— І пашукаю… І знайду… За свае грошы, што захачу… Так-с… От як… Я адстаўны маёр! Разумее пан!

— Дык будзьце вы хоць генералам… Тут не казармы! Ідзіце адсюль і не гарлапаньце.

Дзядок яшчэ на вуліцы пагражаў кійком і лаяўся.

Потым прыйшла нейкая добра апранутая пані. Яна агледзела пакой і запытала:

— А кухняй можна карыстацца?

— Не.

— І мэблі няма?

— Няма.

Пазней прыйшлі яшчэ некалькі чалавек. Адным пакой падаваўся занадта цёмным. Для іншых быў вільготны. Некаторым не пасавала цана.

У той жа самы дзень пад вечар прыйшоў яшчэ адзін ахвотнік. У яго былі касаватыя вочы і ўчэпісты кемлівы позірк.

— Я тут наконт пакою. — сказаў ён Ясявай матцы, якая адчыніла яму дзверы.

— Калі ласка. Вось гэты.

Ягамосць уважліва агледзеўся. На гэта яму спатрэбілася няшмат часу, і ён не задаваў аніякіх недарэчных пытанняў.

— Добра, я вазьму гэты пакой.

Маці Яся здзівілася гэтак хуткаму рашэнню: «Нават не запытаў пра кошт». Яна запрасіла госця прайсці ў дом. Яны ўвайшлі ў салон, які адначасова быў і сталоўняй, а цяпер — пасля ліквідацыі кутняга пакою — стаў яшчэ і спальняй Яся.

Позірк будучага наймальніка ўмомант абляцеў пакой, што дазволіла яму адразу зрабіць некалькі высноваў. Першая з іх — тут пануе беднасць, аж страх. Другі — тут жывуць шпагаты[8]. Гэта ён зразумеў па стосе кніг на стале.

Баран, бо акурат ён быў тым ягамосцем, які шукаў жытло, заплаціў за месяц наперад і паабяцаў, што хутка заселіцца. Ён пакінуў свой пашпарт і папрасіў Яся прапісаць яго ў паліцыі.

Калі кватарант пайшоў, Івацэвічы з цікавасцю агледзелі пакінуты дакумент. Пашпарт быў сапраўдны, толькі ў рубрыцы «прафесія» не была напісаная праўда: «злодзей», — а значылася іншае: «шавец».

Ужо прайшло шмат часу, а Гэля ўсё какетнічала перад люстэркам і спявала:

Яся гэта страшна раздражняла. Ён прыбіраў пакой кватаранта, а тая нават і не думала дапамагчы. Гадзіну сядзіць перад люстрам і строіць міны.

— Я зараз табе галаву адарву! — усхадзіўся Ясь. — Графіня! Я тут гарбачуся, а яна спявае…

— А што мне рабіць?

— Ды хоць бы вокны памыць. Можа, кватарант яшчэ сёння заселіцца.

Гэля, марудзячы, неахвотна ўзялася мыць вокны. Ясь жа сціраў пыл на сценах, прыбіраў павуцінне з кутоў і шараваў падлогу. Ён рабіў усё старанна і хутка.

Толькі ён скончыў, як прыйшоў Баран. Кватарант адразу заўважыў, што пакой вельмі добра прыбраны і цяпер выглядае вельмі ўтульна. Гэта яму спадабалася.

— Дзякуй, — сказаў ён Ясю. — За прыборку я заплачу асобна.

Ён дастаў з кішэні кашалёк, а пасля адлічыў з яго грошы. Ясь пачырванеў і адмовіўся прыняць плату. Барана гэта здзівіла. Ён ведаў, што людзі больш ахвотна выцягваюць рукі па грошы, чымся плоцяць самі. «Фраер з гонарам». Ён падаў руку і паціснуў Ясеву далонь.

— Ну, то дзякуй.

Калі Баран застаўся ў пакоі сам, ён доўга аглядаў памяшканне. Абдумваў, як яго абставіць, каб было зручна і міла. Хоць Баран пражыў частку жыцця ў галечы і брудзе, у турмах і зладзейскіх прытонах, ён вельмі любіў чысціню і парадак. Сачыў за гігіенай і ахайнасцю адзення, а калі мог, то і кожнае сваё часовае прыстанішча стараўся ўпрыгожыць.

Пакой меў адно вялікае акно з боку падворку. Дзверы з вуліцы былі зашклёныя ў верхняй палове, а звонку можна было зачыніць вялікія драўляныя створкі. Пакой нагадваў квадрат і меў каля трыццаці метраў плошчы. Шпалеры ў шмат якіх месцах былі ў плямах або падзёртыя. Толькі гэта адно псавала выгляд досыць светлага і ўтульнага жытла. Апрача ўваходных дзвярэй, былі яшчэ дзверы ў перагародцы, якая аддзяляла кутні пакой ад рэшты памяшканняў. У правым куце пакою была значная выемка, якая давала доступ да печкі.

