— У нас капіталізм няправільны…

— Кіньце надзеі на іншы капіталізм…

— У Расіі капіталізм быццам бы ёсць, а капіталістаў няма. Няма новых Дзямідавых, Марозавых… Рускія алігархі — гэта не капіталісты, а проста злодзеі. Ну якія могуць быць капіталісты з былых камуністаў і камсамольцаў? Мне Хадаркоўскага не шкада. Хай сядзіць на нарах. Шкада толькі, што ён адзін там сядзіць. Павінен жа нехта адказаць за тое, што я перажыў у дзевяностыя. Абабралі да ніткі. Зрабілі беспрацоўным. Капіталістычныя рэвалюцыянеры: Гайдар, жалезны Віні-Пух… рыжы Чубайс… Ставілі эксперыменты на жывых людзях, як натуралісты…

— Ездзіў у вёску да маці. Суседзі расказалі, што нехта падпаліў ноччу сядзібу фермера. Людзі ўратаваліся, згарэла жывёла. Вёска піла ад радасці два дні. А вы кажаце: капіталізм… У нас пры капіталізме жывуць сацыялістычныя людзі…

— Пры сацыялізме мне абяцалі, што месца пад сонцам хопіць усім. Цяпер кажуць іншае: жыць трэба паводле законаў Дарвіна, тады ў нас будзе заможнасць. Багацце для моцных. А я — са слабых. Я — не змагарка… У мяне была схема, я прывыкла жыць па схеме: школа, інстытут, сям’я. Збіраем з мужам на кааператыўную кватэру, пасля кватэры — на машыну… Схему зламалі. Нас кінулі ў капіталізм… Паводле адукацыі я інжынер, працавала ў праектным інстытуце, яго яшчэ называлі «жаночым інстытутам», таму што там былі адны жанчыны. Сядзіш і складваеш цэлы дзень паперкі, я любіла, каб акуратна, стосікам. Так бы і праседзела ўсё жыццё. А тут пачаліся скарачэнні… Не чапалі мужчын, іх было мала, і маці-адзіночак, і тых, каму да пенсіі застаўся год ці два. Вывесілі спісы, я ўбачыла сваё прозвішча… Як жыць далей? Разгубілася. Мяне жыць паводле Дарвіна не вучылі.

— Доўгі час спадзявалася, што знайду працу па спецыяльнасці. Я была ідэалістка ў тым сэнсе, што не ведала свайго месца ў жыцці, сваёй цаны. Мне да гэтага часу не хапае дзяўчатак з майго аддзела, іменна дзяўчатак, нашых гаворак. Праца ў нас была на другім плане, а на першым — зносіны, такая сабе душэўная балбатня. Разы тры на дзень мы пілі гарбату, ну і кожная распавядала пра сваё. Адзначалі ўсе святы, усе дні нараджэння… А цяпер… Хаджу на біржу працы. Безвынікова. Патрабуюцца маляры, тынкоўшчыкі… Мая сяброўка, мы разам у інстытуце вучыліся, прыбірае дом у адной бізнесвумэн, сабаку выводзіць… Прыслуга. Першы час яна плакала ад прыніжэння, а цяпер прывыкла. А я не магу.

— Галасуй за камуністаў — гэта крута.

— Усё-ткі нармальнаму чалавеку сталіністаў не зразумець. Сто гадоў Расіі кату пад хвост, а яны: слава савецкім людаедам!

— Рускія камуністы ўжо даўно не камуністы. Прыватная ўласнасць, якую яны прызналі, і камуністычная ідэя несумяшчальныя. Я магу сказаць пра іх, як Маркс казаў пра сваіх паслядоўнікаў: «Я ведаю толькі адно, што я не марксіст». А яшчэ лепш выказаўся Гейнэ: «Я сеяў драконаў, а жну блох».

— Камунізм — будучыня чалавецтва. Альтэрнатывы няма.

— На варотах Салавецкага лагера вісеў бальшавіцкі лозунг: «Жалезнай рукой загонім чалавецтва ў шчасце». Адзін з рэцэптаў выратавання чалавецтва.

— Ніякага жадання ісці на вуліцу і рабіць нешта. Лепш нічога не рабіць. Ні дабра, ні зла. Тое, што сёння — дабро, заўтра выявіцца — злом.

— Найбольш страшныя людзі — гэта ідэалісты…

— Я люблю Радзіму, але жыць тут не буду. Я не змагу тут быць такім шчаслівым, як я хачу.

— Можа, я ідыётка… Але я не хачу з’язджаць, хоць магу.

— І я не паеду. У Расіі весялей жыць. Гэтага драйва няма ў Еўропе.

— Лепш любіць нашую Радзіму здалёк…

— Сёння сорамна быць рускім…

— Нашыя бацькі жылі ў краіне пераможцаў, а мы ў краіне, што прайграла халодную вайну. Ганарыцца няма чым!

— Валіць не збіраюся… У мяне тут бізнес. Я магу дакладна сказаць, што нармальна жыць у Расіі можна, толькі не трэба лезці ў палітыку. Усе гэтыя мітынгі за свабоду слова, супраць гамафобаў — мне па барабану…

— Усе гавораць пра рэвалюцыю… Вунь Рублёўка абязлюдзела… Багатыя бягуць, капіталы выводзяць за мяжу. Зачыняюць свае палацы на ключ, поўна аб’яваў: «Прадаю…» Адчуваюць, што народ рашуча настроены. А ніхто нічога добраахвотна не аддасць. Тады загавораць калашнікавы…

— Адны гарлапаняць «Расія — за Пуціна!», а іншыя — «Расія без Пуціна!»

