— Таварыш камандзір! — узмаліўся Славін. — Дазволіце нам узяць процітанкавыя міны. Самі ведаеце, дарога няблізкая, выбухаў давядзецца рабіць шмат, а з мінамі марокі менш.

У атрадзе мін было мала. Тыдзень назад групе партызан удалося на дарозе перахапіць нямецкі грузавік. У перастрэлцы вадзіцель і трое салдат, якія знаходзіліся ў машыне, былі забіты. У кузаве партызаны знайшлі тры дзясяткі процітанкавых мін. Прынеслі ў атрад і расходавалі іх вельмі ашчадна, толькі па загадзе камандзіра.

Але Глазкоў разумеў, што значыць дзясяткі кіламетраў несці па бездаражы цяжкія мяшкі з узрыўчаткай. Да таго ж групе трэба было паклапаціцца і пра цёплую адзежу, бо начаваць давядзецца на холадзе ў лесе.

— Добра, скажыце начальніку гаспадаркі. Хай выдасць дзясятак мін.

Партызаны тут жа адправіліся адшукваць начальніка. Аднак не паспелі яны адысці і пяцідзесяці метраў, як іх дагнаў баец з камандзірскай аховы і перадаў, што Тамкову загадана вярнуцца ў зямлянку. Андрэй Лявонцьевіч паціснуў плячамі, павярнуў назад. Хвілін праз дзесяць ён дагнаў іх і, весяла ўсміхаючыся, сказаў:

— Парадак, хлопцы! Камандзір загадаў ехаць на конях.

— Вось гэта правільна! Ногі цалейшыя будуць, — узрадаваўся Крайнюк.

Пасада начальніка гаспадаркі перайшла да дзеда Валенты. Яго ўжо не пасылалі на заданні, але са сваёй аднастволкай ён так і не расставаўся.

Тамкоў, Крайнюк і Славін знайшлі яго ў гаспадарчай зямлянцы. Дзед адрозніваўся скупасцю. Асабліва калі справа тычылася мін. Выдаваў іх звычайна па адной, як бы ад сэрца адрываў. Партызаны, ведаючы гэта, пачалі здалёку. Уладзімір прысеў каля старога:

— Вось бы мне такія рукі. Глядзі, як зямлянку адштукаваў! Палац!

— Не, хлопец! Мала табе будзе такіх рук, — прабурчаў Валента. — Да іх яшчэ і галава патрэбна. Кажыце, што трэба?

Дзявацца не было куды, і Тамкоў сказаў дзеду, што яны ідуць на заданне. На здзіўленне партызан, той не стаў упірацца і даў міны, ды і коней выдзеліў нядрэнных. Праўда, Славіну замест сядла дастаўся кавалак старой ватовай коўдры.

Ранкам група з дзевяці чалавек адправілася ў шлях. Славін сядзеў на стройным жарабцы па мянушцы «Хлопчык», з цікавасцю слухаў расказ Грыбава. Гэты чалавек да вайны працаваў у калгасе трактарыстам. Калі пачалася вайна, яму споўнілася дваццаць пяць гадоў. Першыя цяжкія дні ён перажыў дома, лежачы ў пасцелі пасля аперацыі. Таму ў армію яго не ўзялі. Але як толькі ўстаў на ногі — адразу ў лес, адшукаў партызан, стаў ваяваць.

І вось ужо каторы раз Грыбоў не без задавальнення расказваў, як ён разам з групай таварышаў падпаліў гранатай нямецкі склад з гаручым і падчас пажару ў мітусні падабраўся да хаты, дзе кватараваў нейкі фашысцкі чын.

— Выбягаю я з-за кута, — жэстыкулюючы, гаварыў Грыбаў, — гляджу: паставыя — два фрыцы. Шаснуў з аўтамата — палажыў абодвух. Уявіце сабе, нават і не пікнулі. Тут сам «гаспадар» у афіцэрскай форме з’явіўся. Тоўсты, як парсюк, у акулярах, парабелум на ўзводзе трымае. Аднак я апярэдзіў яго. Ударыў кароткай чаргой прама па акулярах. Толькі аскепкі пырснулі! Хуценька забраў яго дакументы, вось гэту штучку, — Грыбоў паказаў на пісталет, які тырчыць за рамянём пад ватоўкай. — Дай, думаю, зазірну яшчэ ў хату. Заскочыў. Гляджу — на стале карта, партфель скураны. Сабраў усё гэта і — дай Бог ногі — агародамі, агародамі ды да лесу.

Апавядальнік вытрымаў паўзу, дастаў капшук з тытунём, згарнуў цыгарку. Усе з нецярпеннем чакалі працягу.

— А далей што? — не вытрымаў Славін.

— Што было далей, пытаеш? — Грыбоў салодка ўцягнуў у сябе дымок, уважліва паглядзеў на Уладзіміра. — Дык вось што было, дружа. Прыйшлі мы ў атрад, як і трэба, далажылі камандзіру. А ў яго зямлянцы — начальнік контрразведкі з брыгады. Нямецкую, відаць, добра ведае. Бярэ ён запісную кніжку фрыца, якая аказалася сярод іншых дакументаў, пачынае чытаць. І раптам як засмяецца! Проста пацеха. Аказваеца, натыкнуўся на даваенныя запісы немца, дзе той распісваў кожны свой дзень, літаральна па хвілінах. Там ёсць і такі запіс:

«Пад’ём — шэсць гадзін пяцьдзясят пяць мінут. Марта — сем гадзін нуль нуль мінут — сем гадзін пятнаццаць мінут».

— Бач ты! — усміхнуўся Тамкоў, які ехаў прабач. — Для жоначкі ні хвіліны менш, ні хвіліны больш.

Славін не зразумеў:

— А што ён рабіў увесь гэты час і чаму пра нейкую Марту піша?

Усе дружна засмяяліся. Рогат стаяў на ўвесь лес. Збянтэжаны Уладзімір здзіўлена глядзеў на сваіх таварышаў.

Тамкоў пачакаў, пакуль супакояцца, і, імкнучыся быць сур’ёзным, патлумачыў:

— Разумееш, Валодзя, калі ты станеш дарослым і жэнішся, у цябе таксама з’явіцца адзін абавязак: будзеш будзіць жонку, каб яна, скажам, на працу не спазнілася.

— Сняданак табе прыгатавала, — падтрымаў Грыбаў. Уладзімір, адчуваючы падвох у словах мужчын, прабурчаў:

— Не разумею, чаму абавязкова муж павінен будзіць жонку. Мая мама, напрыклад, сама бацьку будзіла.

Яму не далі гаварыць, і зноў на ўвесь лес раздаўся рогат. Грыбаў прыпаў да грывы каня і, імкнучыся не выпасці з сядла, рагатаў да слёз.

Тамкоў раней бываў у гэтых месцах і памятаў, што тут дзесьці ёсць закінутая старожка, а поруч яе, і гэта самае галоўнае, стаіць невялікі хлеў, дзе можна схаваць коней.

Пакінуўшы групу ў лесе, ён накіраваўся да дарогі, каб лепш зарыентавацца і адшукаць старожку. Вярнуўся прыкладна праз паўгадзіны, і маленькі атрад рушыў далей. Тамкоў спяшаўся. Да наступлення цемры неабходна было прыбыць на месца. Ён увесь час прыспешваў:

— Хутчэй, браткі! Калі сцямнее — не знайсці нам той старожкі і начаваць давядзецца ў лесе.

Аднак ім пашанцавала. Тамкоў сапраўды добра запомніў дарогу. Яшчэ не паспеў апусціцца змрок, а група пад’ехала ўжо да маленькай старожкі. За ёй віднеўся невялікі хлеў з дзвярыма, якія боўталіся на адной завесе, і дзіравым саламяным дахам. Тамкоў зазірнуў унутр і ўключыў кішэнны ліхтарык. Было пуста.

— Ну што, хлопцы? Ноч насоўваецца. Будзем прыстасоўвацца. Спачатку трэба заткнуць шчыліны, хоць бы самыя вялікія. А заўтра падумаем, што рабіць з гэтай развалюхай.

Не ў лепшым стане была і старожка. Земляная захламленая падлога, перавернутая ўгару ножкамі масіўная лава, павуцінне ды прэлае лісце па кутах — вось, мабыць, і ўсё, што тут убачылі партызаны. У хатцы калісьці было два невялікія акенцы. Зараз замест іх у сцяне зеўралі толькі пустыя праёмы. Дзвярэй таксама не аказалася. А на дварэ ўжо было цёмна. Усе настолькі змарыліся, што сіл хапіла толькі на тое, каб паставіць коней у хлеў, наламаць яловых галінак ды завесіць вокны і ўваход у старожку. Спаць улегліся на падлозе.

Ноч прайшла спакойна, а раніцай Тамкоў падзяліў свой нешматлікі атрад на групы. Адна з іх павінна была заняцца рамонтам, другая — шукаць корм для коней. Сам жа Тамкоў разам са Славіным адправіўся на рэкагнасцыроўку, хацеў удакладніць, дзе размяшчаюцца нямецкія гарнізоны.

Яны ішлі крыху больш як гадзіну і апынуліся ля дарогі. Па ёй сапраўды часта праносіліся калоны нямецкіх машын і адзінкавыя аўтамабілі. Адчувалася, што фашысты тут нічога не асцерагаліся. Тамкоў выцягнуў з-за пазухі карту, разгарнуў яе, уважліва паглядзеў і сказаў:

— Кіламетрах у трох адгэтуль ёсць невялікая вёсачка. Давай махнём туды, з людзьмі пагаворым.

Улучыўшы момант, калі на дарозе нікога не было, яны перабеглі на процілеглы бок. Паглыбіўшыся метраў на трыста ў лес, пайшлі паралельна шашы. Прыкладна праз кіламетр наткнуліся на прасёлкавую дарогу. Тамкоў зноў дастаў карту і, зазірнуўшы ў яе, упэўнена заўважыў:

— Гэта дарога вядзе да вёскі.

Праз паўгадзіны яны выбраліся з лесу. Наперадзе ляжала поле, за ім — вёсачка хат на дваццаць — дваццаць пяць. Схаваўшыся ў кустах, партызаны сталі назіраць.

Прайшло каля гадзіны. Нічога падазронага разведчыкі ў вёсцы не заўважылі. Уладзімір прапанаваў:

— Андрэй Лявонцьевіч, давайце я аўтамат пакіну тут, а сам туды махну, разбяруся, што да чаго.

— Не спяшайся. Пойдзеш — а там засада ці на паліцая напорашся. Бачыш, як вёска размешчана? Вакол поле. Усё як на далоні відаць. Немцы любяць у такіх месцах спыняцца. Подступы добра праглядаюцца і прастрэльваюцца.