Znam tę wodę dobrze, znam jej błotny smak, kleisty dotyk podwodnych szuwarów, mięk- kie zapadnie mulistego dna; widzę, którędy płynie szczur wodny. W końcu, kiedy mniej wię- cej po trzydziestu latach ojciec położył na mnie lagę i przestał uczyć pływania na sucho, tu, a nie gdzie indziej, Hanula mnie przywiozła i nauczyła pływać. Woda, w której człowiek na- uczył się pływać, ma elementarną siłę pierwszego miejsca, jest jak pierwsza zapisana kartka, pierwsze boisko, pierwsze prześcieradło. A poza tym jest tu tajemnica, przez spokojną toń idzie prąd tropikalnej groźby, na dnie spoczywa fabuła.

Może ze dwa, może ze trzy lata temu przyjechał nad zalew w Łapanowie gruby gość z nie- dużym krokodylem pod pachą. (Brawurowy sztych zadany widzialnej rzeczywistości). Akurat środek lata był, zlecieli się letnicy, statecznym krokiem nadeszli miejscowi i wpierw z punktu chcieli temu grubemu z krokodylem sprawić łomot, ale jakoś nie sprawili, uznali, że mały krokodyl sam w sobie nie jest obraźliwy. Humanizm zwyciężył. A tamten z krokodylem jak gdyby nigdy nic ustawił się w kolejce do wypożyczalni, wypożyczył kajak i popłynął. I nie muszę mówić. Na samym środku krokodyl łeb z obroży wyjął (bo miał obrożę, na smyczy był), więc jak mówię, łeb z obroży wyjął i hop do wody. Teraz to dopiero było cięcie zadane rzeczywistości, wydarzenie, strach, śmiech. Zaczęli szukać, nurkować, sondować i nic. Gość w rozpaczy, bo stracił majątek, ten krokodyl to było wszystko, co miał. Potem wodę nawet spuścili i też krokodyla nie było. Oczywiście – mówią – on natychmiast w ciemnych i lodo- watych głębinach zginął, zapadł się w muł, szczury wodne go zeżarły, sczezł. Ale zawsze przecież jest cień niepewności. Może gdzieś przywarował, może nie szczury jego, ale on szczury zjadł (faktycznie ostatnio ich nie ma), może się adaptował do nowych warunków, może urósł, może on gdzieś tam płynie koło dna, może nocą na brzeg wychodzi… Może jest? Ale tamci trzej chyba w ogóle nie znali historii o grubym gościu z krokodylem pod pachą, a może ją znali, w końcu gminny przekaz oralny o takiej sprawie powinien dotrzeć i pod Li- manową. Znali czy nie znali – wszystko jedno. Stoją nad wodą i upaja ich to, co i mnie teraz upaja: harmonia sfer, i że proporcja pomiędzy niebem a ziemią jest tu jak jeden do czterech. Dygoty i szkaradzieństwa nie buszują w nich, na razie buszuje w nich euforia, która dygoty i szkaradzieństwa poprzedza. Może w upale i w pijanym widzie majaczy im się środek lata, ale raczej nie, tu nie następuje żadne umysłowe przesunięcie czasu, oni w ogóle nie myślą za sze- roko, myślą wąsko, myśli ich idą w jednym kierunku: trzeba zrobić kolejny krok na szlaku niecodziennych wydarzeń. Kąpiel to jest coś. Kąpiel. Ciuchy. Do wyspy i z powrotem. Skok. I koniec. Potem, jak dwaj wypłynęli, a trzeciego nie ma, już mniej więcej było jasne, co się stało. To znaczy bardzo, nie mniej więcej, było jasne, to było bardzo jasne, ale oni półprzy- tomni, poparzeni lodowatą wodą nie bardzo się na to godzili. – Gdzieś się skrył? Gdzieś się skrył? Stali na brzegu i wołali. Mieli jeszcze nadzieję, że kolejnym punktem na szlaku sensa- cyjnych wydarzeń będzie teraz wielka zabawa w chowanego. I nie ma się co dziwić, przecież trudno pomyśleć, trudno sobie wyobrazić, że ten, z którym jeszcze dwadzieścia minut temu

piło się piwo w drink – barze „Olaf”, skrył się już na tamtym świecie.

Ktoś ich wreszcie usłyszał, ktoś zadzwonił, przyjechali, otworzyli wypożyczalnię, popły- nęli kajakiem, znaleźli i wydobyli. Ale ile to trwało? Łapanów to jest cicha miejscowość na uboczu, kapitalizm dociera tu żółwim krokiem, do przedwojennych telefonów na korbkę nie dotarł jeszcze socjalizm. To są obiektywnie bardzo sielankowe cechy, ale komuś, kto leży pięć metrów pod wodą, nie sprzyjają one. Wydobyli go po czterdziestu minutach, jeszcze sztuczne oddychanie, jeszcze masaż serca, elektrowstrząsy. Straszny krzyk matki nad ciałem siedemnastolatka.

