Пасля тых баёў за расійскімі часткамі замацавалася слава мужных ваяроў, а шматлікія іх удзельнікі атрымалі французскія ўзнагароды. Тым часам, у 1916 годзе германскае камандаванне вырашыла нанесці асноўны ўдар на захадзе і вывесці з вайны Францыю. Немцы планавалі магутнымі флангавымі ўдарамі ў аснаванні Вердэнскага выступу атачыць усю вердэнскую групоўку праціўніка і такім чынам стварыць велізарны пралом у абароне, праз які потым меркавалася нанесці ўдар у фланг і тыл цэнтральным французскім арміям і разбіць увесь фронт саюзнікаў.
21 лютага 1916 года ў раёне крэпасці Вердэн германскія войскі пачалі буйную наступальную аперацыю, якая атрымала назву Бітва пад Вердэнам. Пасля ўпартых баёў з велізарнымі стратамі з абодвух бакоў немцам удалося прасунуцца на 6–8 кіламетраў наперад і ўзяць некаторыя з фартоў крэпасці. Але ў іх не атрымалася цалкам рэалізаваць свае планы. Падчас бітвы ўпершыню з боку Германіі была ўжыта новая зброя — агнямёт. У небе над Вердэнам упершыню ў гісторыі войнаў былі адпрацаваны прынцыпы вядзення паветранага бою — на баку краін Антанты змагалася амерыканская эскадрылья «Лафайет». Немцы таксама ўпершыню пачалі ўжываць самалёт-знішчальнік, у якім кулямёты стралялі праз працуючы прапелер, не пашкоджваючы яго. У баях пад Вердэнам прымалі ўдзел і расійскія жаўнеры з экспедыцыйнага корпуса.
Асноўнай праблемай расійцаў у тыя гады была поўная адсутнасць уласных дактароў і шпіталяў. Паводле ўспамінаў графа Аляксея Ігнацьева, расійскага ваеннага аташэ ў Парыжы ў гады Першай сусветнай вайны, даводзілася сутыкацца з вялікімі цяжкасцямі падчас прыёму французскімі шпіталямі расійскіх параненых салдат. Лёс кожнага з іх, па сутнасці, залежаў ад асабістых сімпатый з боку супрацоўнікаў медустановы. Паводле сведчанняў відавочцаў, стаўленне да расійскіх воінаў цяжка было назваць саюзніцкім — іх абслугоўвалі ў другую і трэцюю чаргу, выкарыстоўваючы для перавязкі брудныя бінты, ашчаджаючы лекі і прэпараты, у тым ліку болесуцішальныя сродкі.
Нярэдка расійскіх цяжка параненых салдат размяшчалі ў калідоры на халоднай падлозе, у той час як у палатах ляжалі прастуджаныя англічане і французы. Зразумела, што такое стаўленне французаў да расійцаў, што былі адпраўлены на выратаванне Парыжа, ішло не на карысць самой Францыі і стварала негатыўны вобраз заходніх саюзнікаў у простага расійскага жаўнера.
Нягледзячы на праблемы ў тыле, расійскія часткі адважна змагаліся падчас Энскай бітвы, якая ўвайшла ў гісторыю як бойня Нівэля, па прозвішчы французскага галоўнакамандуючага генерала Рабэра Нівэля. Гэта было адно з першых буйных наступленняў на Французскім фронце, якое адбылося ўвесну 1917 года. З-за поўнага правалу ўсёй аперацыі, якую аглічане і французы прайгралі, 29 красавіка 1917 года генерал Нівэль быў зняты з пасады галоўнакамандуючага і заменны на пераможца Вердэнскай бітвы, будучага маршала Францыі генерала Петэна.
Расійскія брыгады апынуліся на самым гарачым участку французскай атакі і з гэтай прычыны панеслі велізарныя страты — каля 5000 чалавек. Гэты факт істотна паўплываў на стаўленне расійскіх салдат да французскіх вайскоўцаў, якія арганізавалі такое непрадуманае наступленне і кінулі ўперад расійскія злучэнні.
Наступленне Нівэля збеглася па часе з атрыманнем звестак аб Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года і адрачэнні Мікалая ІІ, аб чым расійскія вайскоўцы даведаліся з французскіх газет. Шмат хто з ваеннаслужачых ў той сітуацыі адмовіўся прымаць удзел у незразумелай і бессэнсоўнай вайне і запатрабаваў вяртання на радзіму. Хваляванне ў асяродку расійскіх частак не засталося незаўважаным, і французскае камандванне рэзка змяніла стаўленне да расійскага кантынгенту. Усе мінулыя заслугі былі імгненна забыты французамі, як быццам подзвігаў не было зусім. Расійцам перасталі давяраць, усё «рускае» ў адзін момант стала сінонімам здрады і баязлівасці. Усе расійскія часткі, размешчаныя ў Францыі, былі выведзены з баявых пазіцый і накіраваны ў глыбокі тыл — у раён горада Ліможа ў правінцыі Авэрнь. Дзве расійскія брыгады былі раскватэраваны ў ваенным лагеры Ля-Куртын.
