.

У рамане «Яблычак» я па меры магчымасцей пазбягаў выразаў і зваротаў зладзейскага жаргону. Я рабіў гэта, шкодзячы раману, каб не абцяжарваць змест спасылкамі і не адцягваць увагі чытача… У гэтым рамане я буду крыху больш шчодра карыстацца зладзейскім жаргонам, бо лічу, што інакш згубяцца характэрныя рысы некаторых герояў. У прасцейшых выпадках — там, дзе можна выхапіць значэнне жаргонных выразаў са зместу, — я не буду даваць адмысловыя тлумачэнні.

Адзначу: зладзейскі жаргон, якім карыстаюцца героі гэтага рамана, неаднародны, напрыклад уцёкі злодзеі апісваюць словамі «валіць», «джгаць», «плітаваць», «ліняць», «сігаць», «драпаць», «даваць гвінта». Стаяць на варце: быць свечкай, стаяць на строме, стаяць на ліпцы, цынкаваць. Папярэдзіць: даць зэкс, даць цынк, даць абцынг. Крадзеныя рэчы: барахло, авантыж, фацыент, шмокты, лахі. Агент: мосер, гінт, сабака, лягавы. Нязлодзей: фей, карась, фраер, жлоб, шкоп, хам, гад, звон, балон, туман, шпагат (інтэлігент). Выраз «ліпа» мае шмат значэнняў: фальшывы пашпарт, ліпы — фальшывыя грошы. Ёсць рэдкія жаргонныя выразы, яны амаль незразумелыя, напрыклад: оксы — лёс, а ёсць выразы часцейшыя: пяхота — куры.

Я не мовазнаўца і не спецыяліст у галіне даследавання мовы злачынцаў, таму не буду развіваць гэтую тэму. Зрэшты, цяпер гэта і не мая мэта. Скажу толькі, каб зарыентаваць чытача, што згаданыя вышэй выразы з ужытку тагачасных менскіх злодзеяў (дзеянне рамана ахоплівае перыяд з ранняй вясны 1918 да жніўня 1919 года) паходзяць з розных раёнаў Польшчы і Расеі, паколькі на той час у Менску як у вялікім прыфрантавым горадзе з шырокімі магчымасцямі для прафесійных злачынцаў канцэнтраваліся прайдзісветы з самых разнастайных раёнаў былой Расійскай імперыі.

Змрок залівае Камароўку. Дождж сыпле і сыпле. Дзесь далёка неахвотна, нізкім басам адгукаецца сковер[1]… Без усялякай нагоды, для забавы. Можа, голас спрабуе або падбадзёрвае сябе.

Бондараўскім завулкам шыбуе Ісай. Кумпалам ліхтары б’е, нагамі па брудзе выпісвае, з парканамі вітаецца. Уся вуліца — ягоная. «Скокі»[2] ў яго шаўровыя, гусарскія, гармонікам збіраюцца ля долу халяваў. Шапка з лакіраваным брыльком па-заліхвацку заламаная набакір, а з-пад яе задзірыста, па-казацку, чубіцца кудзер валасоў. Пінжак расхрыстаны. Рукі — кулакамі, кулакі — у кішэнях. Шалік ззаду развіваецца, быццам пірацкі сцяг. Адразу бачна: керны[3] хойрак[4] плыве.

Ісай — ані злодзей, ані альфонс, хоць у розныя перыяды свайго жыцця і хадзіў тымі сцежкамі. Хутчэй стырачнік[5]: падчас кірмашоў на Траецкай гары ў «чырвона-чорнае» хамаў абрабляе. А так напраўду, то і не стырачнік, а звычайны камароўскі хуліган. Сёння ён напіўся. Прымазаўся да хлопцаў пры грашах і гульнуў на халяву. Цяпер шыбуе завулкам, а як бачыць, што здалёк хтось ідзе, то зігзагі вырабляе карацейшыя і часцейшыя: зачэпкі шукае.

Бондараўскі завулак цесны… Цесны, крывы, брудны. Малыя драўляныя дамкі ў пярэпалаху разбегліся ў розныя бакі, прыселі і заплюшчылі вочы. Толькі дзе-нідзе, праз шчыліны ў дзвярах ці аканіцах, праслізгваюць жоўтыя штылеты святла і, быццам у смале, вязнуць уначы… Гэта апошняя вуліца дзікага прадмесця Менска — Камароўкі. Апошняя як з гледзішча размяшчэння, так і з гледзішча бяспекі. Фраеры сюды нават удзень зазіраюць неахвотна, мянты прыходзяць узброеныя, групамі на некалькі або і дзясяткам з гакам чалавек. Адсюль, як у джунглях, разбягаюцца сцежкі, але не звяроў, а паляўнічых. Сцежкі тых, хто шаберам зрывае замкі і прабоем, адмычкамі пранікае ў самыя таемныя сховы… Бо і звярына ў іх незвычайная: пільнуюць яе зграі двухногіх дрэсіраваных сабак, закутых у сталь і закон… Сюды паляўнічыя вяртаюцца са здабычай. Або не вяртаюцца доўга, а часам і ніколі не вяртаюцца… Тут жывуць, гуляюць, пакутуюць і кахаюць, але ніколі не паміраюць. Можа, саромеюцца смерці.