Баран моршчыў лоб, стоячы пасярод пакою, і абдумваў, што трэба прыдбаць, каб прыстойна абсталяваць жытло. Потым ён замкнуў ключом вонкавыя дзверы, прычыніў створкі знадворку і выйшаў у горад. Магчыма, Баран пакуль і не клапаціўся б, каб зняць і ўладкаваць сабе кватэру, бо ў Менску ён пачуваўся госцем. Ён тужыў па Вільні, адкуль уцёк некалькі месяцаў таму. Але знаёмства з Паўкай і каханне да дзяўчыны, якое паступова расло, кіравалі цяпер ягонымі ўчынкамі. Яму захацелася мець уласны кут, каб больш не быць бяздомным бадзягам. Нягледзячы на тое, што Алік быў злодзеем, увесь час рызыкаваў сваёй свабодай, а часам і жыццём, ён меў схільнасць да спакойнага, мяшчанскага быту. Ён ахвотна б звіў сабе гняздзечка, у якім Паўця магла б быць гаспадыняй.

Цягам некалькіх дзён Баран шматкроць наведваў сваю новую кватэрку, хоць і далей начаваў у Касі. Ён то прывозіў фурманкай больш цяжкія рэчы, як ложак, стол, крэслы, то сам прыносіў розныя дробязі.

Пасля тыдня мітусні пакой быў абсталяваны. Левы кут заняў дужы нікелевы ложак са спружынным матрацам. Пры ложку стаяла малая шафка і ляжаў дыванок з некалькіх заечых шкурак, абшытых сукном. Гэтую частку пакою засланяла вялікая шырма. Налева ад уваходу быў стол. Уздоўж сценаў стаяла некалькі крэслаў і чырвоная шафка для посуду. Ад парога ў бок печы кінуты быў узорысты льняны ходнік.

Неўзабаве Баран засяліўся ў пакой, а праз некалькі дзён паклікаў Яся. Хлопец увайшоў праз супольныя дзверы ў перагародцы, якія кватарант звычайна замыкаў знутры на кручок.

— Ці здолееш падпісаць мне шыльду? — запытаў у яго Баран, паказаўшы Ясю вялікі кавалак фанеры.

— І што гэта мае быць за шыльда?

— Абутковая майстэрня. Разумееш? І якую-небудзь хвацкую назву трэба.

— Ага! Ведаю.

Калі Баран вечарам вярнуўся дадому, Ясь урачыста ўручыў яму старанна намаляваную шыльду, над якой ён прасядзеў амаль цэлы дзень. Барану гэтая праца вельмі спадабалася, і ў якасці ўзнагароды ён даў Ясю два колцы кілбасы. Хлопец марудзіў з прыняццем падарунку, але Баран настойліва прамовіў:

— Бяры, бяры… Заслужыў… У вас таксама небагата… Не саромейся.

Назаўтра правы бок дзвярэй быў аздоблены Ясявай шыльдай:

«Шавецкая майстэрня “Варшавянка”».

Гэтыя словы ілюстраваў чаравік, досыць зграбна намаляваны чорнай фарбай.

Ясева шыльда зрабіла вялікае ўражанне на жыхароў дамкоў пад нумарам 157. Найбольш ёю зацікавіліся тры сястры — старыя дзевы Пажарскія. Усе разам яны здымалі невялічкую кватэрку. Іхным улюбёным заняткам было пляткарства, а вымушанай працай — мыццё бялізны па дамах. А часамі яны бралі работу і да сябе дадому, а потым завешвалі ўвесь падворак мокрай бялізнай так, што нікому нельга было прайсці. Бялізну ж суровым вокам заўсёды вартавала адна з сясцёр.

— Нацэвічыха то мае шчасце! Той Бусел Капыльскі (яна мела на ўвазе Філіпа Жардоня) усё ім носіць і носіць, а цяпер будуць мець свайго шаўца, — казала Вера.

Надзея развешвала мокрую бялізну, усяляк стараючыся зазірнуць у акно новага жыльца. Пры гэтым ейныя дзеянні не спадабаліся іншай суседцы, якая мела прозвішча Лобава. Тая адчыніла акно і гыркнула:

— Здымі гэтыя анучы мне з-пад акна.

— А як не, то што? — задзірыста запытала Надзея.

— А вось што!

І жанчына энергічна, не выходзячы з кватэры, ударыла з акна ў нацягнуты шнурок шчоткай, якой падмятаюць падлогу. Шнур не парваўся, але некалькі памытых адзежын упала на зямлю.

Надзея закіпела. Яна, як і іншыя жыхары суседніх дамоў, баялася фанабэрлівай, высакамернай і вельмі энергічнай Марусі Лобавай, муж якой быў нейкім вядомым камісарам у Арле. Але скінутая на зямлю бялізна і тая акалічнасць, што Маруся была ў кватэры, дадалі Надзеі смеласці, таму яна задзейнічала ЯЗЫК:

— Ах ты лафірында, сука…

— Ну, ну… Пачакай яшчэ! — адазвалася Маруся.