлёвага суду! Дзянікін ужо тлумачаў хваравітасць і кепскі фізічны стан яўрэяў-прызыўнікоў: яны, у адрознені ад славян, якія прызываліся, у асноўным, з вёсак, жылі пераважна ў бедных гарадскіх трушчобах, у жахлівых умовах. Хаця ж чыста фізічна яўрэі складзены не так атлетычна, як славяне. Але вось прыклад, які дашчэнту разбівае тэорыю аб непрыдатнасці яўрэяў: у гады Другой сусветнай 556 000 яўрэяў Злучаных Штатаў ваявала, 11 350 — загінула, і трое з іх (Райманд Зусман, Бенджамін Саламон і Ісідар Яхман) былі ўганарованы вышэйшай узнагародай — Медалём Гонару. А ў 1967 годзе яўрэі Ізраіля знішчылі сірыйскую армію, паказаўшы лепшыя тактычныя навыкі і маральны дух.

Кажучы аб жаданні скасаваць прызыў яўрэяў у расійскую армію, некаторыя военачальнікі ішлі далей і патрабавалі таксама абмежаваць іх грамадзянскія правы ці ўвогуле пазбавіць расійскага падданства. У прыватнасці, знакаміты генерал Брусілаў патрабаваў «абсалютна выняць яўрэяў з шэрагаў арміі, абмежаваўшы іх грамадзянскія правы». Выключыць іўдзеяў з расійскага падданства патрабавалі камандуючы Віленскай вайсковай акругай генерал Мартсан і наказны атаман казацкакага Войска Данскога генерал Мішчанка. Генерал Сахараў (камандзір 7-га армейскага корпуса) лічыў такі крок «сапраўдным дабром для Расіі», а генерал Ліцвінаў (камандзір 5-га армейскага корпуса) увогуле патрабаваў выгнання яўрэяў з Расіі, ці «хаця б пазбаўлення ўсіх правоў стану». Ліцвінаў, а таксама генерал Плевэ казалі і аб неабходнасці пазбавіць яўрэяў права рабіць пастаўкі для арміі.

Тут без каментароў.

Іншыя военачальнікі падводзілі пад сваё нежаданне бачыць у шэрагах расійскай арміі яўрэяў ідэалагічны падмурак. Генерал Плевэ (камандуючы войскамі Маскоўскай вайсковай акругі, падчас вайны — камандуючы шэрагам армій і Паўночным флотам) лічыў, што «яўрэі — ворагі Расіі, якія прагнуць яе разбурэння».

А вось тут генерал урэшце не схібіў! Канечне, яўрэі гэтага жадалі! Як жадалі і палякі, фіны, эстонцы, латышы, беларусы, украінцы, грузіны і іншыя народы, чые правы бязлітасна прыціскалі. Чаго вартая шыльда на адной з вуліц Вільні: «Гаварыць па-польску забаронена». Ніхто не жадаў жыць у «турме народаў», як дакладна акрэсліў Расійскую імперыю Ленін. Яўрэі з гэтай прычыны і стварылі ўласную рэвалюцыйную партыю БУНД, а ў самай масавай рабочай партыі, на чале якой стаяў Ленін, — РСДРП — складалі ледзь не 90 % сяброў. Ленін і сам быў яўрэем па мацярынскай лініі — яго маці Марыю Бланк у савецкія гады ідэолагі выдавалі за немку, а не за яўрэйку.

Камандуючы 4-й арміяй Заходняга фронту генерал Эверт адзначаў:

А як жа яўрэі ЗША? Хіба гэтая краіна не была ім чужой? Яўрэі — да 55 000 — выявалі і за Францыю, якую любілі і за якую паміралі: на фронце загінула каля 9500 французскіх яўрэяў — разам з чыстакроўнымі французамі. У нямецкай арміі ваявала 100 000 яўрэяў, якім не было забаронена падкрэсліваць сваю рэлігійную асаблівасць, насіць зорку Давіда, адрошчваць бараду. У шэрагах нямецкай арміі загінула 12 000 яўрэяў… але самыя велізарныя страты панеслі яўрэі, якія служылі ў расійскай арміі — 100 000 загінулых з 650 000 ваяваўшых за ўсе гады Першай сусветнай вайны. Кожны шосты ваяр загінуў за цара. Гэта нашмат пераўзыходзіла страты яўрэяў у аўстра-венгерскай арміі, дзе з 320 000 ваяваўшых загінуў кожны восьмы — 40 000 чалавек.

Прыведзеныя вышэй статыстычныя дадзеныя не дазваляюць казаць, што расійскія яўрэі нейкім чынам ухітраліся «адкасіць» ад службы. Наадварот, было шмат добраахвотнікаў. Так, мінчук Іона Жук пайшоў ваяваць у экспедыцыйны корпус у Францыі, дзе ішлі самыя жорсткія баі. Пазней ён запісаўся ў Замежны легіён, і ў 1916 годзе быў узнагароджаны крыжам у званні ўнтэр-афіцэра.

У даваеннай Расіі ніхто з рэтраграднага атачэння цара не рабіў даследванняў наконт карыснасці ці некарыснасці яўрэяў, падмацоўваючыся толькі стэрыатыпным стаўленнем да іх, ганілі, аж вантробы выварочвалі, спрабуючы апусціць яшчэ ніжэй, чым тыя былі апушчаны дзяржавай. І ўсе гэтыя даваенныя рашэнні яўрэйскага пытання пайшлі з дымам, калі яўрэі прадэманстваралі сябе ў вайне і добрымі салдатамі на фронце, і добрымі інтэндантамі ў тыле. Шмат дактароў-яўрэяў ратавала жыцці параненым салдатам, шмат яўрэяў загінула ў баях. 1 300 000 яўрэяў ваявала на франтах па абодва бакі — ледзь не трэцяя частка ўсіх еўрапейскіх мужчын-іўдзеяў, з іх палова ў расійскай арміі. І якое ж тут ухіленне ад службы?

Вядомы выпадак, калі расійскі яўрэй з вінтоўкай наперавес уварваўся ў нямецкі акоп. Нямецкі салдат, чакаючы ўдару штыком, укленчыў і пачаў маліцца… па-яўрэйску. Расійскі салдат зразумеў, што перад ім адзінаверац, скончыў за немца малітву, кіўнуў і пабег далей.

У гады Першай сусветнай вайны тысячы яўрэяў Расіі былі ўзнагароджаны за баявыя заслугі. Напрыклад, Рыгор Зусманавіч з Украіны даслужыўся да звання ўнтер-афіцэра, пазней стаўшы генерал-маёрам. Міхаіл Хацкілевіч з Ніжняга Ноўгарада адзначыўся ў баях у 1916 годзе. У 1940 годзе яму таксама было прысвоена званне генерал-маёра…

Тым не менш, на фоне жудаснага антысемітызму да вайны былі і военачальнікі, якія выступалі супраць адмены прызыву яўрэяў у армію.

Найбольш лаканічна выказўся генерал Аляксееў, камандзір 3-га Каўказскага армейскага корпуса:

Вялікі князь Мікалай Мікалаевіч (камандуючы войскамі Пецярбургскай вайсковай акругі і Гвардзейскага корпуса) і граф Варанцоў-Дашкоў (камандуючы вайскамі Каўказскай вайсковай акругі) адзначалі, што скасаванне яўрэйскага прызыву будзе несправядлівай ільготай. Два военачальнікі, генерал Эк (камандуючы Грэнадзёрскім корпусам) і генерал Радкевіч (камандуючы 3-м Сібірскім корпусам) лічылі нават, што з яўрэяў могуць нават атрымацца неблагія салдаты.

Эк адзначаў, што шкода, якую яўрэі прыносяць арміі, «перабольшана, пры строгасці і належным наглядзе… яны здольны несці службу. Добрых салдат-яўрэяў варта заахвочваць, у той жа час доступ у афіцэрскі корпус павінны быць забаронены і для ахрышчаных яўрэў». Радкевіч жа проста намякаў на карупцыю ў самой арміі, і дзе яна болей, тым болей там не любяць яўрэяў:

Службу яўрэяў у расійскай арміі Радкевіч да таго ж лічыў дзейсным сродкам іх паспяховай асіміляцыі.

Акрамя апытанняў военачальнікаў, царскімі чыноўнікамі былі зроблены гістарычныя даведкі і статыстычныя агляды службы яўрэяў, вялася шырокая перапіска з міністэрствам унутраных спраў, расійскім вайсковым агентам за мяжой былі замоўлены даведкі аб службе яўрэяў у арміях іншых краін. Вынікам усёў гэтай працы з’явіўся ліст ваеннага міністра Сухамлінава старшыні Савета міністраў ад 26 красавіка 1914 года, дзе ён з поўнай упэўненасцю выказаўся за спыненне набора ў армію яўрэяў. Фактычна ж Савет міністраў ужо з самага пачатку 1914 года «давяральным чынам» абмяркоўваў гэтае пытанне, стварыўшы асаблівую міжведамственную нараду пад старшыньствам памочніка ваеннага міністра генрала Вернандэра.