Собирательные числительные со значением 2 — абодва и абедзве, двое и со значением 3, 4 — трое, чацвёра. Абодва и абедзве имеют, конечно, те же окончания, что и два, дзве, а все остальные — как прилагательные во множественном числе:

Р. п. — траіх, чацвярых…

Т. п. — з траімі, з чацвярымі.

Употребляют и формы на — м а: траіма.

3. Названия чисел 5—20, 30. По строению эти существительные представляют собой: простые — пяць, шэсць, сем, восем, дзевяць, дзесяць; слитно-составные — все единообразны по месту ударения: адзінаццаць, дванаццаць (дв а-!), трынаццаць, чатырнаццаць, пятнаццаць, шаснаццаць, семнаццаць, васемнаццаць, дзевятнаццаць; сложные — дваццаць, трыццаць. Все они склоняются, каксуществительные женского рода на согласный:

Р. п. — пяці, сямі, дзесяці, дванаццаці, дваццаці

Д. п. — тоже пяці и т. д.

В. п. — как И. п.

Т. п. — пяццю, сямю, дзесяццю, дванаццаццю,

П. п. — как Р. и Д. п.

Собирательные — пяцёра, шасцёра, сямёра, васьмёра, дзевяцера, дзесяцера. Склоняются они, как и чацвёра:

Р. п. пяцярых, дзесяцярых, адзінаццацярых и т. д.

4. Названия чисел 50, 60, 70, 80. Сложные числительные пяцьдзесят, шэсцьдзесят с конечным ударением и семдзесят, восемдзесят с начальным ударением склоняются, как и предыдущие, по образцу существительных женского рода на согласный. Но в них изменяются обе составные части сложения:

Р. п. — шасцідзесяці

Д. п. — шасцідзесяці

Т. п. — шасцюдэесяццю

П. п. — па шасцідзесяці.

5. Названия чисел 40, 90, 100. Числительные сорак, дзевяноста, сто имеют во всех косвенных падежах (кроме В. п.) окончание — а: сарака, ста чалавек; сарака, ста чалавекам; з сарака, ста чалавекамі; пры сарака, ста чалавеках.

6. Названия чисел 200, 300, 400, 500, 600, 700, 800, 900. В сложных числительных дзвесце, трыста, чатырыста, пяцьсот, шэсцьсот, семсот, восемсот, дзевяцьсот изменяемыми при склонении являются обе их составные части (как и в числительных четвертой группы):

Р. п. — сямісот рублё ў

Д. п. — сямістам рублям

Т. п. — сямюстамі рублямі

П. п. — пры сямістах рублях.

У числительного дзвесце в косвенных падежах выступают в качестве составной части формы числительного два, а не дзве: двухсот рублёў, двумстам, двумастамі и т. д.

7. Названия более крупных чисел. Это—тысяча, мільён, мільярд, трыльён и т. д. Они являются существительными и изменяются по падежам в единственном и множественном числе в соответствии с их грамматическим родом.

Все эти имена выступают в составных наименованиях чисел. Компоненты в подобных наименованиях чисел выступают в различных падежах обязательно согласованно каждый в своей соответственной форме: з дзвюх тысяч пяцісот шасцідзесяці трох; за дзвюма тысячамі пяцістамі шасцюдзесяццю трыма и т. д. Попробуйте сами: 7532, 11991, 446…

Это все должно быть привычной нормой речи.

Калі вецер дзьме з усходу ці поўначы, распагодзіцца.

Звонкае рэха ўвечары — на пагоду.

Павук рамантуе павучыну — на пагоду.

Калі сонца заходзіць за хмару і не выгляне перад заходам — на пагоду, а азірнецца — заўтра дождж.

Калі ранішні туман пасцелецца долам, будзе пагода, а калі паднімецца ўгору — пойдзе дождж.

На дождж — сабака есць траву, кот качаецца, пахнуць моцна кветкі, вецер кідае дым то сюд, то туд і сцеле па зямлі.

Калі дождж пойдзе ў раніцы і да паўдня не перастане, будзе пляскаць тры дні, а як пачне пад вечар, будзе ліць суткі, а бывае, што і трыднёўку.

