замест — вместо

усватаць — всучить

спакусіць — искусить

зроблены — сделан

карысць — польза

1. Замените в примерах стоящие в скобках местоимения русского языка необходимыми по смыслу предложений местоимениями белорусского языка в нужной грамматической форме (для самопроверки они даны в конце упражнения в порядке следования предложений)

1. Аднойчы я зайшоў у іх зямлянку па (какая-то) патрэбе, ці можа проста захацелася паглядзець на дзіця у хвіліну смутку. (7. Шамякін) 2. Толькі (тот) мае права на сяброўства, (кто) імкнецца за ўсёды і ўсюды рабіць добрае для таварыша. (Я. Маўр) 3. Як дзяўчаты нашы запявалі песні, (сколько) зёран чыстых — (столько) ясных слоў. (П. Броўка) 4. I людзі верылі, што (их) гора і барацьба — усе відаць з пагранічных вышак. (Я. Брыль) 5. Нібы загадзя вядома было, што (кто-то) на (это) добрым неяк выйграць мяркуе, (кто-то иной), а не (они). (І. Мележ) 6. Паўзмрочную цішыню не нарушала (ничего). (П. Броўка) 7. Ні (чья) парады, ні (чей) загаду тут не будзе. (А. Куляшоў) 8. I (кто) у яго ні пытае, чаго ён плача, — (никто) нічога не кажа. (А. Якімовіч) 9. Час не так вялікі, а (какой) змены! I зямля не (та), і не (те) людзі. (Я. Колас) 10. (Иная) пара — (иные) героі. (7. Мележ) 11. (Чьи-то) нервы не вытрымалі: жанчына заплакала наўзрыд. (К.Крапіва) 12. (Каждый), хто стаяў на пуцях, нібы адчуваў біццё сэрца другога. (М. Лынькоў) 13. Слухае хлапчына (этот) сказ нязнаны, спеў (никто) ад веку у лесе нечуваны. (Я. Колас) 14. (Столько) год чалавек не выпускаў з рук зброі, а тут за адзін момант яе вырвала разам з рукамі. (М. Паслядовіч)

1) нейкай; 2) той, хто; 3) колькі, столькі; 4) іхняя; 5) нехта, гэтым, нехта іншы, яны; 6) нішто; 7) чыёй, чыйго; 8) хто, нікому; 9) якія, тая, тыя; 10) іншая, іншыя; 11) нечыя; 12) кожны; 13) гэты, нікім; 1.4) гэтулькі.

2. Вставьте необходимую грамматическую форму личных и возвратного местоимений (для самопроверки они даны в конце упражнения в порядке следования предложений).

1. Нейкую няпраўду вы гаворыце. Мабыць, думаеце пасмяяцца з (я). (Я. Скрывай) 2. Не лезь ты, Хрыстом (ты) прашу, да печы, не з тваёй жа галавой аладкі пячы! (М. Лынькоў) 3. Вось і надумаўся тады Сомік. Пачакай жа, думае (себя), — я ж (ты) пакажу, умее твая свіння цераз засаўкі скакаць ці не. (К. Крапіва) 4. А хто (ты) ведае, ты ж круцішся з ею. (К. Крапіва) 5. Я не чуў пра (ты), мой народ, аніводнага слова благога. (Н.Гілевіч) 6. А ты, баба, перастань. Каб і не чулі (ты). (Ф. Янкоўскі) 7. Ты будзеш, будзеш у (я) купцом! (У. Скарынкін) 8. Ты ўзнімі з (себя) нашы мары! (П. Броўка) 9. Ты наталяла смяглы рот і выкрасала удар грамовы, каб сам (себя) стаў народ, пачуўшы гукі крэўнай мовы. (Р. Барадулін) 10. Дзіўлюся (ты), чалавечае слова! (А. Вечар) 11. О, матчына мова! Маленства вясна! Ніколі ніхто (я) (ты) не заменіць, бо ты, як і маці, на свеце адна. (А. Бачыла) 12. А можа, не ўбачым яго мы з (ты) сягоння на небе высокім?.. (А. Бялевіч) 13. Сам ад (себя) не пабяжыш упрочкі, (себя) самога цяжка перагнаць. (С. Грахоўскі) 14. Тады і у (ты сам) столькі радасці, што яе, здаецца, хопіць на цэлы свет. (М. Паслядовіч)

1) мяне; 2) цябе; 3) сабе, табе; 4) цябе; 5) цябе; 6) цябе; 7) мяне; 8) сабою; 9) сабою; 10) табе; 11) мне, цябе; 12) табою; 13) сябе; 14) табе сам ім.

