- Ну й замарыўся... Як ніколі... Не, відаць, старасць такі не на жарты снуе. Колісьці, дык ніпачым - няхай сабе вецер, віхура, якая б ні была хваля - вясло ў рукі і айда. У самую паводку, бывала, калі Дняпро акіян-акіянам - так падасца ўшыркі, што таго берага не відаць, - а мне што: туды й назад - адным вобмегам. Але ж, відаць, дажджу надзьме, так і напаўзаюць хмары.

Лаўрэн выцягнуў човен і, усцёгшы на сушэйшае месца пад куст, перавярнуў яго, каб і ад ветру і ад дажджу - калі трапіць - заслона была. Расклаўшы цяпельца, сцёг ватоўку, выкруціў, сушыць павесіў.

- То ж, як губка, вады тае напілася...

Дастаўшы з кайстрачкі лусту хлеба, шчапоцьку солі і цыбуліну, доўга сядзеў ля цяпла, вячэраў. Старанна жаваў бяззубым ротам, націскаў дзёснамі салодкую скарынку і доўга ганяў яе з аднаго боку ў другі - пакуль не падалася яна. Піў ваду ля берага, чэрпаў далонямі. Піў, прычмокваў і, напіўшыся ды выцершы рукавом рот, пагладзіў жывот і не то сабе, не то цяплу, якое пырскала іскрамі - кружыліся яны ў зацішку за кустом і, пападаючы вышэй, знікалі раптам, гаснучы на вятру, - усміхнуўся:

- Іш ты, як бубен...

Твар зрабіўся лагодным і ветлівым.

Залез пад човен, зняў, калі падсохла крыху, ватоўку і, накрыўшыся ёй, прыслухаўся, як шугае і вызвяраецца вецер, як шаруюць хвалі асокі, як падкрадваецца вецер да цяпельца і сіпіць тады яно макраватымі галавешкамі, пускае дым клубкамі. Прыслухаўся і задрэміў. Бачыў сны салодкія. Нібы царква вот местачковая ўзнялася высока-высока, аж пад самыя воблакі макаўкі залатыя - і калі б то пазалацелі, спытаць, яны ж аблупленыя, іржавыя, дзе ты тую фарбу распазнаеш... А сам ён на званіцы стаіць, у званы б'е. І званы сярэбраныя, так і заліваюцца, бумкаюць ды дзілінкаюць. І ўзяўся Лаўрэн за самы вялікі звон, за біла цяжкае, нерухавае. Ледзь-ледзь раскачаў ды як бомкне, як загудзіць - толькі іскры пасыплюцца, ды, відаць, ад той сілы вялікай паляцеў спотырч Лаўрэн з высокай званіцы. Ляціць, ляціць, аж духі захлынаюцца. Потым як рэзнецца, аж іскры ўваччу, ды мокра вот пад сабой. Няўжо разбіўся?

Прадзёр вочы.

- Каб жа цябе немарак, то ж вярзецца немаведама што...

Быў перакулены човен. Відаць, ад ветру, як валіўся човен, краем па патыліцы лузнуў. І ўвесь Лаўрэн быў макрусенькі. Ліў дождж як з вядра, бліскацелі маланкі ў цемрадзі, ды гром раскатваўся, і здавалася - раскалваецца неба напалам, вось-вось упадзе на цябе, рассыплецца каменнямі стопудовымі. Цяпнуў рукой пад сябе - вада. Устаў, ступіў ад куста - аж войкнуў - вада па калена.

- Глядзі ты, як вады прыбавілася, вот і паспаў бы, шчэ паплыў бы самоў лавіць...

Хлюпаючы ботамі па вадзе, усцягнуў човен на самы ўзгорак, падлез пад яго, каб дождж перачакаць, цяпло раскласці, перасушыцца. Вада прыбывала ўсё болей і болей. Шархаціць па траве, як гадзюка тая падбіраецца. Але дождж сціх, апаў вецер, у шчыліну хмар вылузнуўся месячык, у вадзе выкупаўся, пакінуўшы ў разбухлым Дняпры празрысты і трымтлявы свой след. І калі зірнуў на след гэты Лаўрэн, адчуў, як захалодала адразу спіна ды палезла знецікі шапка ўгору. У месячным бляску, у колькі тых кроках ад Лаўрэна чалавек ляжаў. Ляжаў на вадзе, зачапіўшыся рукавом за куст, ды ўзіраўся мокрым пачарнелым тварам у далёкі месік за хмарамі. Чалавек ляжаў, раскінуўшы рукі і ногі, трымаючы нешта ў адной руцэ. Яго ногі паціху варушыліся - то гойдалі іх усціхлыя хвалі, струмені каламутнай дажджавой вады. Прыціснуўшы далонь да грудзей, дзе моцна тахкала сэрца, наблізіўся да незнаёмца Лаўрэн, шапку зняў, перажагнуўся. Зазірнуў у халодны мокры твар.

- Даруй, Божа, душы яго... Затоп, небарака, дні са тры ў вадзе, мусіць, бач, як счарнеў...

І, разгледзеўшы, войкнуў:

- Божа ж мой... Ды гэта ж Лявон, відаць, Ражок. Так і ёсць: і штаны яго, і камізэлька вунь тая... Вось ён дзе, небарака, духі аддаў, трэці дзень чалавека шукаюць...

І адразу ж схамянуўся.

