3 Богам! У добры час/ Гладкай дарожкі! Ручніком (калясом) дарожка! Шчаслівай дарогі! Шчасліва! Шчасці Божа ў дарозе! — Пожелание при расставании с теми, кто уезжает или вообще отправляется в путь.
Вялік (вялікі) расці (і шчаслівы. будзь)! — П ожелание ребенку в ответ на его благодарность за угощение.
Барані Божа цябе! Баронь Бог! — Строгое предостережение при запрете на действие, поступок и т. д.
Дай (вам) Бог! Дай (вам) Божа! — Слова при пожеланиях здоровья, счастья, благополучия, долгих лет жизни и т. д.
Дай Бог, каб дзяды не ведалі бяды, а ўнукі — прынукі!
Дай Божа, каб вам вочы свяцілі, а рукі рабілі!
Хай (няхай) вам Бог памагае! — Пожеланиеприуходе.
Прадаўжы. (падаўжы), Божа, веку добраму чалавеку! — Заочное пожелание человеку при разговоре о нем
ТЕКСТ
Тутэйшы
На чужы розум я не ўмею браць,
Па-свойму я мяркую аб усі м;
Трапляю дровы сеч, касіць, араць
і сеяць — штось сабе, а штось другі м.
Я не чыноўні к і не граф, не князь,
Таксама — я не турак і не грэк,
і нават не паляк і не маскаль,
А проста, я тутэйшы чалавек!
* * *
У святую веру моц, здароў ці квол;
Набожна ў цэркаў і ў касцёл хаджу,
Хаця ў царкве крычаць не идзі ў касцёл,
А у касцеле — не хадзі ў царкву
Калі ж каго бы стрэліла спытаць
Якой ты веры? Ужо ж бы так адсек
Тутэйшай веры я, каб не салгаць,
Бо я і сам тутэйшы чалавек!
* * *
Мяне Бог не пакрыўдзіў языком
(У жонкі ж меле ен, як калаўрот),
Мне з прадзедаў застаўся ен з жыццем,
3 ім ведае мяне чужы народ
А вось якой я мовай гавару,
Хоць пры, каб сцяміць, к знахару на лек
Ну што ^ С кажу тутэйшая яна,
Як я і сам тутэйшы чалавек!
* * *
Ад прадзедаў і бацькаўшчыну ўзяў —
Вялікая, багатая яна! —
Граніц ніхто йшчэ вокам не абняў,
Як Бог адзін — яна ў мяне адна
А як завуць край гэты родны мой —
Забыўся ўжо праз свой прыгон і здзек,
Мабыць, забраны, ці тутэйшы ен,
Я ж сын яго — тутэйшы чалавек!
* * *
Вось так н іто жыву і не жыву,
Сваім, што бачу, не веру вачам,
Што чую — не бяру у галаву,
І што я знаю — ўжо не знаю сам
Спаўняючы, што трэба, а што не,
Сяк-так мой цягнецца на свеце век,
А як памру, то буду спаць, як пан,
І сніць, што я тутэйшы чалавек
(Я Купала)
Лексический комментарий к тексту
трапляць — здесь уметь
сеч — рубить обычно сячы
квол — болен обычно хворы
стрэліць — здесь в значении приспичить (метафора)
пры—повелительная форма от перці —п ереть
сцяміць — сообразить
лек — лечение
бацькаўшчына — родина, отечество
абнчць вокам—окинуть глазом
забыцца праз прыгон і здзек — забыть из-за принуждения и издевательства
забраны — здесь. з ахваченный
Упражнения
1. Замените данные в скобках слозосочетания на русском языке соответствующими словосочетаниями белорусского языка с беспредложным или предложным управлением (для самопроверки они даны в конце упражкения в порядке следования предложений)
1. Лыжня была пракладзена (через глубокий снег). 2. (Не к кому) звярнуцца. 3. Усё на мне (было мокрым). 4. Трэба перастаць (думать о нем). 5. Ніхто (не обращался ко мне). 6. Слёзы (текли по лицу). 7. Мілыя і (дорогие для меня) людзі! 8 Пагода (была теплой и тихой). 9. Ен баяўся (более всего) чечаканай сустрэчы. 10. Мы (рыли в тот день) бульбу. 11. (Через канаву) палажылі кладку. 12. (Через открытое окно) моцна дзьме. 13. Я (ради друзей готов) пайсці і на гэта. 14. Незнаёмы (подошел к ребенку). 15. Уночы (пришли во двор к леснику). 16. Наш атрад (остановился на ночевку у рощи около озера). 17. (Продирались сквозь чащу), потым (тащились по кочкам через болото). 18. (Всю ночь) брахалі сабакі. 19. (Видно по всему), што будзе дождж. 20. Ен ужо (с час брел вдоль болота), але яму не было канца. 21. Я не зусім (уверен в удаче). 22. Ён цяпер (по этой причине стал нужен всем). 23. Пачыналася (беседа об этом) з успамінаў. 24. (Не было о чем) спрачацца. 25. Няма ў нас ясляў, як (плохо с детьми без яслей). 26. Хто ведае, што (будет через пять лет). 27. Нейкая была (утомленность, усталость рук и ног). 28. Ен (видел над собой) неба. 29. Прайшліся (по лугу вдоль реки). 30. Хату пабудаваў (болышую, о семи окнах). 31. Недзе там, (около огородов есть) і дарога. 32. Каровы (ходят по лугу). 33. У суботу трэба (сходить за ягодами). 34. (Около дома были) гародчыкі. 35. (Вокруг него собрались) людзі. 36. Нехта (есть около кустов) або (по ту сторону от них). 37. Высокія ёлкі (стояли одна подле одной). 38. (Ради чего живет) такі чалавек! 39. Праз усю ноч (поют над речкой) салаўі. 40. Пасылалі не ўсіх адразу, а (по одному). 41. Сцежка не праз сад, а (около нсго).
1) праз глыбокі снег, 2) няма да каго; 3) было мокрае; 4) думаць пра ягс (аб ім), 5) не звяртаўся да мяне; 6) цяклі па твары; 7) дарапя мне, 8) была цеплая і ціхая, 9) больш за ўсе, 10) капалі той дзень (таго дня, у той дзень), 11) праз канаву, 12) праз адчыненае акно, 13) дзеля сяброу гатовы, 14) падышоў да дзіцящ; 15) прыишлі на двор да лесніка, 16) спышўся на начлег каля гаю паўз возера, 17) прадзіраліся праз зарасці, цягнуліся па куп'і цераз балота, 18) праз усю ноч (усю ноч), 19) відаць па ўсім, 20) з гадзіну цягнуўся паўз балота, 21) упэўнен ва ўдачы, 22) з гэтай прычыны сгаў патрэбны ўсім (для ўсіх); 23) гутарка пра гэта (аб гэтым), 24) не было пра што, 25) кепска з дзецьмі без ясляў, 26) будзе праз пяць год, 27) стома, змога ў рукі і ногі; 28) бачыў над (па-над) сабой, 29) лугам паўз раку (уздоўж ракі), 30) вялікую, на сем акон; 31) паўз гароды есць, 32) ходзяць па лузе, 33) схадзщь па ягады, 34) пры хатах былі, 35) вакол яго сабраліся, 36) есць каля кустоў, па той бок іх (на той бок ад іх), 37) стаялі адна пры адной, 38) дзеля чаго жыве, 39) пяюць (спяваюць) над (па над) рэчкай, 40) па адным; 41) каля яго (при движении — паўз)