— А што будзе, калі нафта патаннее ці стане зусім непатрэбнай?

— 7 мая 2012 года. Па тэлевізары паказваюць: урачысты картэж Пуціна едзе ў Крэмль на інаўгурацыю па зусім пустым горадзе. Ні людзей, ні машын. Узорная зачыстка. Тысячы паліцэйскіх, вайскоўцаў і байцоў АМАПу дзяжураць каля выхадаў з метро і каля пад’ездаў. Вычышчаная ад масквічоў і вечных маскоўскіх пробак сталіца. Мёртвы горад.

Цар жа — несапраўдны!

Сто дваццаць гадоў таму Дастаеўскі скончыў «Братоў Карамазавых». Там ён пісаў пра вечных «рускіх хлопчыкаў», якія заўсёды гавораць «пра сусветныя пытанні, няйначай: ці ёсць Бог, ці ёсць неўміручасць? А хто ў Бога не верыць, ну тыя пра сацыялізм і анархізм загавораць, пра пераробку ўсяго чалавецтва паводле новых узораў, дык у выніку ж адзін чорт, усё тыя ж пытанні, толькі з іншага канца».

Прывід рэвалюцыі зноў гуляе па Расіі. 10 снежня 2011 года — статысячны мітынг на Балотнай плошчы. З таго часу пратэсты не спыняюцца. Пра што ж гавораць «рускія хлопчыкі» сёння? Што абіраюць на гэты раз?

— Я хаджу на мітынгі, таму што колькі можна трымаць нас за лохаў. Вярніце выбары, гады! Першы раз на Балотнай плошчы сабралася сто тысяч, ніхто не чакаў, што прыйдзе столькі людзей. Трывалі, трывалі, і ў нейкі момант хлусня і беззаконне зашкалілі: усё — досыць! Усе глядзяць выпускі навін або чытаюць навіны ў інтэрнэце. Гавораць пра палітыку. Быць у апазіцыі стала модна. Але я баюся…

— Я баюся, што мы ўсе балбатуны… Пастаім на плошчы, пакрычым і вернемся да сваіх компаў і будзем сядзець у інтэрнэце. Застанецца толькі адно: «Як мы класна патусаваліся!» Ужо я з гэтым сутыкнуўся: трэба было да чарговага мітынгу намаляваць плакаты, разнесці ўлёткі — усе адразу растварыліся…

— Я раней была далёкая ад палітыкі. Мне хапала працы і сям’і, я была пераканана, што па вуліцах хадзіць дарэмна. Мяне больш прыцягвала тэорыя малых спраў: я працавала ў хоспісе, улетку, калі гарэлі лясы пад Масквой, вазіла прадукты і рэчы пагарэльцам. Розны досвед быў… А мама ўвесь час сядзела каля тэлевізара. І яе, відаць, дасталі гэтыя хлусы і злодзеі з чэкісцкім мінулым, яна ўсё мне пераказвала. Мы пайшлі на першы мітынг разам, а маме маёй семдзесят пяць гадоў. Яна — акторка. Купілі на ўсялякі выпадак кветкі. Не будуць жа страляць у людзей з кветкамі!

— Я нарадзіўся ўжо не ў СССР. Калі мне штосьці не падабаецца, я выходжу на вуліцу і пратэстую. А не балабоню пра гэта на кухні перад сном.

— Я баюся рэвалюцыі… Ведаю: будзе рускі бунт, бязлітасны і бессэнсоўны. Але адседжвацца дома ўжо сорамна. Мне не патрэбны «новы СССР», «абноўлены СССР», «праўдзівы СССР». Са мной нельга так, што мы, маўляў, тут селі ўдвух і вырашылі: сёння — ён прэзідэнт, а заўтра — я. Піпл пракаўтне. Мы — не быдла, мы — народ. На мітынгах я бачу тых, каго ніколі раней там не бачыў: загартаваныя ў барацьбе шасцідзясятнікі-сямідзясятнікі і шмат студэнтаў, а нядаўна ім было напляваць на тое, што там, праз зомбаскрынку, у нас пхаюць… І дамы ў норкавых футрах, і маладыя хлопцы, якія прыехалі на мітынг на «мерседэсах». Нядаўна іх вабілі грошы, рэчы, камфорт, але выходзіць, што гэтага мала. Ім гэтага ўжо не хапае. Як і мне. Ідуць не галодныя, а сытыя. Плакаты… народная творчасць… «Пуцін, сыдзі сам!», «Я не галасаваў за гэтую сволач, я галасаваў за іншую сволач!» Мне спадабаўся плакат «Вы нас нават не ўяўляеце». Мы не збіраліся штурмам браць Крэмль, мы хацелі сказаць, хто мы. Сыходзілі і скандавалі: «Мы яшчэ вернемся».

— Я — чалавек савецкі, я ўсяго баюся. Яшчэ дзесяць гадоў таму я ні за што б не выйшла на плошчу. А цяпер ніводнага мітынгу не прапускаю. Была на праспекце Сахарава і на новым Арбаце. І на Белым кальцы. Вучуся быць свабоднай. Я не хачу памерці такой, якая я цяпер, — савецкай. Вычэрпваю з сябе сваю савецкасць вёдрамі… Я хаджу на мітынгі, таму што туды ходзіць мой муж…