- Вот табе й раз, набыў сабе клопату. Хадзі цяпер па начальству... Шчэ па прыставах цябе паганяюць, - адкуль мерцвяка здабыў...

І, узяўшы дручок, асцярожна і ціха пачаў адштурхоўваць набрынялае вадой цела ад куста. Вось падхапіла яго вада, і яно паплыло, загойдалася на ціхіх хвалях, не перастаючы ўзірацца ў далёкі месяц. А вось і за след гэты месікавы заплыло, не відаць ужо болей.

Лаўрэн яшчэ раз перажагнуўся, прашаптаў:

- Ты ўжо не крыўдуй, братка Лявон. Не з рукі нам... Чалавек ты, здаецца, і нішто, ціхі, можна сказаць, чалавек... Ды, бач жа, доля такая, дзе толькі собіла... Плыві, галубок, плыві... Знойдзеш дзе-небудзь і дамавіну. А нам - суседзям тваім - не з рукі... Бо смерць твая без крыжа была, нялюдская, браце, смерць...

А сам, спяшаючыся, - забыўся нават на газы пляшку - сцягнуў човен на ваду і паплыў хуценька да берага, каб, не чакаючы раніцы, ісці дахаты і абсушыцца. Дый не толькі абсушыцца. Ніякавата тут цяпер... Плыў і азіраўся назад, налягаючы на вёрткае і склізготнае ад вады вясло.

Сядзеў за сталом прыстаў, і твар яго на кукіш падобны, з сінцамі пад вузкімі шчэлкамі воч, азызлы, з калючаю шчэццю невыразных шчок, кідаў рыўкамі словы. Нібы папярхнуўся прыстаў чым, падавіўся...

- Дык ты, цецярук стары, кажаш, што ніякіх тых лістоў у цябе не было?

- Чаму... Уга, колькі шчэ атрымліваў... Не было таго месяца, каб гэта ліст не атрымаць. Сямён, можна сказаць, акуратны чалавек... Шчэ на рабоце, бывала...

- Гэта нам не цікава. Дык і аб зямлі, кажаш, пісаў?

- А чаму не. Пісаў і пра зямлю. Вот у апошнім яшчэ пісаў, каб я ўжо жонцы яго, братавай маёй, зямлю б як дапамог абсеяць...

Жаўцее за сталом кукіш той, усхадзілася шчэць пад жалвакамі, тапырыцца, нібы вот шчотка тая ваўначосная, калі ды спадзе часам з барабана, выгінацца пачне.

- Ану, Грымдаль, усып яму раз, каб на лад настроіць, каб ведаў, адказваць як...

Грымдаль - стражнік - нізкі, тоўсценькі, як гарбузік той з ножкамі, з адвіслымі пухнатымі мяшкамі шчок, на якіх прытулілася глыбока кірпаціна носа, - аж слінай запырскаў, усхадзіўся:

- Ану, станавіся ва фрунт, стары...

І ўсё падскакваў, выцягваўся на насках ботаў і ад напружвання таго пачырванеў, засопся. Ніяк не мог дапяць да твару і біў пад грудзі, пад дыхавіцу, каб печані прамацаць, як казаў ён.

- Так што ўжо, ваша благароддзе, як след...

Але колькі ні білі, нічога не сказаў Напрэй, бо і сам добра не ведаў, за што ж білі, за што яму так дапякалі. І калі запытаўся апошнім разам прыстаў, а што там брат пісаў пра рабочых, як яны там, адказаў:

- А гэта ўжо вам, пане прыстаў, ведаць, што там дзеецца. А ў мяне - дзень прайшоў, і слава табе Богу. Толькі ж мястэчкам і жыву. А каб у нас дзеелася што асаблівае, дык яно ж усё на віду, і без мяне людзі бачаць. А вот што праўды на зямлі няма, дык гэта як Бог даў. Ты двух сыноў на вайну паслаў, а цябе ўсякі тут грымдаль, які і бабскага андарака выцертага не варты, будзе яшчэ біць цябе... Няхай жа й так... Напішу вот сынам, як яго паважаюць тут ды ўсякія грымдалі тылавыя над імі пацяшаюцца. Мо яно і павінна так быць... Няхай жа...

- Ты, стары, паменей гэта... Як пакорміш клапоў, дык даведаешся, дзе тылы тыя...

- А няхай сабе й пакармлю. Мне клоп не вораг, абы другія клапы не кусаліся, каторыя двухногія...

Начаваў Напрэй у халоднай... Разам з Хведарам, якога асабліва і не білі, так хіба толькі, для прыліку. Толькі ў прыстава й даведаўся Хведар, чаго яго сюды пасадзілі.

- І ў думках не было ў мяне, каб гэта хто на мяне ды такую бяду ўсклаў. Хто яго ведае, што сталася з Лявонам, а цяпер яго мне і прышылі. «Ты яго забіў, - кажуць. - І жонка бачыла, як ты таго вечара ішоў з ім». Ну што ж, ішоў... Дык вот табе...

Раніцой Напрэй насіў ваду на кухню прыстава. Дровы калоў - бадай паўсажня таго ўпарадачыў... І калі вот дужа ўжо захацелася есці, прыйшоў ад прыстава стражнік, загадаў:

- Ідзі ты, стары чорт, ды, глядзі, у нашы лапы не пападайся больш. Усе рэбры павыбіваем, калі што...