Маці некалькі разоў намаўляла яго пераехаць да іх, але Ясь заўжды адмаўляўся, тлумачачы гэта тым, што мае супольны інтэрас з Жардонем. Што вядзе гандаль з тэхнікам, і таму Ясь павінен жыць поруч з імі, а кватэра яму нічога не каштуе, бо арэнда вяртаецца грашыма за шавецкую майстэрню.
Істотны ўплыў на рашэнне Яся мела і тая акалічнасць, што поруч жыла Маруся Лобава. З таго часу, як каханка абачліва адмовілася ад галоўнай ролі ў іх рамане, Ясь пачаў усё больш яе цаніць. Ён быў з ёю добры, ветлівы. Умеў своечасова і далікатна прыйсці на матэрыяльную дапамогу. Напрыклад, прапанаваў ёй рабіць дома сняданкі, абеды і вячэры. Такім чынам ён мог даваць грошы ганарлівай і самастойнай жанчыне. Зрэшты, Лобава насамрэч стала яму патрэбная. У параўнанні з яго выпадковымі каханкамі яна істотна выйгравала, бо была заўжды элегантная, дагледжаная і тэмпераментная.
Ясевы грошы расталі, хоць і не змарнаваліся. Дні ішлі, і Ясь зноў веславаў па свеце блатных… Ужо фірмовым злодзеем. У яго толькі не было вызначанай спецыяльнасці. Адны лічылі яго скокерам[32], другія — шніферам, трэція — фармазонам. А ён быў патроху гэтым усім. Так напраўду, ён плыў па хвалях жыцця і цікаўнымі вачыма разглядаў усё навокал. А свет і людзі вакол яго былі незвычайныя.
У зладзейскае жыццё яго цягнуў азарт. Баран, напрыклад, на работы цяпер не хадзіў. А Ясь усё туляўся па трушчобах і малінах, пры кожным зручным выпадку беручы ўдзел у розных зладзейскіх імпрэзах, і працаваў смела, упэўнена, зухавата і з фантазіяй.
Хай гэтыя словы не будуць апалогіяй зладзейства. Гэта не мая мэта. Тое, што існуюць людзі, якія вымушаныя красці ў іншых людзей, не найлепшым чынам характарызуе ўсё грамадства. Але ў гэтым пытанні я адчуваю абавязак казаць праўду, нягледзячы на тое, каму яна пашкодзіць — злачынцам (падкрэслю, што я пішу і кажу толькі пра прафесійных злачынцаў, блатных; іншых прадстаўнікоў гэтай сферы дзейнасці безадносна іх здзяйсненняў я лічу фраерамі), мне ці грамадству.
Прафесія злодзея асабліва цяжкая. Яна патрабуе ад сваіх адэптаў сапраўднай мужнасці, завостранага ўмення назіраць, хуткасці рашэнняў, вялікага прыроджанага розуму, фантазіі. Гэтых якасцей, якія ў нармальным жыцці ўласцівыя здольнаму кіраўніку, дэтэктыву, адміністратару вынаходніку і нават… пісьменніку (элементы фантазіі, талент назіральніка), ледзьве хопіць шараговаму прафесійнаму злодзею. Я ўпэўнены, што Чалавецтва губляе вельмі шмат, спіхваючы найбольш здольных, смелых і цікавых сваіх прадстаўнікоў на ўзбочча жыцця пад злачынны штандар. З-пад гэтага штандару амаль ніхто не вяртаецца. Тыя, хто там апынуўся, з цягам часу пачынаюць пагарджаць светам фраераў, а «шпагат» (інтэлігент) ім агідны як асоба баязлівая, слабахарактарная, з фальшывым сэрцам і фальшывым законам. Этыка шпагатаў ім не імпануе, бо чым спрытней шпагат ёй карыстаецца, тым больш яго шануюць іншыя шпагаты. У злодзеяў ёсць свая этыка… жалезная, яе нельга ані зламаць, ані сагнуць. І ёсць сваё слова гонару — слова злодзея, і яно непахіснае. Парушэнні сувора караюцца. Але яны — вялікая рэдкасць.
Каб пазбегнуць непаразумення, я дам азначэнне выразу «злодзей» так, як я яго разумею і як карыстаецца ім свет прафесіянальных злачынцаў, а не свет шпагатаў, крыміналістаў і фраераў наогул. Злодзей, тобок блатны, — гэта чалец саюза прафесійных злачынцаў, які сам лічыць сябе блатным і якога прызнаюць сваім іншыя блатныя. Злодзей, які кінуў сваю працу, але падтрымлівае кантакты і ў разе патрэбы і дапамагае былым калегам (як Стась Рамізнік), таксама блатны. Агент следчай паліцыі, які часам ведае работу лепш за злодзея, — «сабака» і… чужаніца… А я, нягледзячы на маё мінулае, якое магло б заімпанаваць многім прафесіяналам, і не зважаючы на маю нязломную пазіцыю вязня шматлікіх турмаў за чатырнаццаць гадоў адседак, цяпер — як пісьменнік — лічуся толькі… шпагатам. Можа, мяне і шануюць, і захапляюцца мной, але цяпер я чужы. Тут не дапамогуць ані сімпатыі, ані барацьба на іх баку… Яны змагаюцца за існаванне і слушна не даюць веры нікому — па-за колам сваіх правераных калег.
