— Ну выдатна ты, Эдуард, пекануў таго «тыгра»! Трэба ж кропля ў кроплю ў матор патрапіць!

— Умець трэба, — важна адказаў Кісліцкі і раптам спытаў: — А ці ведаеш ты, што такое «кропля ў кроплю»?

— Не, не ведаю.

— Гэта штосьці з інтымнага жыцця ліліпутаў, — растлумачыў пад смех таварышаў Кісліцкі і дадаў: — Ды табе не ліліпут, а навальніца фашысцкіх танкаў. Запомні!

— Таварыш капітан, — пачуў Мачалаў голас тэлефаніста, — вас камандзір палка выклікае.

Пакуль Мачалаў ішоў да паўразбуранага бліндажа, паспеў падумаць пра тэлефаніста. «Замучыўся ён сёння, небарака, бадай раз дзесяць, не менш, давялося сувязь аднаўляць».

Узяў трубку і тут жа пачуў голас камандзіра палка. Грыдзін сказаў: «Мачалаў, пакінь за сябе Севярынава і прыходзь да мяне!»

Да штаба палка ісці было недалёка, і Мачалаў не спяшаючыся ішоў па вузенькай сцяжынцы. Пасля гарачага напружанага дня добра дыхалася свежым астываючым паветрам, прыемна было слухаць цішыню, якую, праўда, парушала далёкая артылерыйская кананада. Дзесьці там, за гарызонтам, ішоў бой. Мачалаў не ведаў, што немцам у многіх месцах удалося ўклініцца, а дзе-нідзе і прарваць нашу абарону. Капітан падняўся на невысокі пагорак і, зірнуўшы ў бок невялікай вёсачкі, дзе размяшчаўся штаб палка, здзіўлена прысвіснуў. Амаль уся вёска была знішчана.

«Як жа штаб палка ацалеў?» — падумаў ён, спускаючыся з пагорка.

На ўскраіне вёскі насустрач Мачалаву ішлі дзве жанчыны. Пётр, не зважаючы, хацеў прайсці міма, але тут адна з іх спынілася і ціха спытала:

— Мачалаў? Пётр Пятровіч?

Капітан здзіўлена зірнуў на жанчыну. Перад ім стаяла Васілеўская. Схуднелая, са стомленымі і сумнымі вачамі, яна глядзела на яго, нібы баючыся, што памылілася.

— Вольга Ільінічна, — узрадаваўся Мачалаў, — адкуль вы? Як тут апынуліся?

Яна працягнула яму руку:

— Дабрыдзень, Пётр Пятровіч! Як я рада, што сустрэла вас!

Апошняя фраза вылецела ў яе нечакана. Вольга Ільінічна, збянтэжыўшыся, пачырванела, але тут жа растлумачыла:

— Наш шпіталь за вёскай у лесе размясціўся.

Разгаварыліся. Васілеўская расказала і пра сваё новае гора: амаль тры месяцы назад пад Ленінградам загінуў муж. Імкнучыся схаваць у вачах страшны боль, які душыў яе, яна паспешна спытала:

— Ну, што ў вас чуваць? Пра сям’ю нічога не даведаліся?

— Не, пакуль нічога. Камандзір палка напісаў у штаб партызанскага руху, папрасіў высветліць праз партызанскія атрады, але пакуль адказу няма.

Пётр спахапіўся, успомніў пра выклік да камандзіра палка. Яны абмяняліся нумарамі палявой пошты і дамовіліся, што будуць пісаць адно аднаму. Развітваючыся, Вольга Ільінічна сказала:

— Вы мне абавязкова напішыце, калі даведаецеся пра сям’ю, абавязкова! — і, зрабіўшы невялікую паўзу, дадала: — Мне так хочацца, каб у вас усё было добра.

Мачалаў ішоў па пыльнай вуліцы вёскі, амаль цалкам знішчанай варожай авіяцыяй. Радасць сустрэчы з Васілеўскай змяшалася з панурымі, трывожнымі думкамі пра дзяцей і жонку.

А на зямлю апускалася ноч. Мачалаў увайшоў у цудам ацалелую хату, дзе знаходзіўся штаб палка.

Грыдзін буркліва заўважыў:

— На валах ты, Мачалаў, дабіраўся сюды?

Капітан моўчкі зірнуў на падпалкоўніка і адвёў вочы. Яму не хацелася тлумачыць прычыну затрымкі. Дый Грыдзін не стаў чакаць тлумачэнняў. Ён запрасіў яго прысаджвацца і адразу ж перайшоў да справы:

— Прымай, Пётр Пятровіч, батальён.

— Як гэта прымаць? — не зразумеў Мачалаў.

— А вось так, — Грыдзін на імгненне горка ўсміхнуўся: — На вайне так і прымаюць. Загінуў камандзір, малодшы прымае камандаванне.

— Хто загінуў?

Мачалаву было страшна назваць прозвішча Тарасава.

— Так, Іван Іванавіч загінуў, — ціха растлумачыў Грыдзін і, адчуўшы, што боль па загінулым таварышы ўзмацняецца, грубавата сказаў: — Ты прызначаны камандзірам батальёна замест яго. Камандаванне прымай неадкладна. Раніцай бой.