Patrzę na dwie pary prawie nowych skarpet leżących na brzegu. Patrzę na te pozostawione skarpety i myślę, że w moich stronach byłoby to jednak nie do pomyślenia. Bez względu na rozmiar tragedii. Patrzę na te skarpety i przypomina mi się but. But stryja Adama leżący na dachu strzelnicy. Adam też umarł przemierzając szlak, na którym zdarzają się same jedyne zdarzenia. Kiedy to było? Dawno to było, a do dziś śni mi się czasem zwierzęcy krzyk babci nad jego w jeden tylko but obutym trupem. On umarł, a potem leżał całą noc na parkowej ławce, jakiś figlarz but mu wtedy zezuł i cisnął na dach pobliskiej strzelnicy sportowej. Ale skąd myśmy mieli o tym wiedzieć? Straszna śmierć stryja nas paraliżowała, a brak buta para- liżował jeszcze więcej. Ale moja toksyczna babka wiedziała, że brakujący but ma się znaleźć i zaczęła szukać, i szukała, i znalazła but na dachu strzelnicy sportowej w ogrodzie koło re- stauracji „Piast”.

Co tu się zdarzyło? Tu się porządki przemieszały. Jego udręczone martwe ciało krajali w kostnicy w Cieszynie, a jego matka zaciekle daremnego buta poszukiwała. Co tu się zdarzyło? Tu został podtrzymany porządek rzeczy. Bo śmierć ma być na miejscu śmierci, rozpacz na miejscu rozpaczy, a but na miejscu buta. Ale to jest raczej niemożliwe, porządek rzeczy nie mógł zostać podtrzymany, bo go raczej nie ma. A poza tym, przepraszam bardzo, dlaczego niby konsekwencje podtrzymywania porządku rzeczy zawsze mam ponosić ja. Bo to w końcu ja musiałem na oczach publiki w dziwnym pomieszaniu grozy i wstydu włazić na dach tej strzelnicy, i ja musiałem okropny strach kiełznać (bo przecież bałem się tego buta jak widma), i ja musiałem desperacko sięgać po ten but.

Patrzę na dwie pary skarpet porzucone w trawie i wiem, że wolność moja jest złudna, pa- trzę na skarpety topielca i przeklęty atawizm szepce we mnie, że przecież to są prawie nowe skarpety, że trzeba lęk pokonać i trzeba by je wziąć i uprać… Dwie pary skarpet w trawie, but na dachu strzelnicy – rzeczy ostateczne.

Był nikłego wzrostu, miał co najmniej trzy talenty i z wielką pomyślnością grał na akor- deonie. Zasypiałem, a z góry, z małej izby na strychu, płynęła muzyka. Potem austriacki akordeon zniknął, najpewniej stał się przedmiotem handlu wymiennego: instrument za butel- kę, spirytus za melodię, zatrata za sztukę. Nie dożył czterdziestki, a jego talenty umarły wcze- śniej.

Inna rzecz, że wszystkie trzy (talent matematyczny, talent szachowy i talent odwagi) jął zdradzać w nadzwyczaj głębokim dzieciństwie. Jako kilkuletni chłopak liczył prędzej niż sprzedawczynie w sklepie wielobranżowym, ze wszystkimi, nawet z panem zegarmistrzem Brodą wygrywał w szachy i nie bał się niczego. Czy gdyby los ułożył się harmonijnie, został- by szachowym mistrzem świata, Europy, Polski? Nie wiem. W szachy grał świetnie, prawie w ogóle nie patrzył na szachownicę, widział więcej i w ogóle nie dbał o to, że widzi więcej. My- śmy ślęczeli nad drewnianymi figurami, ruchy były powolne i nieznaczne, stateczny spokój panował na polu walki. W jego głowie zaś sunęła szybka i powietrzna bitwa, partia szła za partią, tajfun geometrii, jego szachy były grą szybszą od hokeja, laufer biegł, wieża przecinała pole, dama atakowała. Mat, mat za każdym razem, mat, zanim człowiek się zdążył połapać.

Czy gdyby wszystko ułożyło się jak trzeba, zostałby uczonym, matematykiem, profesorem matematyki? Na pewno nie, ale już jako małolat w dodawaniu wielkich kolumn liczb był lep- szy od kasjerek, a i potem w gimnazjum, jak zaczęły się fanaberie i trzeba było to i owo nad- rabiać, spokojnie, bez wysiłku i bez troski przerabiał w dwa tygodnie roczny kurs matematy- ki. Odwaga była wszakże największym jego darem, w odwadze się spełnił, profesorem i mi- strzem odwagi został już za młodu. To że nie bał się pływać i nurkować w największych głę- biach, wirach – to nic. To że jako dwunastolatek skakał na półdziecięcych nartach na dużej skoczni w Malince – to nic. To że z dziesięciometrowej wieży na basenie rzucał się do wody z taką desperacją, jakby chciał jak najdotkliwiej runąć stamtąd – to nic. To że dziesiątki, setki podobnych wyczynów, skoków, piruetów nad otchłanią – to nic. Ale on się nie bał nawet Reksa fotografa Wisełki.