І натуральна, прагучалі яшчэ два стрэлы. Страляў Жаба, ён не браў непасрэднага ўдзелу ў бойцы. Жаба прастрэліў плячо Свісталу, які качаўся з Янкам Залатым Зубам па падлозе.

Хуліганаў агарнула паніка. Хто мог уцякаць, кінуўся праз дзверы і вокны на падворак. Злодзеі пераследавалі ўцекачоў.

Кася Залатая Труба, напалову аголеная, перамазаная ў крыві, з апухлым вокам, сядзела верхам на Вугру і, брыдка лаючыся, таркай шаравала яму твар.

— Я цябе навучу, як са злодзеямі звязвацца!

Гэтай дзікай зброяй яна за пару секунд ператварыла твар стомленага доўгай бойкай, шматлікімі ўдарамі і стратай крыві Вугра, найсмялейшага з хуліганаў, у абскрэбеную катлету.

Кацярына Сперда таксама не сядзела без справы. Аднаго нападніка яна абясшкодзіла адразу ў сенцах, выліўшы яму на галаву вялізны рондаль кіпню. Пасля з сякерай у руках яна стала на абарону кухонных дзвярэй і не пусціла нікога праз вузкі праход.

Чатыры хуліганы засталіся ў кватэры на падлозе: Свістала — збіты на горкі яблык, з прастрэленым Жабам плячом; ягоны абвараны кіпнем прыяцель выпінаўся ад болю ў сенцах; трэці — той, якому Тоська ўсадзіла ў вока відэлец, а Ясь скончыў справу выспяткам; і Бузыга, з якім скончылі Філіп Лысы, Фіська і Парадак.

Са злодзеяў непрытомнымі ляжалі Пецька Бык і Фіська. Тоська праз пару хвілін ачомалася. Бойка перанеслася на падворак. Біліся Баран, Ясь, Янка Залаты Зуб, Свабода, Філіп Лысы і Парадак. Рэшта зладзейскай партыі была няздольная біцца з прычыны ран і траўмаў. Хуліганаў было ўжо толькі сямёра, бо рэшта (акрамя тых, што засталіся ў кватэры) уцякла.

У віры калатнечы раптам з’явіўся Ісай з вялікай жалезнай завалай у руках. Ён змёў з ног Яся і кінуўся на Філіпа. Туды ж бегла Кася з таркай напагатове: яна ўжо кінула непрытомнага Вугра. Ісай выцяў яе завалай збоку, і Кася са зламанай рукой упала на зямлю.

Гэтым момантам скарыстаўся Парадак і, схапіўшы завалу левай рукой, правым кулаком ударыў Ісая ў скронь. Завала засталася ў руках Парадка. Тут Ісай вырашыў кінуць сваіх дружбакоў, пераскочыў праз невысокую агароджу і кінуўся наўцёкі. Баран надставіў яму нагу — той грымнуўся. Ззаду Баран адчуў удар каменем і ўпаў поруч з Ісаем.

Хуліган падарваўся на ногі. Баран спрабаваў сесці, але яму было млосна. Раптам ён заўважыў у руках Ісая лязо нажа. Кашэчым рухам Баран выкруціўся ад удару і аберуч схапіў Ісая за правіцу. Угрызся зубамі ў ягоныя пальцы, і нож вылецеў з хуліганавай рукі. Баран схапіў нож і адным кароткім рухам знізу ўверх джгануў ім Ісая ў жывот. Ісаеў кулак, нацэлены ў скронь Барана, не завершыў удару і апаў.

Тым часам Парадак жалезнай завалай дабіваў рэшту хуліганаў. Яму ўжо не была патрэбная дапамога. А ягоны сябрук — гарманіст Папугай — сядзеў сабе на лавачцы перад домам і, абыякава назіраючы за бойкай, граў на гармоніку вальсік. Што яму з гэтай бойкі, ён такога шмат бачыў на вечарынках. Што праўда, не так маштабна, але як на яго, то і досыць.

Ісай кінуўся наўцёкі, але ў яго пачалі вывальвацца кішкі. Ён сеў. Кішкі выпалі на пясок — паміж ног. Ісай, ціха скуголячы, ліхаманкава збіраў іх і запіхваў у брушную поласць. Сабраў. Закрыў растапыранымі пальцамі. Устаў і, хістаючыся, паспрабаваў бегчы на паўсагнутых нагах.