Як месяц у кругу (надзене рабінавую або лі сіную шапку), на трэці дзень будзе вецер і дождж (снег), а калі абвядзецца колам, дык у тую ж ноч.

Як лі ст увосень кладзецца ніжнім бокам уверх — зіма будзе цяжкая.

Гусі ляцяць у вырай нізка — ранняя зіма, высока — позняя.

У дубовых яблычках на Пакровы больш мух, а не чарвякоў — на марозную і бясснежную зіму.

Якая пагода на Пакровы, такая будзе зіма. Калі у гэты дзень вецер з паўночнага альбо з усходняга боку — будзе халодная, марозная і сухая зіма, а калі увесь дзень цёплая пагода і вецер вее з по ў дня, зіма будзе лёгкая і сухая, калі ж ідзе дождж, будзе цёплая і мокрая. Дождж з паўночным ветрам паказвае на тое, што зіма будзе дажджлівая і снежная, з частымі мяцеліцамі.

Калі на Куццю снег або густая шэрань на дрэвах, будзе пад восень ураджай на грыбы.

Калі заяц увосень тлусты — цяжкая зіма.

(Урывак)

Да ўно няма ужо каля іхніх Лагоў лесу. Павыразалі, павысякалі… Як правялі ў тутэйшыя мясціны чыгунку, так і паехаў па рэйках невядома куды лес. Спачатку пан прадаваў яго цэлымі гектарамі, потым пасля рэвалюцыі адганялі лес далей ад вёскі самі людзі. Людзям трэба было поле. I яны церабілі хмызняк, карчавалі пні, палілі ламачча. Дзе забалочана было, мокра — капалі канавы, апляталі іх лазою, каб не заплывалі. Лес пакорліва адступаў, большаў і большаў абсяг вакол вёскі. Потым былі пабудавалі ў мястэчку лесапілку, завод, прамкамбінат. Лесу штогод трэба было уга колькі. Цяпер яго пляжылі не толькі рабочыя, але і калгаснікі — штозіму калгас атрымліваў разнарадку, колькі ён абавязаны нарыхтаваць кубаметраў драўн іны дзяржаве. Яшчэ далей адступіўся ад вёскі лес…

Што гаварыць ужо пра вайну. Людзей ані не шкадавалі, а лесу і пагатоў…

Вайна спапяліла сёлы, разбурыла гарады. I на усё зноў трэба быў лес — аднаўляць шахты, ставіць хаты, укопваць тэлеграфныя слупы, лажыць пад рэйкі шпалы… Чугрэі, студабекеры, а потым і МАЗы цягнулі, валаклі дзень і ноч бярвенне на станцыю. Дрэвы пляжылі ужо не звычайнымі п іламі, а электрычнымі…

Лагі з лясное вёскі сталі неўпрыкмет палявою.

Каб прывезці воз дроў, трэба трасціся на калёсах вёрст пятнаццаць. Скажы, што некалі лес быў зусім побач, каля самай вёскі, — не павераць. Няма ужо і тых брадоў, балацявін, альсоў і беляў, што сустракаліся ледзь не на кожным кіламетры. Шыр, прастор — вокам не ахапіць!

(Б.Сачанка)

рэха — эхо

увечары — вечером

рамантаваць — ремонтировать

хмара — туча

азірнуцца — оглянуться

долам — низом

моцна — сильно

кветка — цветок

сюд-туд — туда-сюда

ураніцы — утром

пляскаць — хлестать

трыднёўка — трехдневна, три дня

абвесціся — очертиться

колам — кругом, колесом

класціся — ложиться

вьірай — теплые края, куда летят птицы на зиму

Пакровы— 14 октября

альбо, або — или

мяцеліца — метель

Куцця — первый день Рождества

шэрань — иней

тлусты — жирный

тутэйшы — местный; здесь: эти, вот эти

чыгунка — железная дорога

спачатку — сначала

вёска — деревня

трэба — нужно

церабіць — высекать, вырубать

хмызняк — кустарник

ламачча — лом

заплываць— затягиваться, заноситься илом

большаць — делаться больше, большим