«Які ён вам Федзька? Ён — Фёдар Іванавіч Балотны, стары, паважаны i прынцыповы чалавек!» — хацелася крыкнуць Пятру. Але сцярпеў. Хрумстаў, як конь, капусту.
— Я спіны не разгінаю, яна вось таксама. За тры кіламетры штодня на работу ходзім. Аднаго абутку таго колькі стопчаш па гразі ды па пяску. Гэта яе настаўніцкія соткі. Што ж, выходзіць — будзем абразаць нашу анцялягенцыю?
— Разбяромся, разбяромся, скажам гэтаму Балотнаму, чорту, — лагодна бубніў Бабкоў.
Пятро зразумеў: стары хітрун ведае цану капылоўскім скаргам, але, як добры госць, гладзіць гаспадара па шэрсці.
Яна, Марыя Халімонаўна, здзекліва хмыкнула:
— Сапраўды «балотны чорт»!
Пятро паглядзеў на яе, падумаў: «Што? Не ўдалося купіць яго?»
Яна расчырванелася, вочы заблішчалі. I ўпершыню Пятро ўбачыў, што пры непрыгожым капылоўскім твары ў яе прыгожая шыя, белая-белая, пяшчотная, i грудзі — поўныя, ажно распіраюць кофтачку. I ён пачаў з п'янаватай бесцырымоннасцю глядзець на яе грудзі.
Усё больш нахабнічаў стары Капыл — не прасіў, ужо амаль патрабаваў, каб усе сталі на абарону яго, пакрыўджанага:
— Мы з табой, Іван Дзямідавіч, — улада савецкая… А гэтыя, балотныя… Ім толькі папусціся, дык яны i табе на галаву сядуць. Не давай у абіду сваёй правай рукі!.. Чуеш? I будзеш ты за мной… У мяне таксама рука ёсць…
— А як жа — не даюць! — зноў адгукнулася настаўніца. — Ячмень дзялілі — усяму актыву ёсць, а Капылам — не, i сакратару i педагогу. Яны, бач, багатыя.
«I ты пакрыўджаная?» — ужо без ранейшай раздражнёнасці, а са здзіўленнем хацелася спытаць Пятру. Не спытаў. Сам адказаў: «Але, пакрыўджаная!» — i буянства яго раптоўна перайшло ў нейкую новую стадыю — з'явілася яшчэ больш недарэчнае i дзікае жаданне: не ламаць фікусаў, а зламаць яе, гэтую пераспелую смакоўніцу, скамячыць поўныя, тугія грудзі, нацалаваць ix да сінякоў.
Уяўленнем пра гэта цалаванне распальваў сябе. Імпульсы нейкіх біятокаў, мабыць, даходзілі да яе, бо яна запунсавелася ўся, занервавалася. Прапанавала выпіць раз, другі. Нешта прыбрала са стала, нешта прынесла. Сядзела як на іголках. Нарэшце схапіла апусцелую міску.
— Я прынясу яшчэ капусты.
— Я пасвячу. У мяне ёсць ліхтарык.
Старыя, занятыя сваёй размовай, не звярнулі ўвагі на ix. Пятро выйшаў следам за ёю i адразу за дзвярамі на ганку абняў. Строгая, правільная, недачэпа, яна выпусціла міску i пачала цалаваць яго сама. Ён расшпіліў кофтачку, дабраўся да грудзей…
Яна шаптала, задыхаючыся:
— П-пе-еця! П-пе-цечка!.. Не ц-ця-пер… Пасля. Заначуйце ў нас. Заначуйце…
Словы гэтыя яе — як удар: адразу, уміг, наступіла поўнае працверазенне. Раптам здалося, што ён цалуе брыдкую вусатую морду старога Капыла. Ён адхіснуўся, адступіў ад яе.
— Ідзі па капусту.
— Пасвяці.
— Няма ў мяне чым свяціць!
Яна нахілілася, знайшла ў цемры міску, шчасліва засмяялася i ўпадскок, як дзяўчынка, пабегла пад павець, да склепа.
Пятро вярнуўся ў хату. I з парогa пачуў, як моцна захмялелы Бабкоў расказвае Капылу:
— …дык ён, гад, мяне загрудкі… Ах ты, бандыт! Мала што…
Пятра ўсяго скаланула! Ішлі сюды — дамовіліся: пра здарэнне з Прышчэпам нікому ні слова.
«Што ж ты, стары дурань, робіш?»
— Хто цябе хапаў загрудкі? — спытаў Пятро.
— Як хто? Ён… гэты бандзюга… аднарукі…
— Ну, ты дапіўся, Іван Дзямідавіч. Поп хацеў цябе схапіць. Поп! Ды ты яго схапіў…
— Поп? — недаверліва спытаў Капыл.
— П'яны, гад, быў… у рызу. На нагах не трымаўся.
— П-оп? — здзівіўся Бабкоў, вылупіўшы вочы, але, мабыць, бліснуў прамень у яго затуманенай галаве, нешта ўспомніў, пра нешта здагадаўся, пакруціў галавой, засмяяўся — Поп! Вот змей нястрыжаны! Але грошы — во! — Ён паляпаў па сумцы, якая ляжала на ўслоне побач.
— Пайшлі дадому! Хопіць!
— Пайшлі,— нечакана адразу згадзіўся старшыня i падняўся.
Капыл замітусіўся:
— Яшчэ па адной, Іван Дзямідавіч!.. Ай-яй, усё ж некранутае. Кілбаска, сальца… Маруся!