Праз момант ён зноў сеў. Кішкі зноў вываліліся на пясок. І тады Ісай завыў нізкім, згасаючым, перарывістым голасам.

А згары на ўсё гэта пазірала халодная, бледная, абыякавая поўня.

Ажур ужо два месяцы праходжваўся вуліцамі Менска і вузкімі шэрымі вачыма, у якіх зіхцелі водбліскі сталі і агню, даследаваў горад. Тонкі розум чалавека, які вырас і жыў у заўсёднай небяспецы, быццам рэнтгенаўскім апаратам прасвечваў камяніцы і душы людзей — ворагаў, ахвяр і калег. Ён быў шукальнікам скарбаў — без розніцы, дзе яны хаваюцца: у жалезе, бетоне, пяску і азбесце сейфаў ці ў душах сяброў. Сталых супольнікаў ён не меў, бо не раз расчароўваўся ў людзях. Падбіраў іх з ліку калег па цэху, а нярэдка працаваў і з фраерамі. Ажур быў чалавекам выключна негаваркім. Ён змаўляўся вачыма і рухамі жывых, нервовых рук. Выглядаў ён элегантна. Высокі, хударлявы, заўжды ахайна апрануты. Па натуры ён быў нервовым, але пры гэтым дасканала валодаў сабой, усе і лічылі яго чалавекам са сталі.

У злачынным свеце Ажур меў рэпутацыю цудоўнага «скрыначніка». Ён быў адным з найлепшых медзвяжатнікаў у Еўропе, адседзеў некалькі тэрмінаў у розных турмах Расіі, Германіі, Францыі і Румыніі, куды ездзіў на «гастролі». Сам малаадукаваны, ён валодаў некалькімі мовамі і меў прыстойны багаж ведаў. Па прафесіі ён быў слесарам, некаторы час працаваў электратэхнікам.

Упершыню ён трапіў у турму па палітычнай справе. Праз знойдзеную ў яго кватэры падчас вобшуку эсэраўскую брашуру яго западозрылі ў прыналежнасці да партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў. Ажур не выдаў сябра, ад якога атрымаў брашуру. Сказаў, што знайшоў яе на вуліцы. Сядзеў ён нядоўга, але пасля вызвалення ніяк не мог знайсці працу. Тады ён з’ехаў з Каліша ў Варшаву і там уладкаваўся электратэхнікам. Але няўдача і тут яго напаткала. Яго абвінавацілі — зноў памылкова — у крадзяжы грошай з кватэры, дзе ён працаваў. Іх скраў хтосьці з сямейнікаў, карыстаючыся тым, што ў кватэры бываў чужы чалавек. Пры вобшуку ў Ажура знайшлі крыху грошай, у якіх пацярпелы «пазнаў» частку тых, што ў яго зніклі. Сур’ёзнейшых доказаў супраць яго не было, і Ажур або застаўся б на свабодзе пасля суда, або атрымаў бы маленькі тэрмін. Але яму пашкодзіла папярэдняя адседка — судзімасць. Невінаваты Ажур адседзеў у макатоўскай турме два гады.

Выйшаў і зноў не мог нідзе знайсці працы. Галадаў, бедаваў і, урэшце, праз год галечы і тулянняў, у трэці раз трапіў у турму. Гэтым разам заслужана. Скарыстаўся сваімі слесарскім ведамі і здзейсніў крадзеж.

Вызваліўшыся ў трэці раз, сумленна жыць і працаваць Ажур ужо не спрабаваў. Ведаў, што грамадству і паліцыі зручней бачыць у ім злодзея, чым працаўніка. Ён пагадзіўся з гэтым і, карыстаючыся сваімі практычнымі ведамі і трыма турэмнымі школамі, стаў прафесійным злодзеем.

Цяпер Ажуру было каля 50 гадоў. Ён дасканала ўмеў змяняць знешнасць і пашпарты. А найцяжэйшыя работы планаваў і выконваў так упэўнена і ўмела, што быў няўлоўны. Ажурам яго назвалі прыяцелі за тое, што ён прыгаворваў: «Для мяне ўвесь свет ажурны, — як дамская панчоха… І людзі, і дамы, і сейфы, і тайнікі… Я гляджу не паўзверх, а ў сярэдзіну». І напраўду, так ён і глядзеў.