3. Обратите внимание на формы местоимения 3-го лица в косвенных падежах после предлогов в белорусском языке (в сравнении с русским)

Асабліва моцнае ўражанне робяць гэтыя факты, калі аб іх расказваюць самі дзеці, удзельнікі падзей. (Я. Маўр) Адыходзяць гады і падзеі, а за імі — бяда. (П. Глебка) I дзе я ні быў, што ні бачыў — заў сёды думаў аб ім, заўсёды да яго хацеў вярнуцца і ніколі, вядома, не шкадаваў, што вяртацца мне трэба толькі сюды. (Я. Брыль) Ён сказаў рэзка, нездаволена, спагнаў на ёй прыкрасць. (І. Мележ) За ім у траве валачылася-скакала доўгая раменная пачопка. (В. Быкаў) Ты да яе як чалавек, а ў яе свае у галаве. (М. Лынькоў) Люблю дзяўчыну, хачу з ёю пажаніцца, хачу зямлі кусочак, каб было на чым з ёю жыць спакойна і шчасліва. (К Крапіва)

4. Обратите внимание на формы местоимения увесь (уся, усе) — весь (вся, всё) и той (тая, тое) — т от (та, то) в косвенных падежах множественного числа в белорусском языке.

Дачка ва ўс ім выйшла у матку. Млосць расплывалася па ўсім целе. 3 усіх мудрасцей жыцця ён, як адну з найпершых, уведаў — трывай, цярпі. Ўсім цяжка бывае, усе церпяць, цярпі і ты. (I. Мележ) Для ўсіх вас праца знойдзецца і справа. (С. Дзяргай) Спрадвеку ва ўс іх народаў так: самае лепшае, самае прыгожае — дзецям. (В. Вітка) Ўсім абавязаны вам мы, кожную помнім з ахвяр. (П. Панчанка)

Брат яго, Міхаіл Стальмаховіч, той крыху лепш жыў, але таксама не вельмі. Той бяздзетны. (К. Чорны) Але на тое ліха ўвайшоў нейкі чужы чалавек. (3. Бядуля) У тую навальніцу раскалола стары клён, які рос над вокнамі хаты. (А. Жук) Дочкі весела шчабяталі, як тыя ластаўкі, і туліліся да яго. Тым часам амаль развіднела. (В. Быкаў) I не перарываць ані на год той стыхіі, плыні той зялікай ракі, якая валадарыць чалавечым сумленнем і душамі і якой імя — л ітаратура. (У. Караткевіч) Ды калі тое будзе, ды куды тэта пойдзем па тое малако? (У. Кулакоускі) I лае так сусветна вясковых ён людзей; а пасвіў жа нядаўна у вёсцы той св іней. (Я. Купала) Не паехаў жа… пасля тае гаворкі у суботу Броня у вёску. (К. Чорны) Той зімы Леапольд Гушка быў на раённым з'ездзе Саветаў. (К. Чорны) Цуды творыць сіла тая на зямлі, на моры. (Я. Колас) Дык вось табе работа: прайсці таею дарогаю… праз гэты лес да самай Гневані. (К. Крапіва)

Наречия — это наиболее многочисленная грамматическая группа слов в составе неизменяемой лексики (в которую входят также предлоги, частицы, союзы и междометия). По своему грамматическому значению наречия выступают обычно при глаголах как бы в роли прилагательных, а также называют признаки при других словах.

Наречия включают указательные и знаменательные слова. Знаменательные наречия называют разнообразные признаки процессов, качеств и явлений. Указательные же наречия только отсылают к подобным признакам или указывают на их группу (класс). Это по сути дела наречия-местоимения.

Указательные наречия объединяются по значению в разряды. Вокруг них концентрируются знаменательные наречия. Своеобразие наречий относительно строения в белорусском языке иногда довольно значительное.

Указательные:

дзе — где, тут — здесь, там — там, усюды — везде, недзе—где-то, нідзе—нигде, дзесьці) — г де-то, сям-там — кое-где;

куды — куда, сюды — сюда, туды — туда, н ікуды — никуда, некуды — куда-то, кудысь (ці) — куда-то;

адкуль — откуда, адгэтуль — отсюда, адтуль — оттуда, адусюль — отовсюду, аднекуль — откуда-то, н іадкуль — ниоткуда, адкульсь (ці) — откуда-то;

дакуль — докуда, дагэтуль — досюда, пакуль — пока.

Знаменательные:

побач — рядом, супроць (супраць) — напротив, паблізу — вализи, наперадзе — впереди, навокал — вокруг, далёка — далеко, наверсе — наверху;

уперад — вперед, управа — вправо, угору — вверх, насустрач — навстречу, дамоў — домой;

зверху — сверху, збоку — со стороны, залізку — вализи, здалёк — издалека;