Т. п. — з ім, з усім, маім, з чыім, з тым
П. п. — только как в Т. п.:па-ім, на ўсім, пры маім, на чыім, на тым
Женское склонение
И. п. — яна, уся, мая, чыя, тая
Р. п. — у яе‚ ва ўсёй‚ у маёй, у чыёй, у той, з усяе, у мае, у чые‚у тае
Форма на конечный и считается в этом падеже основной. Однако «неосновная» форма тоже широко употребляется в публицистической и художественной речи.
Д. и П. п. — как основная форма в Р. п.
ёй, усёй, маёй, чыёй, той
пры ёй, ва ўсёй, у маёй, на чыёй, аб той
В. п. — усю, маю, чыю, тую, на яе
Т. п. — з ёй, з усёй, з маёй, з чыёй, з той
и з ёю, з усёю, з маёю, з чыёю, з тою
Множественное число
И. п. — яны, усе, мае, чые, тыя
Р. и П. п. — іх, пры іх, усіх, пры ўсіх и т д.
Д. п. — і м, усім и т. д.
В. п. — іх, усе или усіх и т. д.
Т. п. — і м і, усімі и т. д.
Только формы мужского местоименного склонения имеют вопросительно-относительные местоимения хто, што: Р. п. — каго, чаго и т. д.
Таким же образом, как эти непроизводные местоимения, изменяются производные от них: отрицательное нічый — ничей; неопределенные: хтосьці и хтось — кто-то, штосьці и штось — что-то, хто-небудзь — кто-нибудь, што-небудзь — что-нибудь, абы-хто — кто угодно, абы-што — что угодно, хто-ніхто — кое-кто, што-нішто — кое-что, чыйсьці — чей-то, чый-небудзь — чей-нибудь, абы-чый — чей угодно, сёй-той — кое-кто.
3. Наконец, значительное количество местоимений разных лексических разрядов изменяется во всех отношениях так же, как и прилагательные.
Как прилагательное гарачы — притяжательные наш, ваш, определительные іншы, інакшы, неопределенные нечы, некаторы, определительно-относительное каторы.
Как прилагательное дарагі — указательное такі, относительно-вопросительное які, неопределенные якісьці и якісь — какой-то, як і- небудзь — какой-нибудь, абы-які — какой угодно, сякі-такі — кое-какой.
Как прилагательное горкі — указательное гэтакі и гэткі, определительные усякі, усялякі, отрицательное ніякі, неопределенное нейкі.
Как прилагательное новы — указательное гэты, определительные самы, кожны, указательное ягоны.
Как прилагательное густы — определительное сам и как сіні — притяжательное іхні.
Только формы мужского склонения с окончанием прилагательных имеют отрицательные местоимения н іхто — никто, нішто — ничто, неопределенные нехта — кто-то, нешта — что-то, нечто:
Р. п. — н ікога, нічога, некага, нечага и т. д.
Неопределенное местоимение некалькі — несколько имеет только формы множественного числа.
Не изменяются относительно-вопросительное местоимение колькі — сколько и отрицательное н іколькі — нисколько. Но их, так сказать, за это можно и не относить к местоимениям, а считать наречиями.
ПОЖЕЛАНИЯ
Хлеб ды соль! Смачна есці! Сыці вам! — Пожелания приятного аппетита.
Спору ў працы! — Пожелание успехов в труде.
Спажывайце на здароўе! — Пользуйтесь на здоровье!
Ручніком (калясом) дарога! У добры час! — Счастливого пути!
Шчасця-долі і ўсяго уволю!
Каб дзяды не ведалі бяды, а унукі — мукі!
Каб мае мыслі ды напраўду выйшлі!
Ешце, госцейкі: без сала куса няма жыцця у беларуса!
Ешце сала, каб душа плясала!
Госць, не дзьміся. Еш, што ў місе! Чым дабру заставацца, лепей жыватом качацца! Ешце, ужывайце, толькі ў кішэні не хавайце!
Дзякуем, на смачны кусок знойдзем куток! Сказана ж: наш Васіль на работу не мае сіл, а на клёцкі ў малацэ — за чацвярых валачэ! Чэрава не дзерава — раздасца! Усе падкі на рэчы сладкі!
Спачатку, госцейкі, паўторым, а потым і пагаворым! Але п іце ў меру, каб трапіць у дзверы! Галоўка у нас не баліць, чым чарку наліць!