Ажур хоць і быў вельмі негаваркі, але любіў свістаць. Гэтаму ён навучыўся ў турме, дзе ў адзіночнай камеры адбываў свой першы тэрмін. Правілы забаранялі вязням спяваць, крычаць, шумець, нават гучна гаварыць, але пра свіст нічога не было сказана. Каб не ўваходзіць у канфлікт з уладамі, Ажур свістаў ціхенька і неўзабаве так налаўчыўся, што лёгка выконваў самыя складаныя мелодыі.

Калі часам ён пераймаў салаўя, то ніхто б не паверыў, што гэта свішча чалавек… Плывучы па бурлівых хвалях жыцця, за трыццаць гадоў Ажур адсвістаў шмат тэрмінаў. Так ён навучыўся свістаць і на пазбаўленае сэнсу жыццё, і на людзей, што жылі, як зграі сквапных, жорсткіх, баязлівых, подлых, агідных, хлуслівых шакалаў.

Па прыездзе ў Менск Ажур адразу ж знайшоў колькі знаёмых: блатных з турмаў і розных гарадоў колішняй Расеі. Але з імі ён толькі падтрымліваў кантакт. Гарэлкі з імі не піў, не ўдзельнічаў у іх забавах, не хадзіў па зладзейскіх прытонах. А пасяліўся не на маліне, а ў ціхім і прытульным гатэльчыку «Новарасійск» побач з цэнтрам горада. Запісаўся купцом і напраўду заснаваў краму на Петрапаўлаўскай вуліцы побач з кінатэатрам «Люкс». Гэта была цацачная крама. Па аб’яве ў газеце Ажур знайшоў прадавачку. На пасаду прадавачкі цацак да яго звярнулася больш за дзясятак жанчын. Некаторыя мелі значныя фізічныя перавагі — прыгожыя, элегантныя, маладыя. Але Ажур пасля кароткага прасвечвання кожнай сваім «рэнтгенам» выносіў рашэнне: «Не падыходзіць», а ў выніку выбраў немаладую ўжо, хударлявую, ледзь не брыдкую і досыць негаваркую дзяўчыну. Ён здаў ёй краму і тавар, патлумачыў, як весці адзіную «прыходна-расходную» кнігу, а сам толькі час ад часу зазіраў па справах. Нягледзячы на гэта, ужо праз месяц крама заквітнела. Прадавачка зрабіла вельмі густоўную вітрыну. Прыгожа абставіла інтэр’ер, сама замаўляла ў крэдыт і брала на камісію цацкі, і крама замест дэфіцыту, на які разлічваў Ажур, пачала прыносіць прыбытак. Праз два месяцы Ажур, які ўсё яшчэ мала цікавіўся існаваннем крамы, зарыентаваўся, што тавару ў ёй у пяць разоў больш, чым напачатку, нягледзячы на тое, што, апроч першых выдаткаў на абсталяванне і закупку, ён не даў ані капейкі. Час ад часу ён зазіраў у краму, праглядаў кнігі і ўжо крыху лагаднейшым позіркам — у ім цяпер было больш агню і менш сталі — прасвечваў сваю прадавачку. Дзяўчына, звычайна спакойная і сабраная, пачала баяцца гэтага погляду. Яна не магла зразумець: чаму? Позірк гэтага дзіўнага мужчыны вельмі раздражняў яе. Яна адчувала, што з яе здымаюць не адзенне, а ўсё цела. Гэты позірк быў быццам адваротна ўсталяваны перыскоп падводнай лодкі, ён ішоў звонку ў сярэдзіну карабля — у ейную душу — і ўладна, халодна назіраў за механізмам, што кіруе рухамі і памкненнямі ейнага цела. Праз некаторы час дзяўчына — смелая і ўпэўненая ў сабе — пачала чырванець, калі Ажур размаўляў з ёю. «Лепш бы ён свістаў», — думалася ёй, і гэта спачатку здзіўляла і злавала. Зрэшты, іхныя рэдкія размовы былі такія дзіўныя для яе, што часам яна гублялася, не ў стане знайсці адказу. Напрыклад, размова на першай сустрэчы, калі дзяўчына прыйшла да яго ў гатэль у пазначаны ў газеце час, выглядала так: