З перадсмяротнай запіскі:
«… Калі б тады, у вайну, памёр ад ран, я б ведаў: загінуў за Радзіму. А вось цяпер — ад сабачага жыцця. Няхай так і напішуць на магіле… Не лічыце мяне вар’ятам…»
«…Я хачу памерці стоячы, а не на каленях прасіць жабрацкую дапамогу, каб падоўжыць сваю старасць і дажыць да труны з працягнутай рукой! Так што, паважаныя, не судзіце дужа мяне і зразумейце маё становішча. Сродкі пакідаю, калі не скрадуць, спадзяюся, на пахаванне хопіць… труны не трэба… Я ў чым ёсць, у тым і пакіньце, толькі не забудзьцеся ў кішэню пакласці пасведчанне абаронцы Брэсцкай крэпасці — для нашчадкаў нашых. Мы былі героямі, а паміраем у галечы! Бывайце здаровы, не журыцеся па адным татарыне, які пратэстуе адзін за ўсіх: «Я паміраю, але не здаюся. Бывай, Радзіма!»
Пасля вайны ў сутарэннях Брэсцкай крэпасці быў знойдзены надпіс, надрапаны на сцяне штыком: «Паміраю, але не здаюся. Бывай, Радзіма! 22.VII-41 г.». Па рашэнні ЦК гэты радок стаў сімвалам мужнасці савецкага народа і адданасці справе КПСС. Тыя, што засталіся жывымі, абаронцы Брэсцкай крэпасці, сцвярджалі, што аўтар гэтага надпісу — курсант палкавой школы, беспартыйны татарын Цімяран Зінатаў, але камуністычных ідэолагаў больш задавальняла, каб ён належаў загінуламу Невядомаму салдату.
Выдаткі на пахаванне брэсцкія гарадскія ўлады ўзялі на сябе. Пахавалі героя за кошт артыкула «Бягучае ўтрыманне аб’ектаў добраўпарадкавання»…»
КПРФ. «Системный взгляд». Выпуск № 5
«…Чаму кінуўся пад цягнік стары салдат Цімяран Зінатаў? Пачну здалёк… З ліста ў «Правду» ад Віктара Якаўлевіча Якаўлева са станіцы Ленінградская Краснадарскага краю. Удзельніка Вялікай Айчыннай вайны, абаронцы Масквы ў 41-м і ўдзельніка маскоўскага парада ў гонар 55-годдзя Перамогі. Напісаць у рэдакцыю яго прымусіла вялікая крыўда…
Нядаўна яны з сябрам (былы палкоўнік і таксама ветэран вайны) ездзілі ў Маскву. Апранулі з гэтай нагоды святочныя пінжакі з ордэнскімі калодкамі. За дзень стаміліся ад шумнай сталіцы, і, калі прыйшлі на Ленінградскі вакзал, захацелася дзе-небудзь прысесці да прыходу цягніка. Вольных месцаў не было, тады яны зайшлі ў пустую залу, дзе былі буфет і мяккія крэслы. Да іх тут жа падскочыла дзяўчына, якая разносіла па зале напоі, і груба паказала на выхад: «Сюды вам нельга. Тут бізнес-зала!» Далей цытата з ліста: «Я ёй з гарачкі адказаў: «Значыць, гэта для злодзеяў і спекулянтаў, а нам нельга? Як калісьці ў Амерыцы: уваход неграм і сабакам забараняецца». Пра што было яшчэ казаць, калі ўсё ясна. Мы павярнуліся і сышлі. Але я паспеў заўважыць, як некалькі гэтых так званых бізнесменаў, а папросту — жулікаў, там рагаталі, жэрлі, пілі… Забыта ўжо, што мы тут кроў пралівалі… Усё забралі ў нас гэтыя сволачы чубайсы, вексельбергі, грэфы… Грошы, гонар. І мінулае, і сучаснасць. Усё! А цяпер гоняць у салдаты нашых унукаў, каб абараняць іх мільярды. Вось я хачу спытаць: за што мы ваявалі? Сядзелі ў траншэях — увосень па калена ў вадзе, зімой у лютыя маразы — па калена ў снезе, месяцамі не здымалі вопратку і не спалі па-людску. Так было пад Калінінам, Яхрамой, пад Масквой… Там мы не дзяліліся на багатых і бедных…»
Можна, вядома, сказаць, што не мае рацыі ветэран — не ўсе бізнесмены «зладзюгі і спекулянты». Але паглядзім ягонымі вачыма на нашую посткамуністычную краіну… На пыху новых гаспадароў жыцця, на іх гідлівасць да «людзей учорашняга дня», ад якіх, як пішуць у гламурных часопісах, ідзе «пах нішчымніцы». Так, на думку аўтараў гэтых выданняў, пахнуць урачыстыя сходы ў вялікіх залах у Дзень Перамогі, куды раз на год запрашаюць ветэранаў і кажуць у іх гонар крывадушныя хваласпевы. А на самой справе яны сёння нікому не патрэбныя. Наіўныя іх думкі аб справядлівасці. І іх адданасць савецкаму ладу жыцця…
У пачатку свайго прэзідэнцтва Ельцын кляўся, што ляжа на рэйкі, калі дапусціць зніжэнне ўзроўню жыцця народа. Узровень гэты не проста панізіўся, а скаціўся, можна сказаць, у прорву. Аднак Ельцын на рэйкі не лёг. А лёг пад цягнік у знак пратэсту восенню 1992-га стары салдат Цімяран Зінатаў…»
Сайт газеты «Правда». 1997 г.