Дай, Божа, штолета гэта! Падаўжы Бог веку добраму чалавеку! Дай вам Бог здароўя! Здарова знасіць і на другое зарабіць!
ТЕКСТ
Але найболей цікава расказаў дзяк, як людзі саграшылі і як Бог караў іх за гэта.
— Паслухаў Адам сваю жонку, з'еў яблыка з забароненага дрэва. А як з'еў, дык адразу пазнаў, што зрабіў брыдка… Нядобра яму зрабілася, і першы раз аблаяў Еву як мае быць. А тая маўчыць — ну, што ты возьмеш з бабы? Кінуў Адам Еву і пайшоў у дубы. Лёг пад дубам і маўчыць. Аж чуе — Бог па Раі ходзіць. Сорамна Адаму Богу у вочы зірнуць. Ляжыць, не ўстае. Чуе — Бог з Еваю гамоніць.
«Дзе, дзе твой Адам?»
Апусціла вочы Ева, маўчыць.
«Чаго ты маўчыш? Дзе, кажу, Адам?»
«Не ведаю».
«Як не ведаю? А хто ж павінен ведаць? — Глядзіць на яе Бог строга. — Гэта, кажа, мая мілая, з цябе свет гарыць! Я ўсё бачу і ведаю. Пачакай, кажа, я з табой яшчэ пагавару! Пайду толькі таго лайдака пашукаю. Як мяне — дык не хачу слухаць, а жонку дык паслухаў!»
Чуе ўсё гэта Адам. Страшна яму. Стаіўся за дубам і ані чхне. Прайшоў Бог так і гэтак, глядзіць — няма Адама. Дзе ж ён, кажа, падзеўся? Давай яго клікаць.
«Адам!»
Адам — ані гу-гу.
«Адам!» — яшчэ мацней гукае Бог.
А той Адам і галаву прыгнуў. Бог то ведае, дзе Адам, але хоча, каб ён хоць трохі пакаяўся і сам папрасіў, каб дараваць яму грэх.
«Адам, дзе ты?»
Не падае Адам голасу.
Тут дзяк уваходзіць у ролю ўгневанага Бога і прыпісвае яму свае ўласцівасці.
— Угневаўся Бог ды як крыкне: «Адам, трасца тваёй галаве, дзе ты, гад?!»
Бачыць Адам, што нідзе тут не дзенешся, — вылазіць з-пад дуба.
«Нашто ты е ў тое, што я табе не дазволіў?»
Замест таго, каб пакаяцца, Адам пачаў апраўдвацца:
«Жонка, якую ты мне ўсватаў, дала мне, і я з 'еў».
Паклікаў Бог Еву.
«Нашто ты давала Адаму забароненыя плады?»
«Мяне спакусіў д'ябал, угаварыў мяне».
Паглядзеў на іх Бог, патрос галавою.
«Ты, Ева, будзеш у болях раджаць дзяцей, а муж твой будзе гаспадар над табою. А ты, Адам, не забывай, што зроблены ты з зямлі і у зямлю зноў пойдзеш. Праклята зямля з-за цябе. Будзеш ты працаваць многа, а карысці мець мала, бо не паслухаў Бога». I павыганяў іх Бог вон з Раю.
(Я. Колас)
Лексический комментарий к пожеланиям и тексту
спажываць — использовать
ручнік, ручнічок — полотенце
час — время
ведаць — знать
каб — чтобы
дзьмуцца — дуться
лепей — лучше
кішэнь — карман
дзякаваць — благодарить
смачны — вкусный
чэрава — живот, брюхо
рэч — вещь
спачатку — сначала
трапіць — попасть
цікава — интересно
забаронены — запрещенный
брыдка — отвратительно
аблаяць — обругать
кінуць — бросить
аж — и вот
сорамна — стыдно
зірнуць — посмотреть, глянуть
гаманіць — разговаривать
павінен — должен
свет — мир: свет гарыць (з каго) — все проделки начинаются (с кого)
пачакаць — обождать
лайдак — лежебока
шукаць — искать
чхнуць — чихнуть: ані чхне — ни звука не подаст
клікаць — звать
мацней — сильнее
гукаць — звать
уласцівасць — свойство
трасца — болезнь: трасца тваёй галаве — проклятие
нашто — зачем
дазволіць — разрешить