Атрад атрымаў новае заданне. Уначы трэба было ўварвацца ў невялікае мястэчка, размешчанае ў сарака кіламетрах ад Мінска, знішчыць нямецкі гарнізон, захапіць здраднікаў Радзімы. Гэта былі паліцаі і старасты, якія беглі з вызваленых партызанамі вёсак і схаваліся пад крыло сваіх гаспадароў. Стала вядома, што нямецкае камандаванне мае намер блакіраваць мясцовыя лясы і знішчыць партызан. Вось тут і адводзілася галоўная роля здраднікам Радзімы як праваднікам. Яны добра ведалі навакольную мясцовасць.

Камандзір атрада даручыў Валенту і Славіну пад выглядам сялян паехаць у мястэчка і выведаць, як размясціліся карнікі.

Разведчыкам далі падводу, запрэжаную заезджанай кабылай. Яны паклалі ў воз саломы, сена, паставілі пару збаноў малака, кошык яек і крануліся ў дарогу.

Дзед Міхась кіраваў канём, а Славін, уладкаваўшыся за яго спінай, уважліва глядзеў па баках.

Гітлераўцы абнеслі ўсё мястэчка калючым дротам, дзе-нідзе замініравалі падыходы. Немцаў тут было нямала, выставілі пікеты. І хоць вакол быў лес, яны адчувалі сябе даволі ўпэўнена.

Валента і Славін заязджалі ў мястэчка з боку Валожына.

Нямецкія вартавыя перад шлагбаўмам агледзелі воз, жэстам дазволілі праезд.

Уладзімір заўважыў недалёка ад шлагбаўма кулямёт, далей на вуліцы стаяў бронетранспарцёр. Калі воз, падскокваючы на камянях маставой, заехаў у цэнтр мястэчка, разведчыкі ўбачылі казарму. У ёй, відавочна, знаходзіліся асноўныя сілы немцаў. Казарма таксама была абнесена калючым дротам, уздоўж агароджы хадзілі два аўтаматчыкі. Пад’язджаючы да плошчы, дзе звычайна збіраўся кірмаш, партызаны заўважылі ствалы дзвюх зенітак, якія тырчаць з-пад даху. Іх, па ўсёй верагоднасці, прывезлі сюды нядаўна, таму што артылерысты размясціліся ў армейскіх палатках.

Прабылі ў мястэчку дзед Валента і Славін гадзіны дзве. Выязджалі праз прапускны пункт па дарозе ў бок Мінска. Кіламетры тры яны ехалі па шашы. А потым, выкарыстаўшы момант, калі шаша апусцела, звярнулі на ледзь прыкметную лясную дарожку. Дзед Валента добра ведаў мясцовыя лясы, спрытна кіраваў канём і нейкім цудам умудрыўся выехаць прама да часовай стаянкі атрада.

Глазкоў адразу ж запрасіў разведчыкаў да сябе ў шалаш. Тут жа быў начальнік штаба. Ён разгарнуў карту і схему мястэчка. Валента і Славін, дапаўняючы адзін аднаго, падрабязна расказалі аб усім, што ім удалося выведаць.

Начальнік штаба старанна наносіў на схему, дзе знаходзяцца кулямёты, гарматы, казарма, пасты праціўніка.

Уначы атрад накіраваўся да мястэчка. Ішлі асцярожна. К тром гадзінам выбраліся на шашу, што была ў кіламетры ад гарнізона. Тут пакінулі заслон з адзінай у атрадзе гарматай, якую разгарнулі ў бок Мінска, каб затрымаць варожае падмацаванне, калі з’явіцца адтуль. Асноўныя сілы атрада рушылі да мястэчка. Але не ведалі партызаны, што праз тры гадзіны пасля таго, як з мястэчка выехалі дзед Валента і Славін, туды прыбылі дзве аўтамашыны з гітлераўцамі. Яны размясціліся ў хатах. Фашысты рыхтаваліся ранкам пачаць карную аперацыю ў бліжэйшых вёсках.

Партызанскі атрад, разбіты на некалькі груп, павінен быў пракрасціся ў мястэчка з розных кірункаў. Адным групам даручалася блакіраваць казарму ворага, другім — знішчыць яго тэхніку, трэцім — захапіць здраднікаў і нямецкіх афіцэраў.

Відавочна, даволі працяглы спакой, у якім знаходзіліся акупанты, падтупіў іх пільнасць, і партызанам удалося зняць пасты і ўвайсці ў мястэчка непрыкметна.

Вось і казарма. Зняць вартавых бясшумна не атрымалася. Адзін з іх паспеў стрэліць ва ўпор у партызана, які падбег да яго. Глазкоў чаргой скасіў вартавога, і партызаны кінуліся да казармы. У вокны паляцелі гранаты. Усё адбылося так хутка, што фашысты, якія спалі, не паспелі выскачыць з памяшкання.

Справіліся партызаны з гітлераўцамі і там, дзе стаялі нямецкія зенітныя гарматы. Але тут здарылася неспадзяванае. Стральба спудзіла немцаў, якія прыехалі ў мястэчка напярэдадні, і яны адкрылі па партызанах моцны агонь з вокнаў і гарышчаў хат.

Група, у якой быў і Славін, прарвалася да цэнтральнай плошчы, дзе знаходзілася некалькі грузавікоў. Паўдзясятка гранат, кінутых у іх, і некалькі кароткіх аўтаматных чэрг па бензабаках зрабілі сваю справу: машыны загарэліся. Аднак партызаны, апынуўшыся на адкрытым месцы, трапілі пад моцны агонь гітлераўцаў, што заселі ў хатах. З’явіліся забітыя. Трэба было ў што б там ні стала выбіць фрыцаў з крайняй хаты.