Пятро з любасцю падумаў пра жонку, пра дачку:

«Што нам трэба, Сашок? Хіба тое, што я вярнуўся жывы i не вельмі пакалечаны, i ты жывая, i Ленка здаровенькая расце — не найвялікшае шчасце? Колькі людзей палягло! А мы жывыя. I любоў наша жыве. I нічога нам больш не трэба. Хіба кавалак хлеба ды чыгунок вось гэтай бульбы. Пакуль ты там у Загаллі абыдзеш хворых, я прынясу бульбу… Во колькі! — Ён зноў перакінуў мяшок з пляча на плячо. — Цэлы скарб! Ці не казаў я табе, што свет не без добрых людзей, за дзень што-небудзь ды раздабудзем, не ты, дык я. Не такія цяжкасці перажылі. Пакуль ты вернешся, мы з Ленкай наабіраем бульбы, запалім грубку… Не, мы не станем яе абіраць. Мы зварым яе ў «мундзірах». Больш ганарова для бульбы сказаць: зварым у «шынялях». Салдацкая страва! А пасля, Лянок, аблупім «шынелькі», бульбачка жоўценькая будзе, апетытная… А мы яе яшчэ трошкі падсмажым на рыбіным тлушчы. Смачна. I табе вельмі карысна. А я прывык на Поўначы. Калі на батарэі пачалася «курыная слепата», нас прымушалі па паўшклянкі ў дзень выпіваць гэтага тлушчу. Вось толькі мама ніяк не прывыкне. Мы пакінем яе долю не падсмажанай. Можа, яна прынясе малака. Мы прымусім яе выпіць малако. Абавязкова, Лянок, прымусім. Змовімся. Мы з табой ямо тлушч, а яна ўвесь час на нішчымніцы. I столькі бегае! З цямна да цямна на нагах».

Успамін пра Сашу, пра тое, як яна працуе, неяк адразу працверазіў Пятра. Спала п'янаватая ўзнёсласць. Зрабілася шкада жонкі. I хоць было радаснае замілаванне, але стала крышачку сумна.

Сашына праца, стаўленне да людзей, да ix гора, нягодаў, адносіны да мужа — усё подзвіг, штодзённы… Каб лепш накарміць дачку i яго — паранена ж лёгкае, i яна, медык, ведае, чым гэта пагражае, калі галадаць, — Саша часам вымушана прымаць ад цётак, якіх лечыць, гладышык малака, галачку масла ці яйка.

Ён, Пятро, неяк сказаў ёй:

— Няёмка, ведаеш… Скажуць: хабар доктарка бярэ. А доктарка — жонка сакратара партарганізацыі.

Саша характэрна закусіла губу, задумліва прыжмурылася і… доўга маўчала. Потым страпянулася i сказала, можа, нават крыху сурова, як чужому:

— Не бойся. Твайго аўтарытэту я не зганьбую.

А праз нейкі час вярнулася з раённай аптэкі засмучаная. Не далі лякарстваў, бо яна не здала грошы за тыя, якія брала раней, у крэдыт.

Пятро нявесела пажартаваў:

— Новы сюрпрыз — растрата. Дзе ты падзела сваю аптэчную выручку?

— Дзе я магла падзець? Я амаль ні ў каго не брала грошай. Сорамна браць за лякарства. Не магу. Ды дзе яны, грошы тыя, у такіх, як старая Шчурыха ці ўдава Лазавенка? Выдадут» зарплату (зарплату не выдавалі чатыры месяцы) — усё заплачу. Не першы раз.

За ўсё яна плаціць.

Пятро неаднойчы ўжо думаў, што яго сакратарскі аўтарытэт — гэта, бадай, перш за ўсё павага i любоў сялян да яе, жонкі яго. Бо што ён сам зрабіў за пяць месяцаў? Правёў у вёсках па некалькі сходаў?..

Трывожны i, аднак, вясёлы крык драздоў, што, відаць, вілі сабе гняздо ў густым арэшніку, перапыніў Пятровы думKi. Ён прасачыў за ix палётам, убачыў набрынялыя пупышкі на кустах, бяздонны блакіт неба, зноў усёй істотай адчуў вясну, i зноў нейкая дзівосная гарачая хваля падхапіла яго, i ён паляцеў…

«Сашок, слаўная мая! Я дам табе сапраўднае шчасце. Пачакай крыху. I дарогу ў гонар цябе збудую. I мост, найпрыгажэйшы ў свеце!..»

Дзіўная мара гэтая з'явілася яшчэ ў сорак другім, калі ён ляжаў паранены ў партызанскім шпіталі i Саша была побач. З незвычайнай сілай захацелася яму тады збудаваць дарогу цераз балота ў Міжрэччы, па якім ён прайшоў двойчы, i мост цераз Дняпро ў тым месцы, дзе перавозіў яго дзед-лодачнік. Пасля, i ў партызанах, i на фронце, у сне i наяве, бачыў ён гэты мост, што будзе збудаваны па яго праекце, найпрыгажэйшы з усіх мастоў, уцалелых i разбураных вайной, якія давялося ўбачыць на рэках радзімы, Польшчы i Германіі.

