— А як жа мой гадаванец?

Уладзь усміхнуўся, аж паказаліся ягоныя зубы, і адказаў недарэчна:

— А як жа… а як жа…

А пасля паклікаў сабаку:

— Чорны! Чорны!

— Яго завуць Мілы, — паправіў Баран, невядома з якой прычыны даўшы дварняку такое імя.

Заяц спрытна выцягнуў сабаку з-пад печы. Шчанюк спрабаваў яго ўкусіць, але беспаспяхова, бо Уладзь моцна трымаў яго за карак.

Баран узяў сабаку на калені і, прытрымліваючы за шыю, паволі гладзіў таго па галаве. Сабака дрыжаў і курчыўся пад рукой, якая яго лашчыла, і адначасова глуха вурчаў.

— Гэты сабачка пародзісты, адмысловы, — казаў Баран Паўцы. — Французскі, можна сказаць. І тату меў, і маму меў, таму яго трэба шанаваць. Пагладзьце яго, калі ласка.

Паўка з агідай дакранулася далонню да галавы сабакі. Мілы агрызнуўся і дзяўчына імкліва адхапіла руку.

— Я пакіну яго ў цябе, — сказаў Баран Уладзю. — Буду табе плаціць. Кармі яго добра. Я пакуль жыву ў гатэлі і не маю часу яго даглядаць.

— Навошта ён пану? — запытала Паўка.

— Як навошта?.. Я яго вывучу. Ён будзе мне чаравікі чысціць, самавар ставіць. Я навучу яго цыгары паліць, гарэлку піць, будзем з ім весела жыць.

Паўка пачала нешта расказваць пра сабаку свайго бацькі. Гаварыла, спяшаючыся, быццам баялася, што яе спыняць. Алік глядзеў ёй у твар і не чуў словаў. Каб нешта зразумець з аповеду, ён мусіў моцна засяроджвацца.

— Ці не маглі б вы мне вышыць кашулю? — запытаў ён, скіраваўшы позірк на іголку з ніткай, якія Паўка перабірала ў руках. — У мяне ёсць яшчэ добры адрэз матэрыялу. Пані Лідзія пашые кашулю, а вы вышыеце. А я вам за тое зраблю чаравічкі. Але такія, якіх ніводная графіня не мела. Усе будуць захапляцца. Па-амерыканску так прыгожа змайструю, як для дачкі Ротшыльда. Ці згодныя?

Вочы Паўкі бліснулі.

— Вядома. Вельмі ахвотна. Толькі якія ўзоры ўзяць?

— Гэта ўжо на ваш густ. Я чаравічкі таксама вам зраблю паводле свайго ўпадабання. Дазвольце толькі ўзяць мерку.

Баран склаў у тасёмку кавалак паперы і абмераў Паўчыну ступню. Дзяўчына пры гэтым крыху манернічала, але Баран выконваў сваё заданне надзвычай сур’ёзна.

Неўзабаве пасля гэтага Паўка пачала збірацца дадому. Алік вызваўся яе правесці. Калі абое выйшлі за дзверы, Лідзія заўважыла:

— Пахне яму Паўця! Ой, пахне.

Алік правёў Паўку на Сляпянскую вуліцу. Яны дамовіліся, што спаткаюцца зноў у Лідзіі ў нядзелю вечарам. Баран вяртаўся дадому абходнай дарогай. Радасць перапаўняла ягоныя грудзі. Яму было весела, бадзёра і добра. Увесь час ён нечаму ўсміхаўся. І ноч смяялася яму зоркамі.

На Залатой Горцы, на вуліцы Захар’еўскай, пад нумарам 157 стаялі тры малыя, аднапавярховыя драўляныя хаткі. Яны належалі пані Ліхадзяеўскай, якая жыла пад нумарам 159 у досыць прыгожым, па-новаму пабудаваным доме. У адной з трох хатак — размешчанай з боку вуліцы — жыла Станіслава Нацэвіч, удава чыноўніка Падатковай палаты. У яе было двое дзяцей: сын Ян дзевятнаццаці гадоў і дачка Гэля, шаснаццацігадовае дзяўчо.

Пакуль жыў галава сям’і, усё ў іх было добра. Пасля ягонай смерці — у другі год Сусветнай вайны — ім станавілася ўсё цяжэй. А пасля рэвалюцыі 1917 года, калі змарнаваліся грошы, укладзеныя ў каштоўныя паперы, беднасць пасялілася ў іхным доме. Яны прадалі нешматлікія рэчы, без якіх можна было яшчэ абысціся, і пачалі цярпець ад голаду. Справіцца з галечай было цяжка, бо гаспадыня і ў добрыя часы была хваравітай — мела слабое сэрца. А цяпер хвароба яшчэ пагоршылася, і гаспадыня з вялікай цяжкасцю магла даць рады з хатнімі справамі, якія паступова пераходзілі ў рукі Гэлі. Ясь шукаў працу. Пару разоў яго наймалі, але заробак з увагі на кошты, якія скакалі ўгору, быў няважны.

