- Як гэта за забастоўку? Нешта я не разумею.

- Не разумееш? Яно і я не разумею... Ты вот сядзеў столькі, а за што ты сядзеў, запытацца. Не адкажаш. Ды твая справа - не так ужо і вялікая справа. Але ж і то вось колькі месяцаў вошы пакарміў.

- Гэта было...

- Бачыш жа, было... Нізавошта карміў, бо закон такі, царскі закон, каб схапіць чалавека і няхай сядзіць. Ім клопату мала, што ў цябе дзеці, што ў цябе жонка. А вось забастоўшчыкі, рабочыя. Скуры дзяруць з іх, у дзесяты пот уганяюць. А дома ў гэтага рабочага дзеці з голаду пухнуць, прусу пажывіцца нечым, бо бясхлебіца, нішчымніца. Ясна, што рабочыя хочуць, каб па-людску жыць, каб ведаць, за што працуеш, каб з голаду не памерці. Таму і забастоўка. На работу не ідуць, чыгунка стаіць. А гэта ўжо закон не дазваляе. За гэта закон у турму садзіць... Не бунтуй, паставілі цябе на працу, працуй, і без ніякіх хітрыкаў. Дадуць што - дзякуй, не дадуць - пакланіся.

- Дзіва што, пакланіся... Гэта, Іван Іванавіч, механіка тут, як бачу я, не такая ўжо хітрая. Вось яно што забастоўка. Але ж і цара зневажаюць. Другі гэта пачне, дык хоць ты вушы закладай. Так і думаеш, вось жа добра, што няма ля цябе ўрадніка нашага, ён бы табе сялёдкі задаў за такія размовы.

- Цара, кажаш? А ты разумей - пакуль будзе цар, датуль будзеш ты за некага ў турме сядзець, датуль будуць рабочыя пухнуць з голаду. Іначай не будзе, бо цар над усімі панамі пан, а любы пан з табой не пасябруе.

- Уга, куды там... Знайшоў сябра. Вот бы я, скажам, і хоць бы сабе пан упраўляючы... Ды што я кажу, куды там...

І нават засмяяўся Жаранок. Смяяўся доўга, з надрывам, і ўсё здзіўляўся: сябры. Ну і сябры... Каб то вас паляруш узяў...

Іван Іванавіч маўчаў. Быў недарэчным і дзікім гэты смех, бо не было нічога смешнага: ні ў словах, ні ў думках, ні ў гэтай самотнай цішыні, што агарнула дарогу, прыдарожныя кусты.

Успомнілася, што сёння велікодная ноч, вунь свіціцца цяпельца ля царквы, мігцяць водбліскі на разгалістых ліпах, хутка зазвоняць на Васкрашэнне. Ноч, у якую даруюць грахі, у якую людзі павінны любіць людзей, кожнага чалавека, у якую ўсе людзі павінны быць братамі. Добрыя браты. Калі ёсць у цябе рукі, дык і іх адбяруць у цябе на сваю патрэбу тыя, за кім закон, за кім ураднік і прыстаў. Узялі цябе, схапілі, як арыштанта, штурхалі, як злодзея, пасадзілі на тыдзень. За што? Што брат твой у дэпо працуе, што брат твой рабочых бунтуе? Ну, добра. Няхай сабе бунтуе, ягоная гэта справа. А я пры чым? Хіба затым, каб прыставу калымажку дарма паправіць? Узялі. А пры чым удава Барташыха? А пры чым Жаранок? А пры чым Напрэй Казёл, колькі-то са старога паздзекаваліся. І добрая гэта справа - у чалавека страляць: дэзерцір? А зачым вайна? Дужа яна Антосю патрэбна? Ці мне, скажам? Прападзі яно ўсё пропадам...

Цішыня ночы прарэзалася працяглым і гучным звонам. Раз, два, яшчэ раз. І заліліся званы ў вясёлым і шалёным карагодзе, абудзілі самотную цішыню палёў і лясоў, заскакалі пагалоскамі сярэбранымі па дарогах, усмешкамі разліліся на бляклых тварах - пост прайшоў, разгаўляйцеся, добрыя людзі, святкуйце, радуйцеся, налягайце на пірагі велікодныя.

Хведар Жаранок толькі-толькі руку ўзняў, каб лоб перажагнаць, ды так і павісла рука - углядаўся ўсё ў адзін бок, спыніўся нават.

- Іван Іванавіч, што ж гэта?

За царквой, што свіцілася ў водблісках велікодных агней, за сялібамі панскімі ўздымалася зарыва. Было яно нерашучае, трапяткое, нібы ціснула на яго цемрынёй сваёй ноч, апускала да самай зямлі, у мігценні, у водбліскі на высокіх таполях, на ліпах, на высокай званіцы. Але ж толькі некалькі мігаў распраўляла зарыва свае пурпуровыя крыллі і раптам узнялося, ахапіла паўнеба, уздымаючы вёрткія снапы залатых іскраў, якія ўзляталі і чэзлі ў хмарах чорнага і шызага дыму.

І раптам заблыталіся велікодныя званы і заместа вясёлага перазвону задзілінькалі ў палахлівай роспачы, у адчаі, у трывозе. Адразу набрыняла ноч страхоццем, сполахам, сабачым тужлівым брэхам.

- Эге, дык гэта ж пажар. Ды панскае гарыць. Няйначай, гумно?

- Як відаць...

