— Навошта ён табе? — здзівіўся Баран.

— Вельмі мне падабаецца… Можа, падару бацьку, калі памірымся.

Баран купіў Паўцы, акрамя завушніцаў, і персцень з рубінам, а таксама яшчэ два пярсцёнкі.

Праз некалькі тыдняў Баран, вяртаючыся ад Стася Рамізніка, зайшоў у цырульню Анатоля на скрыжаванні Сляпянскай і Захар’сўекай. Стомлены Алік, які кепска спаў апошняй ноччу, задумаўшыся, цяжка ўсеўся ў фатэлі.

Толік, пабачыўшы кліента, адклаў убок кнігу пра графаў і паслужліва пацёр рукі.

— Чым магу служыць шаноўнаму пану?

Толік ледзь не дадаў «графу» да свайго звароту, але паўстрымаўся.

— Галенне! — коратка адрэзаў Баран.

Цырульнік узяўся за справу. Ён намыльваў, галіў, расчэсваў, а адначасова без перапынку мянціў языком, пераказваючы нейкія пустыя банальнасці і плёткі. Гэтак ён забаўляў кліента, які ўпарта маўчаў і прыдрэмваў. Раптам Баран ажывіўся. Ягоную ўвагу звярнуў дужы персцень з рубінам, які быў у цырульніка на сярэднім пальцы правай рукі.

— Але і прыгожы персцень у вас! — сказаў з захапленнем Баран.

Толік шырока ўсміхнуўся, паказаўшы чорныя і жоўтыя пянькі зубоў.

— А, так-так… Калекцыянерская рэч…

— Купілі ці нехта падарыў на памяць? — нібы абыякава распытваў Алік.

— Падарылі, падарылі, — усміхаўся Толік.

— Пэўна, ад жанчыны? — Баран па-змоўніцку падміргнуў.

— Угадалі, угадалі! — жвава пацвердзіў Толік. — Ляцяць на мяне розныя прасталыткі як пчолы на мёд. І што яны ўва мне бачаць, то і сказаць цяжка.

— Ну чаму? — сур’ёзна прамовіў Баран. — Такі элегантны мужчына любой галаву закруціць.

— Хі-хі-хі!.. — запішчаў Толік.

— Можа, дазволіце паглядзець на персцень?

— Вядома, калі ласка!

Толік сашмаргнуў з сярэдніка велікаваты персцень і падаў Барану. Злодзей уважліва агледзеў яго і пераканаўся, што гэта той самы персцень, які ён нядаўна купіў на просьбу Паўлінкі.

«Няўжо Паўця з такім піжонам гуляе?!» — падумаў Баран.

З гэтай пары Баран пачаў уважліва назіраць за Паўлінкай. Ён прыгадаў сабе, што Паўця, спаслаўшыся на розныя прычыны, некалькі разоў хадзіла начаваць да цётак, да Баляў. Цяпер тыя тлумачэнні падаліся Барану падазронымі. Ён добра памятаў, што пасля кожнага начлегу ў Баляў Паўця вярталася вельмі задаволеная і была тады асабліва мілай і ласкавай да яго. Калі Алік часам казаў, што не вернецца на ноч, палюбоўніца заўсёды прымала гэта ахвотна і без пярэчанняў. Баран аднатаваў яшчэ шмат дробных фактаў, якія пацвярджалі ягоныя падазрэнні.

Алік нічога не сказаў Паўлінцы. Ён і далей быў да яе ветлівы, мілы, яго паводзіны ў адносінах дзяўчыны ніяк не змяніліся. Праз некалькі дзён Паўця, лашчачыся да Аліка, сказала:

— Сёння вечарам я хачу пайсці да Лідзіі. Яна заканчвае шыць мне сукенку. Пайду пасля вячэры, каб ты не быў галодны. Добра?

— Добра.

— Можа, там і на ноч застануся. Не надта люблю вяртацца поначы дадому. А гэта радня як-ніяк… Ці ж не праўда?.. Дай мне троху грошай, дык куплю ім якога пячэння, а для Уладзя троху гарэлкі. Ён заўсёды такі добры да мяне.

— Вазьмі грошай, колькі трэба.

Алік даў ёй банкноты. Паўця пасля вячэры надзела найлепшую сукенку і ўбралася так, нібыта ішла ў горад на нейкае свята. Алік папярэдзіў яе, што таксама выходзіць па сваіх справах. Ён развітаўся з ёю і папрасіў: «Кланяйся там усім ад мяне». Але злодзей не пайшоў у цэнтр, а скіраваўся ў бок Камароўкі. На вуліцы Слялянскай, недалёка ад цырульні Толіка, ён знайшоў зручны пункт для назіранняў і чакаў. Праз чвэрць гадзіны ён распазнаў у паўзмроку добра вядомую яму фігуру. Паўлінка хутка ішла ходнікам па правым баку вуліцы. Каля брамкі, якая вяла ў падворак цырульні, яна прыпынілася, азірнулася па баках, але, не заўважыўшы нічога, зайшла на дзядзінец.

Баран жвавым, ало бясшумным крокам прафесійнага злодзея наблізіўся да брамкі. Ён чуў стук у дзверы цырульні, якія выходзілі на падворак. Потым раздаўся прыглушаны голас Паўці:

— Толічак, адчыні, гэта я!