Светам фраераў злодзеі пагарджаюць. Яны пераканаліся, што гэты свет фальшывы, палахлівы, падманлівы. Фраер ветлівы, бо так трэба, але калі ён можа гэтую неабходнасць абмінуць, то ўчыніць такое паскудства, да якога не апусціцца аніводны злодзей. Яны адчуваюць нашы слабасці, подласці (нават глыбока схаваныя і нявыяўленыя) і не маюць да нас павагі. Магчыма, многіх чытачоў уразіць тое, што я пішу. Магчыма, некаторыя абразяцца. Але я нікому не раю патрабаваць доказаў. Бо яны страшныя. Я б паказаў, якой бруднай поскуддзю ў хвіліну выпрабаванняў выяўляюцца прадстаўнікі нашага грамадства, узнятыя па-над супольнасцю. З радасцю, аднак, я вітаў праявы душы і характару ў кожным чалавеку, незалежна ад таго, быў гэта злодзей ці фраер. І перасцерагаю ад жадання прыпісаць тое, што я пішу як польскі пісьменнік, выключна польскаму грамадству. Злодзеі, якіх апісваю, былі культурнай спадчынай усёй Еўропы — ейным прадуктам. Сярод іх былі людзі розных нацыянальнасцей. Зрэшты, у тыя часы, на якія прыпадае дзеянне гэтага рамана, Польшча яшчэ не вярнула сваю незалежнасць. Не існавала як дзяржава.
У звычайным жыцці Ясь быў худзенькі, чулы, далікатны. Ён рабіў уражанне (асабліва калі добра апранаўся) распешчанага сынка з заможнай буржуазнай сям'і. Можа, таму злодзеі і далі яму мянушку Паніч. Там, дзе ён заўважаў дабрыню, саліднасць, прыхільнасць, ён быў нашмат больш спагадлівы і мілы. Але як толькі сутыкаўся з брутальнасцю, подласцю, крывадушнасцю — замыкаўся ў сабе і чакаў нагоды выкінуць балесную штучку.
Працуючы са злодзеямі, Ясь заўжды стараўся ўзяць на сябе больш рызыкоўную ці цяжэйшую ролю. Пасля работы ён ніколі не задаваўся з нагоды свайго ўчынку і не згадваў яго «прынагодна». Пры падзеле здабычы ён быў бескарыслівы, але не пераносіў аніякага туману. Гэта прыніжала яго амбіцыі. Ясь краў, забаўляўся, жыў і піў са злодзеямі, як роўны ім узростам, досведам і культурай розуму і духу. Ён любіў іх як калег і дапамагаў, дзе было трэба, як братам.
Злодзеі адчувалі гэта тонкай інтуіцыяй звяроў на паляванні і цанілі. Паўсюль Яся віталі добразычліва. З ім ахвотна ішлі на работу. З ім з задавальненнем гулялі, раіліся па прафесійных пытаннях, у якіх ён не меў досведу, але намагаўся зразумець інтуіцыяй, а вырашыць смела і з выдумкай. На першы план ён ставіў не дакладныя разлікі шанцаў і стэрэатыпнасць выканання старога майстра, а раптоўнасць.
Ясь насіўся па горадзе са сваім блатнярствам, як шчанюк з анучай у зубах па падворку. Рабіў работы, але рабіў і псоты. У некаторыя справы ўвязваўся са «спартовай» цікаўнасці.
Ігнат Кулікоўскі прапанаваў яму прадаваць ваду — пад выглядам спірту. Ясь пагадзіўся. У некалькі вялікіх бляшаных бітонаў налілі ваду. Пасля да дзірак у вечках дакладна падабралі бляшаныя трубачкі. У трубачкі залілі спірт. Бітоны былі дзесяцілітровая. А спірту ў трубачках было не больш за чвэрць літра.
Ролі падзялілі наступным чынам: Ігнат чакаў з бітонам спірту ў браме або ў пад’ездзе, побач з Нізкім рынкам, а Ясь шукаў пакупніка, таямнічым шэптам прапануючы адпаведным, на ягоную думку, фраерам «спірцік».
За адзін дзень яны прадалі такім чынам 70 літраў вады, сувора лекуючы аматараў алкаголю.
Пасля з Малыша пажартавала перакупшчыца. Не выплаціла ў тэрмін грошы за тавар. А пазней пачала круціць: задорага, згубіла на продажы і г. д. Малыш параіўся з Ясем, і яны вырашылі адпомсціць сквапнай бабе. Увечары хлопцы пайшлі да канакрада Сыроня, у якога быў вялізны, што тое цяля, сабака даберман. У ваеннай завірусе сабака згубіў свайго гаспадара, і Сыронь, які лепш разумеў жывёл, чым людзей, падабраў яго. Сыроню распавялі, у чым справа. Злодзеі любяць ладзіць жарты, псоты і выкідваць каленцы — быццам дзеці. Калега радасна пагадзіўся, і ўся тройка разам з сабакам надвячоркам выправілася ў кірунку кватэры скупшчыцы. Там Сыронь пачаў пакаваць сабаку ў мех. Добра выхаваны флегматычны даберман верыў свайму гаспадару і не пратэставаў. Мех завязалі. Калегі дапамаглі Ясю закінуць яго на спіну, і хлопец зайшоў да скупшчыцы.