- От жа... - і нешта яшчэ хацеў сказаць Жаранок. Мо аб тым, што ўсё ж такі не шкадуе ён панскага дабра. Мо аб тым, што і добра, калі трохі правучыць пана пажар, няхай не забываецца на Бога, няхай не забываецца на мужыка. Мо аб тым, што колькі то машын адных папсуецца ў гумне - адна малатарня чаго варта - вот бы мужыку іх... Хацеў сказаць, але змоўк і толькі ўздыхнуў.

- Ты гэта чаго?

- Я? Так... Хвацка гарыць. Дужа ж гарыць, Іван Іванавіч, адным вобмегам прахам усё пойдзе. Але ці доўга пану на новую абзаводку прыстарацца. Яму гэта ў мазалі не ўлазіць, карак не трэ.

- Вот гэта ты правільна кажаш, зусім правільна.

- Аб чым?

- Аб панскім дабры, пра карак панскі.

І хаця трывогаю пасцілалася ноч, хаця ў тужлівай роспачы захліпаўся сабачы брэх і злавесна калыхаліся ў далёкім небе пурпуровыя крыллі, неяк пругкімі рабіліся стомленыя ногі, і нешта блізкае на радасць, на ўзбуджанасць працінала думкі і сэрца. Дыхалася вальней, думалася смялей. І нібы званчэй цурчэлі ў абочынах мутныя ручаі, весела булькацелі пад ценкімі, крохкімі шкельцамі.

Ледзянымі шкельцамі, што нікнуць раніцой, чэзнуць пад веснавым сонечным променем.

Калі пад'ехаў Банадысь да стажка, нешта кінуліся коні ўбок, зашасталі палахліва вушамі.

«Мо воўк дзе ў парасніку ўшыўся...» - мільганула думка ў Банадыся. Ён прывязаў коней, агледзеўся. На замерзлым балацянішчы грудзіліся шматлікія стагі сена, некаторыя былі ўжо звезены, і на месцы іх чарнелі незацярушаныя снегам сцяжарні.

«Дабра вот, дабра панакашвалі людзі... А нашага, бадай, болей... Прыйдзе вясна, колькі тады грошай трапіць у кішэню. Праўда, у бацькаву. Але ж пры такім дзеле сёе-тое і мне, можа, перападзе... То ж гуляй тады з дзеўкамі, раскошуй з салдаткамі...»

Калі падышоў да стога, каб абраць зручнейшае месца, дзе браць сена, крыху здзівіўся. Збоку ляжала свежа-нацярушанае сена, стог быў ускудлачаны крыху знізу, і ярка зеляніўся пад халодным зімнім сонцам гэты раскудлачаны бок.

«Які бо то чорт бязульствам займаўся?..»

Прыгнуўся, каб разгледзець сляды поблізу. На шурпатым лёдзе відаць былі белыя меціны, як ад падковак, ды на снежным сувойчыку ля куста быў ён, след, поўны, на ўсю нагу, на ўвесь поўны чобат.

«Каго тут прымха якая насіла?»

І калі ўважліва прыгледзеўся да следу, раптам асеў, аж пасклізнуўся на лёдзе і ледзь-ледзь не выскачыла з грудзей тое сэрца ад страху. Чуў Банадысь, як кашлянуў нехта, самым такім звычайным чалавечым кашлем. Напалохана аглядзеўся навокал. Нідзе ні душы. Стаяць, не варухнуцца аснежаныя стагі, да болю паблісквае лёд на сонцы, старая алешына не варухне ні галінкай, ні застаўшымся лісцейкам - стаіць, скутая белым інеем, у марозных блёстках якога пераліваецца вясёлкавымі агнямі сонца.

«Што за чамярыца, ці не стрызнілася?»

Але калі зноў падышоў да стога і намерыўся быў раскрываць яго бок, дык бадай што самлеў, скамянеўшы на месцы. З разварушанага сена відаць былі ногі, абутыя ў звычайныя салдацкія чабаты - шчэ падкоўкі тыя не сцёрліся на іх. Ды самы звычайны храп чуваць быў адтуль, са стога. Відаць, залез чалавек, ушыўся ў сяродку і спаў сабе соладка, пасвістваючы на ўсе насавыя застаўкі.

Халодны жах апавіў Банадыся.

«Няйначай, Бартох Антон. Ён жа хаваецца цяпер, уцёкшы з астрога, паранены... Ён-то на мяне вока мае, ведае, хто даказчыкам быў, калі лавілі ў гумне, нябось, людзі даўно давялі».

Банадысь кінуўся да коней і, не спускаючы воч з чабатоў тых, торапка хапаўся рукамі за зашмаргу тую ад лейцаў. Адубелыя пальцы - кінуў са страху сподкі ля стога - ніяк не маглі справіцца з непадатнаю зашмаргай, і калі заўважыў Банадысь, як паварушыліся тыя чабаты ды зноў кашлянуў той, у сене, тады кінуў і коні, і сані і бегам кінуўся праз усё балацянішча, праз кусты і праз алешкавы параснік, каб хутчэй прасцяком на дарогу. Бег і не азіраўся назад. Баяўся заўважыць услед за сабою грозную постаць ворага. «Калі Антон - заб'е, калі й другі які дэзерцір - таксама не чакай дабра. Яны цяпер злыя, як гады, як восы тыя, калі ты іх кіем зачэпіш, разварушыш гняздоўе іхняе, асінае...»