Удава пераймалася гэткім становішчам і марнела. Ясь з болем глядзеў на састарэлую заўчасна матку, на ейныя пачырванелыя ад слёзаў вочы. Толькі Гэлю нічога не брала. Яна заўсёды спявала нейкія бязглуздыя песенькі, якія пачула невядома дзе, быццам была чужой у сям’і — гэтак мала яе краналі супольныя праблемы. За гэта атрымлівала ад брата плескача. Але сама адказвала яму ўдарам кулака альбо паказвала язык і далей працягвала сваё.

У пэўнай ступені адказным за сям’ю Нацэвічаў пачуваўся брат Ясевай маткі, Філіп Жардонь. Гэта быў дзіўны тып: збольшага п’яніца і летуценнік. Па прафесіі ён быў з шаўцоў і пераважна займаўся вырабам халяваў для абутку, і нават у цяперашні час ён мог бы добра зарабіць, але не хацеў. Звычайна ён казаў так: «Не працую, бо навошта? Ці я працую, ці не, і так кожны ў чаравіках ходзіць».

Ясь амаль не памятаў, калі бачыў дзядзьку цвярозым, і звычайна ўжо здалёк пазнаваў, у якім настроі матчын брат. Калі ягоная шапка была ссунутая на патыліцу, то было вядома, што ён у цудоўным шампанскім настроі. Шапка збоку — ягоная галава нечым занятая. Шапка насунутая наперад — раззлаваны. Гэткі псіхалагічны барометр. Ясь любіў слухаць дзядзькавы показкі. А дзядзька любіў плесці яму розныя незвычайныя гісторыі. Учора, напрыклад, да позняга вечара ён расказваў яму, што пойдзе ў Воршу:

— Там ёсць адзін такі чалавек, разумееш, не чорт, але з д'яблам знаецца. Яму там падпісваешся крывёй і будзеш мець усяго, во столькі! — ён паказаў далонню, падняўшы яе да вачэй. — Я гэта абавязкова ўладжу. Тады ўсё гэта: поле, хаты — будзе наша. Пасадзім сад на тысячу дрэваў. Паміж дрэвамі паставім вуллі. Мёду будзем мець поўныя бочкі, а садавіны — цэлыя горы. Віно буду тады вырабляць і мармелад. Ты толькі пачакай крыху.

Часам дзядзька браў Яся з сабою на Нізкі рынак, каб той дапамагаў яму прадаваць розныя рэчы. Спачатку Яся гэта бянтэжыла, а пазней пачало забаўляць. Нарэшце, калі пару разоў дапамог дзядзьку з добрым прыбыткам прадаць нейкія лахманы і нешта там атрымаў ад яго за старанне, пачаў цікавіцца гэтай справай. Ён зразумеў, што, танна купляючы рэчы ў адных, а прадаючы іх даражэй іншым, можна няблага зарабіць. Ён пачаў наведваць кожны вялікі рынак і пакрысе гандляваць. Перашкаджала яму, аднак, адсутнасць наяўных грошай, таму ён мусіў абмежавацца гандлем усялякай драбязою, што прыносіла малы прыбытак. У гэты ж час ён набіраўся досведу і ўсё больш дапамагаў сям’і.

Аднойчы пасля ўдалага гандлю, падчас якога Ясь паспрыяў дзядзьку, падбіўшы цану, Філіп купіў тое-сёе з харчоў і прыйшоў да сястры на абед. Ён быў нападпітку і, як заўсёды, лунаў у аблоках.

— Што там некалі будзе, гэта невядома, — перапыніла яго сястра. — Ты б цяпер лепей нам нешта параіў, каб мы маглі зарабіць пару капеек.

Філіп нахмурыўся, прымружыў левае вока, скрывіў вусны і задумаўся. Праз хвіліну ён пляснуў сябе рукой па галаве і гучна закрычаў:

— Ёсць!

— Ну, што?

— А вось што. У вас жа ўдома ёсць два ўваходы: адзін з вуліцы, другі з двара. Пакояў маеце ажно тры і кухню. Хопіць вам і двух. Аддзяліце кутні пакой з уваходам ад вуліцы, і будзе вам першакласнае памяшканне, каб здаць у арэнду пад крамку ці іншую якую чайную. Я вам кажу. Месца тут такое, што трэба. Можна добрыя грошы за гэта цапануць. І за сваю кватэру заплоцце і яшчэ тры разы столькі ж вам застанецца.

— Можа, і твая праўда, — сказала сястра. — Трэба будзе пра гэта падумаць.

— Няма чаго і думаць, — адказаў Філіп. — Пры вашай нястачы гэта будзе вялікая дапамога.

Вечарам адбылася сямейная нарада. Уласна кажучы, раіліся толькі маці з сынам, бо Гэля ў такіх выпадках, як легкадумніца і балбатушка, не бралася пад увагу. Было вырашана здаць кутні пакой у арэнду.

Назаўтра Ясь прыгожа вывеў каліграфічным почыркам на аркушы паперы:

«Здаецца пакой з асобным уваходам з вуліцы».

Прымацаваў аб’яву на браме і чакаў вынікаў.

Першым наведнікам быў нейкі высокі дзядок паважнага выгляду. Ён аглядаў пакой, крытычна насупіўшыся, і поркаў канцом кійка ў абрыўкі шпалераў, ажно Яся ўзяла злосць.

— Калі вам не падабаецца пакой, то, калі ласка, пашукайце іншы. Няма чаго тут шпалеры дзерці.

Ягамосць разгарачыўся: