— А табе што да таго, хто тут працуе? — буркнуў той.

I запраўды, якая розьнiца? Вось перад табой тачка, кiрка, лапата. Разьбiвай побач мёрзлы мур, кладзi на тачку, адцягвай вунь далей у гэну кучу. Трывай. Даваццаць чацьвертага сакавiка будзеш вольным. А да таго часу трывай. Падзякуй Богу, што ад каросты выжыў, што дыхаеш цяпер сьвежым, а ня смуродным удушлiвым вязьнiчным паветрам.

А ў тым чырвоным будынку, чуваць, званiлi тэлефоны, скрозь гучэла нямецкая мова. Розныя таўстапузыя партыйныя валадары гэтай паняволенай краiны наматвалi й разматвалi ўсялякiя, Януку няведамыя, клубкi, дзякуючы якiм павiнен быў жыць, мардаваць i дзеяць акупацыйны апарат гэтай зямлi.

Перад абедам да вушэй вязьняў далятаў бразгат пасуды iз сталовай, а насы казыталi пахi страваў кухнi. Пахi тыя, асдаблiва мясныя, дражнiлi вычарпаныя арганiзмы. А галава марыла пра тое, каб калi-небудзь сесьцi за добра застаўлены стол, убачыць перад сабой чыстую талерку, з ножам i вiдэльцам побач, спажыць чыстую й нармальную страву, абавязкова iзь нейкай добрай скваркай цi кавалкам мяса. Якая гэта вялiкая мара! Нешта недасягальнае.

Дзесьцi пасьля таго, як зьбiралiся на абед нямецкiя вяльможы, калi грала ў сталовай музыка й даляталi на руiны вясёлыя галасы, лёгкi жаночы сьмех, дзесьцi ў той час вязьням прынасiлi зь нейкай, а можа i з гэнай кухнi вялiкi гаршчок духмянага гарохавага супу. I кажны дзень, i абавязкова гарохавага. Суп той пахнуў мясам, быў надта густы i яшчэ адно важнае: быў вельмi й надта гарачы. А маладому, дарэшты зьняможанаму арганiзму, якi прагнуў нечага тучнага, якраз тая гарачыня была найбольш патрэбная. I хоць скупая порцыя супу з бляшанай круглай банкi занадта скора апыналася ў бурклiвым жываце, тыя некалькi хвiлiнаў, калi яго спажывалася, здавалiся найбольшай насалодай на сьвеце. Усё-ж гарачы густы гарохавы суп — гэта ня тая турэмная баланда, дзе «крупiна за крупiнай ганялася з дубiнай».

У вадзiн зiмовы дзень далёка перад полуднём, да плоту, што перад будынкам камiсарыяту, прыблiзiўся апрануты ў чырвоны, даволi палiнялы ў ужытку паўшубак, сiвыя паўсуконныя штаны, упхнутыя ў рудыя боты й баранкавую шапку на галаве высокi ростам чалавек. Пад рукой трымаў кужэльную торбачку. Затрымаўся, здалёку разглядаў групу вязьняў. Ягоны прадаўгаваты, з рудынмi вусамi, пабiты ў разоры твар паясьнеў, а ў блакiтных вачох зьявiлiся iскры радасьцi.

— Янук!

Голас, здаецца, знаёмы, даляцеў да Януковых вушэй разам з гукам кiданай у тачку цэглы. Што за капрыз гукаў. Хлапец нагнуўся, каб прадаўжаць працу, але клiканьне паўтарылася. Воддаль крокаў дзесяць вартавы спакойна круцiў з газэты й самасейкi чарговую папяросу. Янук перш зiрнуў на яго, а пасьля спасьцярог куды той пазiраў. Ля плоту стаяў чалавек, што пiльна ўзiраўся ў яго. Хлапец ня верыў сваiм вачом. Ён кiнуў працу, падыйшоў да вартавога.

— Гэта мой бацька, — сказаў ледзь чутна, з хваляваньнем.

Вартавы ўлажыў ў рот скручаную папяросу.

— Ага, — адказаў юнак i ўсьмiхнуўся да дарагога яму чалавека.

— Ты-ж знаеш, што на рабоце вiзiтаў няма, — адказаў вартавы.

Янук ня верыў сваiм вушам. Няўжож гэты мянчанiн не дазволiць яму сустрэцца з родным бацькам? У голасе вартавога ня было фiнальнасьцi.

— Бацька прыехаў з дому за дзьвесьце кiлямэтраў… Як-жа так нi спаткацца?

Канвойны стаяў i думаў, пазiраў то на бацьку, то на Янука.

— Хадзi сюды, — кiўнуў ён галавой Пракопу Бахмачу. — А вы чаго вочы паказелiлi? — зьвярнуўся да чатырох iншых вязьняў, што спынiлi працу й прыглядалiся вiзытару. — Прадаўжайце!

— Няхай сабе, спаткайцеся, але каб начальства ня бачыла, — сказаў вартавы, праводзячы Янука далей ад чырвонага дому. Пракоп абыйшоў плот i воддаль, у засягу зроку вартавога прыблiзiўся да сына.

— Тата, як ты тут? — спытаў юнак. Пасьля дакараў сябе за тое, што ня кiнуўся бацьку на шыю, не расцалаваў яго з радасьцi. Але, вiдаць, замiналi гэтаму ранейшыя суадносiны, тыя даўгiя спрэчкi, бацькава неразуменьне новага пакаленьня. Абое прыселi на кучы цэглы й бязь нiякае цяплынi, быццам учора бачылiся, пачалi гаварыць.