за памінальным сталом
Паводле нашага звычаю: мёртвыя ў зямлю — жывыя за стол. Сабралася шмат людзей, некаторыя прыехалі здалёк: з Масквы, Кіева, Смаленска… Усе з ордэнамі і медалямі, як у Дзень Перамогі. Пра смерць казалі — як пра жыццё.
— За загінулага нашага таварыша! Горкі глыток. (Усе ўстаюць.)
— Зямля яму пухам…
— Эх Цімяран… Цімяран Хабулавіч… Крыўда ў яго была. Усе мы моцна пакрыўджаныя. Прывыклі да сацыялізму. Да савецкай Радзімы — СССР. А жывём цяпер у розных краінах, пры іншым ладзе. Пад іншымі сцягамі. Не пад нашым пераможным чырвоным сцягам… Я ўцёк на фронт у сямнаццаць гадоў…
— Нашыя ўнукі Вялікую Айчынную прайгралі б. Няма ў іх ідэі, няма ў іх вялікай мары.
— Яны іншыя кніжкі чытаюць і глядзяць іншыя фільмы.
— Расказваеш… а ім гэта ўжо як казка… Задаюць пытанні: «Навошта байцы гінулі, ратуючы палкавы сцяг? Можна было пашыць новы». Ваявалі, забівалі — а за каго? За Сталіна? Ды за цябе, дурань!
— Трэба было здацца, вылізаць боты немчуры… Прынеслі пахаронку на бацьку, і я адразу папрасіўся на фронт.
— Раскрадаюць савецкую нашу Радзіму… прадаюць… Калі б мы ведалі, што так атрымаецца, яшчэ падумалі б…
— Мама памерла ў вайну, а тата яшчэ раней памёр ад сухотаў. З пятнаццаці гадоў я пайшла працаваць. На заводзе давалі паўбохана хлеба ў дзень і больш нічога, цэлюлоза, клей у гэтым хлебе. Адзін раз страціла з голаду прытомнасць… другі… Пайшла ў ваенкамат: «Не дайце памерці. Адпраўце на фронт». Просьбу задаволілі. У тых, хто ад’язджаў, і ў тых, хто праводзіў, вочы былі шалёныя! Набілася поўная цяплушка дзяўчат. Спявалі:
«Девушки, война дошла аж до Урала,
Ах, девушки, что молодость пропала!»
На станцыях цвіў бэз… адны дзяўчыны смяяліся, а іншыя плакалі…
— Усе мы былі за перабудову. За Гарбачова. Але не за тое, што з гэтага атрымалася…
— Гарбач — агент…
— Я не разумеў, што Гарбачоў казаў… нейкія незразумелыя словы, я ніколі раней іх не чуў… Што за цукерку ён нам абяцаў? Але слухаць мне падабалася… Толькі слабаком ён аказаўся, без бою здаў ядзерны чамаданчык. Нашу камуністычную партыю…
— Рускаму чалавеку патрэбна такая ідэя, ад якой мароз па скуры і мурашкі па хрыбетніку.
— Мы былі вялікай краінай…
— За нашу Радзіму! За Перамогу! Да дна! (Стукаюцца чаркамі.)
— Цяпер зоркі на помніках… А я ўспамінаю, як мы нашых хлопцаў хавалі… Зверху ў яму што пад руку патрапіла накідаем, пяском прысыплем, і зараз жа каманда: наперад — наперад! Пабеглі далей. Новы бой. І зноў поўная яма. Адступалі і наступалі ад ямы да ямы. Прывязуць падмацаванне, праз два-тры дні гэта ўжо трупы. Лічаныя людзі заставаліся. Шчасліўчыкі! Да канца сорак трэцяга года мы ўжо навучыліся ваяваць. Ужо правільна ваявалі. Стала менш людзей гінуць… Тады ў мяне з’явіліся сябры…
— Усю вайну на перадавой, і ніводнай драпіны, нічога! А я — атэіст. Да Берліна дайшоў… убачыў звераў бярлог…
— Ішлі ў бой з адной вінтоўкай на чацвярых. Першага заб’юць, другі вінтоўку падхоплівае, другога — наступны… А ў немцаў новенькія аўтаматы.
— Спачатку немцы былі ганарыстыя. Яны ўжо скарылі Еўропу. Увайшлі ў Парыж. За два месяцы планавалі вырашыць пытанне з СССР. Калі яны параненыя траплялі да нас у палон, то плявалі ў твар нашым сястрычкам. Зрывалі бінты. Крычалі «Хайль Гітлер!» А напрыканцы вайны ўжо: «Рускі, не страляй! Гітлер капут!»
— Больш за ўсё я баяўся ганебнай смерці. Калі хто збаяўся, пабег — камандзір на месцы расстрэльваў… Гэта было звычайнай справай…
— Ну як сказаць… Выхоўвалі нас па-сталінску: ваяваць будзем на чужой тэрыторыі, і
«…от тайги до британских морей
Красная армия всех сильней…»