Але расійскія салдаты на самой справе не жадалі ваяваць у імя незразумелых ім мэтаў і адмаўляліся камусьці падпарадкоўвацца. У гэтых умовах расійскае камандаванне падзяліла жаўнераў на верных і мяцежных, ізаляваўшы першых ад другіх. Бунтаўнікоў пакінулі ў Ля-Куртыне, а тых, хто захаваў вернасць прысязе, перавялі ў іншы лагер — Курно ля горада Бардо. Так з’явіліся куртынцы і курноўцы — праціўнікі і прыхільнікі працягу вайны адпаведна.
Куртынцы, іх было каля 10 000 чалавек, адхілілі цэлы шэраг ультыматумаў французскіх уладаў, Часовага урада і расійскага генералітэту. Расійскім камандаваннем супольна з французскімі ўладамі было прынята рашэнне аб сілавым падаўленні мецяжу і ўзяцці лагера. Ён быў аточаны 3 тысячамі курноўцаў. Урэшце 16 верасня 1917 года вайсковы лагер Ля-Куртын упершыню патрапіў пад магутны артабстрэл. Вось калі пачалася Грамадзянская вайна! Не ў Расіі, а яшчэ ў Францыі, да Кастрычніцкай рэвалюцыі.
У першы жа дзень па лагеры было выпушчана каля 50 снарадаў. Агонь вёўся з французскіх гармат, але наводзілі іх расійскія артылерысты. 20 верасня асада лагера скончылася. Разам па мяцежніках было зроблена каля 500 стрэлаў з артылерыйскіх гармат. Апроч таго, на прагу ўсіх гэтых дзён лагер абстрэльваўся з кулямётаў.
За пяць дзён загінула, паводле неафіцыйных дадзеных, ад 400 да 600 чалавек, у асноўным, куртынцаў. Афіцыйныя лічбы значна адрозніваюцца ў меншы бок — 10 забітых і 44 параненых.
Пасля падаўлення мецяжу ў лагеры Ля-Куртын найбольш актыўныя яго ўдзельнікі былі адразу адпраўленыя ў французскія турмы. Прынятая Часовым урадам 5 лістапада 1917 года пастанова аб невяртанні брыгад у Расію да «ўрэгулявання моманту» дала французскаму боку падставу разглядаць расійскі вайсковы кантынгент як прыватную ўласнасць французскага ўрада. У студзені 1918 года ўсе расійскія злучэнні, якія знаходзіліся ў Францыі і на Балканах, перайшлі ў непасрэднае падпарадкаванне да французскага кіраўніцтва.
Вайсковае камандаванне французаў увяло ў дачыненні да расійскіх салдат сістэму трыяжу, ці сарціроўкі. Расійскім жаўнерам былі прапанаваны тры варыянты далейшых дзеянняў: змагацца далей, але ў французскіх злучэннях і пад непасрэдным камандваннем французскіх генералаў; уладкавацца ў якасці рабочых на вайсковыя прадпрыемствы Францыі ці быць сасланымі ў Афрыку, перш за ўсё ў Алжыр — галоўную французскую калонію на гэтым кантыненце. Прыкладна 300 чалавек пагадзіліся працягваць вайну на баку Францыі, 5000 чалавек аддалі перавагу працы на заводах і яшчэ 1500 чалавек вырашылі з’ехаць у спякотную Афрыку, толькі б падалей ад абрыдлай вайны.
Найбольшая колькасць жаўнераў Расійскага экспедыцыйнага корпуса абрала другі, найбольш бяспечны варыянт — стаць рабочымі. Вядома, што некаторыя салдаты нават завялі ў Францыі сем’і і ў будучыні атрымалі грамадзянства гэтай краіны. Але шмат хто пасля вайны вярнуўся на радзіму. Першыя эшалоны з Францыі ў Расію пацягнуліся ўвесну 1919 года — гэта былі інваліды, якія сталі калекамі на вайне. Следам пачалі адпраўляць і нядаўніх рабочых, якія былі вымушаны працаваць на французскіх заводах. Самым трагічным быў лёс тых, хто вырашыў адправіцца ў Афрыку.
Сустрэча на алжырскай зямлі мала нагадвала цёплы прыём, аказаны расійскім вайскоўцам у красавіку 1916 года ў Марсэлі. У Афрыцы расійцаў, якія пралівалі за Францыю кроў, прымалі ўжо як злачынцаў, ссыльных катаржнікаў. Яны жылі ў бараках за калючым дротам. Вельмі цяжкая праца, у тым ліку на вугальных шахтах і свінцовых рудніках, ва ўмовах нязвыклага клімату чакала на іх. Былыя жаўнеры вялі паўгалоднае існаванне, бо кепскай ежы хапала з цяжкасцю, а даволі нізкі ўзровень медычнай дапамогі, жахлівая антысанітарыя і жорсткія пакаранні за дысцыплінарныя парушэнні моцна паўплывалі на іх здароўе.
Толькі 20 красавіка 1920 года ў Капенгагене бальшавіцкі і французскі ўрады падпісалі пагадненне ад абмене грамадзянамі, пасля якога многія расійцы змаглі вярнуцца на радзіму.
Тыя ж, хто пагадзіўся ваяваць, былі самай малалікай, але маральна ўстойлівай групай. Нягледзячы на тое, што 3 сакавіка 1918 года савецкія ўлады падпісалі Брэст-Літоўскі[2] мірны дагавор, паводле якога Расія выходзіла з вайны, генерал Лахвіцкі і палкоўнік Готуа сфарміравалі Расійскі Легіён, які ў асноўным складаўся з расійскіх афіцэраў-добраахвотнікаў.