— Як я во тут? Прыехаў во, дый усё, — адказаў Пракоп.

— Тата, ня трэба было, такую даль…

— Сынок, ты ня ведаеш бацькавага сэрца. Начамi ня мог я спаць. Нялёгка гэта. Колька разоў езьдзiў у Глыбокае, каб бiлет далi. Нялёгка мне…

Бацькаў голас раптам абарваўся, а Януку нейкi камяк залажыў горла. Колькi цяжкасьцяў мусiў перамагчы гэты гаротнiк, каб знайсьцi яго ў так далёкiм горадзе, ды яшчэ ў вязьнiцы! Але Янук, згодна раней засвоенага iм правiла, намагаўся, каб не паказаць слабасьцi, хоць куды лягчэй было-б расплакацца.

— Ты, тата, быў у турме?

— Ага, быў.

— I яны табе сказалi, дзе я ёсьць?

— Ды дзе там… Сказалi прыйсьцi заўтра вечарам на вiзыту.

— Калi тое было?

— Ды ўчора сказалi.

— А як-жа ты мяне знайшоў тут?

— Рашкевiчыха сказала.

— А яна ведала?

— Ну ей-жа Лявон Загорны гаварыў куды ты папаўся. А пасьля яна колька разоў даведвалася ў цюрме, дый мусiць неяк вынюхала куды цябе на работу ганяюць.

— Глянь ты, гэта-ж залатая жанчына, — дзiвiўся Янук. — А сама нi прыйшла мяне адведаць.

— Нi здаровiцца ей, можа й прыйшла-б.

— Добрая вельмi жанчына. Ты ў яе задзержыўся?

— Так. Ды от знаiш, прывёз табе кавалачак сала, але як увiдзiў, што ў бядзе Рашкевiчыха жывець, дык ей трошкi даў. Ну за гэта прабач.

— Нiма за што прабачаць. Добра зрабiў.

Калi бацька пасьля перадаў яму торбачку, знайшоў там Янук паўбохана чэрствага хлеба, кавалак сала, некалькi сухароў, ды яшчэ добра адлежаных на гарышчы ў кастрыцы сочных пахучых антонавак. Пах тых харчоў, асаблiва-ж антонавак, прынёс яму ў няволю духмянасьць родных гоняў.

Янука як апякло, калi бацька сказаў яму, што Лявон Загорны бегаў прасiць маёра Чмеля, каб памог вызвалiць Янука. Гэты Чмель, тойсамы, каторага бачыў ранiцай як сьпяшыў на працу, каторага, — ох, жах! — думаў сам прасiць, каб зь няволi выратаваў, гэты самы маёр Чмель прагнаў Загорнага з канторы, пагражаючы яму арыштам.

Янук распытваўся пра вёску, знаёмых, асаблiва пра Дуню. Бацька перадаў яму Дунiн лiст, якi юнак зараз-жа схаваў у кiшэню. Ён расказаў бацьку агульна пра жыцьцё ў вязьнiцы, ды паведамiў, што за два месяцы будзе на волi. Янук пазiраў на вартавога. Той спакойна рзглядаўся навокал, ды неўзабаве падыйшоў i сказаў: — Даволi. Я й так рызыкую.

— Вiдзiш, сынок, каб слухаў мяне, — пачаў яшчэ бацька на разьвiтаньне, але тут Янук раптоўна перарэзаў яму:

— Тата, ня трэба. Знаю, што хочаш сказаць. Ня трэба. Я выжыву.

— Ну давайце, даволi, — налягаў вартавы.

— Бывай, тата. Дзякую за ўсё. Прывiтай ад мяне Дуню i ўсiх…

— Бывай, сынок. Глядзi-ж, як выпусьцяць, то едзь адразу дамоў.

Разьвiтаньне такое-ж сухое, як i сустрэча. Дзесь мiж iмi была мяжа, а што за яна — абое добра ведалi. I пераступiць яе нiводзiн не хацеў. Стары, змучаны горам селянiн, i малады, цяпер фiзычна зьняможаны сын. Але мяжа асталася мяжой. Павольным крокам крышку ўжо пахiлiўшыся наперад, бацька спакойна, яшчэ раз яглянуўшыся, пайшоў праз малы пляц. Янук вярнуўся да працы.

— Ну что, ацец падачку прынёс, западнiк? — зьвярнуўся да яго пензенскi злодзей.

— А табе што? — суха адказаў Янук.

У гэны дзень ён пiльна сьцярог свае торбачкi. Але найбольш пёк яго Дунiн лiст, якi толькi падчас абеду, зьеўшы гарох, адыйшоўся ад iншых вязьняў, пачаў чытаць.

«Дарагi Янучок,

Каб ты ведаў, як я ўзрадавалася, калi даведалася, што ты знайшоўся й што твой тата адведае цябе» — пачала мiлым почыркам каханая дзяўчына.

«Я малюся Богу, каб ты як найскарэй вярнуўся на волю. I як-жа ты, дурненькi, папаўся? Ты мне прабач, што пiшу „дурненькi“, — гэта так сабе ў мяне вырвалася. Ты знаеш нашыя адносiны. Калi я даведалася, што ты недзе аж у Менску ў вязьнiцу трапiў, дык моцна перажывала. Вайна прыносiць розную небясьпеку, але кажны спадзяецца, што бяда яго абмiне.

Знаю што ты можа ня будзеш мець магчымасьцi адпiсаць мне, але твой бацька раскажа мне пра цябе.