Дзверы адчыніліся, і праз смугу святла ўсярэдзіну праслізнуў Паўчын сілуэт. Баран застаўся бяздумна стаяць у адчыненай брамцы. Потым развярнуўся і вельмі павольна пабрыў назад.

— Такі ўжо мой лёс, — прашаптаў ён, заходзячы на падворак свайго дому.

Алік падышоў да будкі Мілага. Сабака, глуха забурчэўшы, вылез вонкі. Баран лашчыў яго па галаве. Сабака схапіў зубамі руку гаспадара і досыць моцна яе трымаў. Ён не ведаў, як інакш адказаць на ласку, і заўсёды так сябе паводзіў з Бараном.

— Ведаеш, Мілы, жыццё — гэта халера, а людзі — паскуды… Маё жыццё горшае нават за тваё… Ведаеш?..

Мілы ведаў, але нічога не мог сказаць.

Баран зайшоў у майстэрню, прысеў каля варштата на зэдлік і доўга сядзеў без руху, бяздумна гледзячы ў цёмны кут пакою. Апоўначы ён устаў, дастаў з шафы бутэльку гарэлкі. Пазней піў кілішак за кілішкам і паліў цыгарэты. Пад раніцу ён зноў пайшоў да Мілага. Адшпіліў яму ашыйнік і забраў жывёліну ў памяшканне. Пад нос Міламу Алік паставіў вялікую місу з халоднай цяляцінай…

— Еж, Мілы, на здароўе!.. Ты мой найлепшы сябар! Еж!

І здзіўлены сабака паволі еў, не зводзячы вачэй са свайго гаспадара.

— Я б і гарэлкай цябе пачаставаў, мой ты дружа, але ты ж не п’еш, а шкода…

Гэтак Баран сядзеў да світання. Ён выпіў ужо літр гарэлкі, але галава была цвярозай.

Раніцай Ясь выйшаў на падворак з вядром па ваду. Баран выкінуўся з акна майстэрні і паклікаў:

— Зайдзі да мяне на хвілінку. Маю тут адзін інтэрас.

Ясь глянуў на Аліка і ўстрывожыўся. Ніколі яму яшчэ не даводзілася бачыць у Барана такога выразу твару. Хлопец пакінуў вядро на ганку і зайшоў у майстэрню. На падлозе ён пабачыў цэлую гару цыгарэтных недапалкаў, а на стале, за якім сядзеў Алік у расхрыстанай кашулі і з закасанымі высока рукавамі, стаяла некалькі пустых бутэлек ад гарэлкі. Хлопец разгубіўся і не ведаў, што думаць.

— Што сталася? — запытаў ён з трывогай.

— Ат, давай вып’ем, — адказаў Баран, разліваючы гарэлку ў дзве шклянкі.

— Я яшчэ нічога не еў, — адмаўляўся хлопец.

— І я нічога не еў… Усю ноч думаў, што рабіць, і нічога не прыдумаў… Можа, ты будзеш разумнейшы… Кніжкі там розныя чытаеш і вучыўся… А я дурны як пень…

— Але што такое? — распытваў Ясь.

— Ты хлопец сумленны, — працягваў сваю гаворку Баран. — Я ведаю, што ты мне благога не жадаеш. Я б з табою хацеў сваім горам падзяліцца, але толькі глядзі, дай гаер,[36] што нікому трапацца пра гэта не будзеш.

І Баран раскрыў Ясю ўсе падрабязнасці свайго раману з Паўлінкай, а таксама распавёў, што адбылося ўчора вечарам. У канцы ён сказаў:

— Ты мяне не вучы, што мне далей рабіць з сабою і Паўлінкай. Ты мне скажы, як бы ты цяпер абышоўся з Паўцяй і тым цырульнікам?.. Што робяць разумныя людзі, пра якіх у кніжках пішуць?

Ясь раздумваў. Пра падобныя справы ён шмат чытаў у розных раманах і аповесцях. Нарэшце ён пачаў дзяліцца ідэямі:

— Таго цырульніка трэба выклікаць на дуэль. Разумееш?.. Гэта справа гонару, якая вырашаецца толькі гэтак. Пашлі да яго двух секундантаў, каб дамовіліся з ім наконт віду зброі і месца сустрэчы. А потым…

Баран перапыніў хлопца:

— Лухта гэта ўсё… Буду я яшчэ да такой нікчэмнасці некага пасылаць!..

— Тады можна інакш зрабіць, — сказаў Ясь. — Паводле рыцарскага звычаю…

— А як гэта?

— Ну, разумееш, рыцар, калі трымаў крыўду на некага, то прыязджаў або прыходзіў да такога франта і кідаў яму ў твар пальчатку. Гэта значыла, што ён выклікае праціўніка на двубой з такой самай зброяй. І тады яны біліся да першай крыві або насмерць.

— І гэта дурнота. Буду я яшчэ пальчаткі купляць. Смеху варта.

— Ну, тады рабі як сабе хочаш. Ты ў мяне запытаў, дык я табе і кажу, як гэта ў кнігах апісваецца.

— Вядома, фраеры! — прабурчаў Баран.

Пасля гэтай размовы Баран апрануўся і пайшоў на Камароўку. Выглядаў ён як заўсёды. Па твары і па вачах нельга было пазнаць, колькі ён выпакутаваў і перадумаў за апошнюю ноч. Праходзячы каля цырульні, ён пабачыў, што дзверы былі зачыненыя.