Ісай патануў дзесь у змроку — дзесь там, за апошнім заўважным у цемры газавым ліхтаром, што служыць для згушчэння змроку і рассейвання па свеце смутку. А вось са Сляпянскай вушцы выкаціўся Фіська. Таксама п’яны. Сёння ён пальнуў з патоку[6] мяшок аўса і апыліў[7] сваёй вернай скупшчыцы Лаі. Цяпер паточнік трымае курс на маліну, увесь час усміхаецца, жэстыкулюе і з кімсьці размаўляе. Яму весела і добра. Увесь свет да сваіх зладзейскіх грудзей прытуліў бы і гамірай[8] пачаставаў. Знай фартовага! Як выруліў крутым зігзагам у Бондараўскі завулак — наймілейшы порт, — сарваў шапку з галавы і, трасучы ёй у паветры, заспяваў:

Гэтая песня выклікала сварку ў бліжэйшым дамку. Ужо два гады там жыла без шлюбу, але ў дабраным таварыстве пара, і амаль кожная размова ў іх заканчвалася сваркай — інакш яны б і месяца адно з адным не вытрымалі. Гэта былі фармазон Пецька Бык і даліншчыца[10] Кася Залатая Труба. Пецька Бык, шырока пазяхаючы, бо ўсім сэрцам знудзіўся, з цяжкасцю прамовіў:

— Фіська прэ-эцца… Пры заро-о-бку!

— Ага, пры заробку! — іранічна фыркнула Кася. — У каня сняданак пальнуў.

— Фіська — хлопец фартовы! — пацвердзіў Бык.

— Угу… Як сядло ў каровы, — іранізавала Кася. — А блатны з яго, як з цябе, адно паветра псуяце.

Кася Залатая Труба бліснула вокам на палюбоўніка, чакаючы выбуху. І не памылілася. Пецька пачырванеў, апусціў галаву долу (таму і Бык) і рыкнуў:

— Што-о?

— То-о! — перадражніла яго Кася, надзьмуўшы ніжнюю губу і ўзяўшыся ў бокі.

Адначасова яна акінула позіркам пакой у пошуках адпаведнай прылады для абароны: «Хапану хіба качаргу».

Пецька Бык — персанаж незвычайны. Уявіце сабе: морда як фарбаваная цэгла, нос бясформенны, доўгі, як спелы агурок, і сіні, як сліва. Вушы амаль вісяць. Вочы-разынкі плаваюць у жоўтых згустках флегмы.

Ані веек, ані броваў — такі падпалены на агні блінец. Дзіўна нават, што Каська Залатая Труба не спусціла такое таварыства ў трубу. Сама яна таксама нічога надзвычайнага, але самавітая: клубастая, грудастая і азадкам адпаведна ёмкая. Акрамя таго, спрытная дзеўка. І з харчамі клёва ўпраўляецца. Не адзін горшы фартовец зайздросціць Быку і аблізваецца на ягоную каханку. У яго б даўно яе адбілі, але яна сама не хоча. Штосьці такое Кася знайшла ў ім і прыстала як смала.

Як толькі Кася ўзялася ў бокі са з’едлівай мінай на твары, Пецька яшчэ ніжэй нахіліў галаву і прасіпеў:

— Шкура табе свярбіць!.. Свярбіць!.. Глядзі мне!..

— Ты, халера, булдавешкай не круці! Наіндычыўся, шляга фраерская! — пішчала Кася, задзірліва круцячы задам, а падбароддзем быццам свідруючы паветра.

— Ой, глядзі! Глядзі! — хрыпеў Бык. — Бо я табе зяпу запячатаю!

— Зараз жа, запячатаеш! Ведаю я цябе: смелы, як стары Абрам, што праз фортку на рудога сабаку крычаў.

Кася, сыплючы бліскавіцы з вачэй, паддрыпала да Быка і яшчэ вышэй задрала падбароддзе.

— Ой, запячатаю! — усе цяжэй хрыпеў Бык палатнеючы.

— Калі рыба задрышча, рак засвішча, курыца заверашчыць, карова паляціць… Не падабаецца яму. Гройсэ ганэф![11] Забыўся ўжо, як курам у дулы дзьмуў!