— Заўтра рана весткі ў раён трэба адаслаць.
— Дык гэта ж я i адашлю. Чуць развіднее — i я ўжо буду на рабоце. Хіба першы раз. Калі трэба, дык трэба. Пераспім i разам пойдзем.
Бабкоў завагаўся, яму хацелася выпіць яшчэ. Але Пятро падумаў пра Сашу, успомніў сваё шалёнае жаданне, бессаромную падатлівасць яе, гэтай… ханжы, i яму захацелася як мага хутчэй выбрацца з Капыловай хаты. Цяпер ён баяўся другога «граху»: каб не вырвалася яго антыпатыя да гаспадара, да яго дачкі… Навошта выяўляць яе? Разам працаваць… Спірт можа такога нарабіць, што сам сабе будзеш брыдкі пасля.
— А што нам скажуць жонкі? Соня табе апошнія патлы вырве.
Падзейнічала! Бабкоў баяўся свае маладое жонкі, на людзях — ціхай, маўклівай, але, відаць, бабы з характарам. Недарма Саша гаварыла пра яе: «О, гэтая Соня-ціхоня, яна яшчэ пакажа сябе».
Іван Дзямідавіч вылез з-за стала, знайшоў на падаконніку сваю шапку.
Капыл ушчуваў Шапятовіча:
— Эх, Пятро Андрэевіч! Адзін разок заглянулі i гадзінкі не пасядзелі. А я думаў: ну, дамо дразда, бо ўсе свае, спірт маем…
Вярнулася з капустай Марыя Халімонаўна. Безумоўна, адразу не магла ўцяміць, чаму раптам госці падхапіліся, стаяць пасярод хаты ў шапках. Сунула міску на прыпечак, сама прытулілася да печы, здзіўленая, засаромленая, нейкая адразу зблажэлая. Абраза, крыўда, магчыма, з'явіліся пазней. А тады, калі яна, баючыся глянуць Пятру ў вочы, працягвала на развітанне руку, пэўна, была ў роспачы ад таго, што ўцякае яе кароткая жаночая радасць, спадзяванне на якую так нечакана ўзнікла.
Уначы балела галава. Прачнуўшыся ад гэтага болю на світанні, Пятро праглынуў колькі парашкоў, якія знайшоў у Сашыным чамаданчыку, i запіў з вядра, нагбом. Было брыдка ў роце, паскудна на душы.
Другі раз яго разбудзіў школьны званок. Сапраўды, недзе зусім блізка званок настойліва клікаў у класы. Не дзіва, што дзяжурны бегае па ўсім парку. Майскае сонца i праз тыя некалькі цьмяных шыбін заліло пакой не толькі да болю ў вачах яркім святлом, але i цяплом, бадзёрым i радасным. Пятро адразу адчуў гэтую бадзёрасць. Галава не балела. Начны боль здаўся далёкім, як боль ад ваенных ран. Трохі быў устрывожыўся, што прапусціў урокі. Але глянуў на гадзіннік i зразумеў, што Саша знарок не разбудзіла яго, напэўна, дамовілася з дырэктарам, каб яго замянілі, пераставілі ўрокі. Разумніца! Уначы, калі адчыніла i ўбачыла п'янага, — слова не сказала.
Пятро прыгадаў учарашнія падзеі, праўда, чамусьці ў ix адваротнай паслядоўнасці — ад вечара ў Капыла да нарады ў сельсавеце. I — дзіўная з'ява! — нібы ўсё асвяцілася зусім іншым святлом — вось гэтым, майскім, вясёлым, што льецца праз шыбы. Нават выпадак з Прышчэпам не здаваўся такім сур'ёзным, палітычным, як здаўся ўчора. Цяпер гэта выглядала амаль смешным, бытавым, трагічным толькі ў нейкіх дэталях, а на самай справе камічным, як гэта часта бывае ў штодзённым сялянскім жыцці. Многія факты з ix «падпісной кампаніі» можна расказаць як анекдоты. З папом, напрыклад…
Увайшла Саша. У халаце, у марлевай касынцы. Пятру заўжды асабліва падабалася жонка ў сваім медычным убранні, вельмі ж яно пасавала ёй.
— А-а, прачнуўся мой слаўны мужанёк! П'янчужка! — Села на ложак, як каля хворага. — Мала, што нейкай ванючай гадасці насмактаўся, дык яшчэ адразу па чатыры парашкі глытаеш… Калі-небудзь атруцішся, дурань такі.
— А галава перастала… светлая, што дзень гэты.
— Добра, што аспірын. — I запатрабавала — ён не зразумеў — усур'ёз ці жартам: — Ну, а цяпер расказвай пра ўсе твае прыгоды.
У Пятра ёкнула сэрца: «Ці не сказала Капыліха ад злосці, што я, п'яны, прыставаў, лез цалавацца?»
Расказаў падрабязна ўсё, акрамя, безумоўна, гэтага — цалавання з Марыяй Халімонаўнай. Ca страхам чакаў, што Саша спытае: «А што яшчэ рабіў у Капыла?»
Не. Яе ўстрывожыла другое: што п'яны Бабкоў усё-такі прагаварыўся свайму сакратару пра выпадак з Прышчэпам.
— Ох, дурні вы! Адзін стары, другі…— Які дурань ён, Пятро, Саша не сказала, загадала няласкава: — Падымайся, лежабок. Я ледзь угаварыла дырэктара, каб замест тваіх урокаў правесці гутаркі аб гігіене.