I цяпер, калі жыццё склалася так, што наўрад ці вернецца ён калі-небудзь да дарожнага будаўніцтва, усё яшчэ часта сніць гэты мост; ажурны, лёгкі, ён узнімаецца над крутым берагам, павісае над шырачэзнай ракой — у сне непамерна больш шырокай, чым Дняпро; высокай эстакадай, з ледзь прыкметным ухілам, далека ідзе па лугавым беразе, пераходзіць у шырокую дарогу, якая вядзе… Вядзе яна ў кожным сне ў рознае: то ў казачны край, дзе з неба сыплецца манка, то ў вельмі рэальнае Панізоўе, дзе ён напярэдадні праводзіў калгасны сход i тлумачыў пастанову аб фекальных угнаеннях…

Ён расказвае гэтыя сны Сашы, i яны разам смяюцца. А Ленка слухае ix, як казку, i кожную раніцу просіць расказачь сон пра мост.

Пятро выйшаў на ўзлесак. Некалі шумеў тут цудоўны бярозавы гай. Яго скасіла вайна. Яна яшчэ i ў гэтую першую мірную зіму ішла — вымушаная вайна людзей супроць лесу. Стаялі адзінокія дрэвы з паламаным галлём. Бярозы, паміраючы, як людзі, хапаліся за блізкіх — сясцёр i сябровак. Плакалі свежыя пні.

Пятро раптам адчуў, што мяшок цяжкі. Заныла прастрэленае плячо. Пакуты другога чалавека i нават раны зямлі i дрэвы заўсёды напамінаюць пра тваю рану. Ён паставіў клунак на стары сухі пень, прысеў сам. Агледзеў лесасеку. Прыпасці б зараз да ўсіх гэтых пнёў i выпіць слёзы бяроз. Не, няхай плачуць. Людзі пабачаць і, можа, зразумеюць, якія яны бязлітасныя, ачарсцвелыя. Знішчаць такую прыгажосць!.. Пятру раптам зрабілася да болю сорамна ад успаміну, што ён таксама быў парубшчыкам. Можа, вось гэтыя свежыя пні, залітыя сокам, ад тых бяроз, што ён спілаваў? Суровае жыццё! Як часта яно вымушае рабіць тое, чаго нельга рабіць не толькі па закону, але супроць чаго пярэчыць уласнае сумленне!

У лютыя маразы асталіся без паліва. Колькі разоў яны з Сашай на санках-самацяжках прывозілі з хвойніку ламачча, каб зварыць абед i хоць крыху сагрэць няўтульны, сыры i цёмны пакой у старым панскім доме!

У гэты час старшынёй мясцовага калгаса быў выбраны Панас Грамыка, былы афіцэр-танкіст. Відаць, убачыў новы старшыня, што фельчарыца i настаўнік на сабе цягаюць дровы. А да Сашы ў Грамыкі асаблівая прыязнасць. Яна вылечила яго сына. I вось у адзін з вечароў Панас заглянуў да ix i прапанаваў:

— Паехалі ў лес. Па дровы. Снег добры пайшоў. Слядоў не астанецца. Ляснік ляжыць п'яны ў Сарочыхі.

— Красці? — у адзін голас ca здзіўленнем i страхам выгукнулі Пятро i Саша.

Панас засмяяўся:

— Ох, недарма мая цешча называв вас святымі! У наш час пры такой святасці загінеш ад холаду i голаду.

Паехалі. I валілі гэтыя бярозы. Кралі лес двое з тых, хто павінен памагаць вартаваць яго. Ён, Пятро, хоць стараўся выбіраць найгоршыя дрэвы — крывыя, нізкарослыя. А Грамыка, наадварот, аблюбоўваў такіх белых красунь, што ныла сэрца, калі піла i сякера крышылі ix застыглыя на марозе звонкія ствалы.

На яго, Пятровы, угаворы не спускаць такіх бяроз адказваў:

— Старыя людзі казалі: хто ў лесе не злодзей, у доме — не гаспадар.

— Калі лес належаў князю Паскевічу, прымаўка мела сэнс. А цяпер лес — наша дабро.

— Усё, Андрэевіч, гэта так, каб у свеце ўсё было па-людску. A калі не толькі лес, а людзей пакасілі, як траву. A ўдовы i сіраты без кутка i цяпла асталіся… Тут, брат, не да высокай матэрыі. Не спілуем мы — спілуюць другія. Вайна ўсё спіша. Самі леснікі засвоілі гэта лепш, чым усе мы, парубшчыкі па няшчасці.

Пні перавярнулі душу. Настрой падаў. Куды падзеліся лёгкасць i маладая дужасць? Нечакана прыйшлі слабасць i стомленасць. Не тое што прытанцоўваць з мяшком за плячыма, а страшна зрабілася ад думкі, што трэба яшчэ добрыя кіламетры два несці гэты мяшок. Забалела плячо.

Як яны ўсё-такі замінаюць паўнаце жыцця, гэтыя штодзённыя турботы пра кавалак хлеба! Хлеба! Каб пасля турбот з'яўляўся на стале хлеб — о, якая гэта была б узнагарода! Пра бульбіну думает. Сабе. I пра другіх трэба дбаць. Тыдзень назад выканком сельсавета ў поўным сваім складзе цэлы дзень дзяліў чорную юнраўскую фасолю. Але ўсе, хто лічыў сябе пакрыўджаным, ішлі ca скаргай не ў сельсавет, а да яго, партыйнага сакратара.

Немагчыма прасачыць i вытлумачыць ход думак! Як яны ўзлятаюць i падаюць, якія робяць павароты, петлі, звівы! То чапляюцца адна за адну, як шасцерні перадачы, то зіхаюць вольтавай дугой, то — як іскры ўначы: гасне адна, узлятаюць другія…