1. — Бу каз кыйбатмы?
— Ике йӨз сум гына!
2. — Сиңа машина кирəкме?
— Хəзер Үк кирəк тҮгел. Кич белəн кирəк булачак.
3. — Сез дачага бармадыгызмыни?
— Юк шул, бҮген бармадык. Иртəгə иртəн Үк китəрбез дип уйлыйм.
4. — əллə сез юбилейга кайтмадыгыз?
— Нинди юбилей?
— Безнең мəктəпнең юбилее булды бит!
— Шулаймыни? ə мин белмəдем бит. Ник миңа əйтмəдең?
— Син белəсеңдер дип уйладык.
5. — Камил, иртəгə конференция була микəн?
— Була.
— Кайчан?
— Иртəн сəгать 10 да башлана. Синең докладың бар бит. Белмисеңмени?
— Белəм, лəкин онытканмын. Рəхмəт сиңа.
— Берни тҮгел.
6. — Айдар, мин сине Һич аңламыйм?
— Ничек инде, аңламыйсың?
— Аңламыйм шул. Театрга барабыз, дидем.
— əминə, гафу ит, мин онытканмын. Хəзер Үк кайтып Җитəм. КӨт мине, яме!
— Ярар, кӨтəм.
7. — Рəшит, кил əле, бер китап кҮрсəтəм.
— Нинди китап?
— Менə. Бу китап — «Татар тарихы». Аны Равил Фəхретдинов язган.
— ə-ə-ə, мин ул галимне бик яхшы белəм. Ул — археолог бит. Телевизордан да кҮп кҮргəнем бар. Хəтерлисеңме, без бер юбилей кичəсендə аны кҮргəн идек. Ул əле гармунда бик матур уйный, бик матур Җырлый. Бик акыллы да икəн. Нинди кызыклы китап язган!
8. — Кызлар, исəнмесез!
— Ай, кая югалдың син, Айназ?
— БҮген генə кайттым.
— Кая бардың соң син?
— Мин ТӨркиягə бардым бит!
— Шулаймыни?
— əйе. Без əни, əти белəн ял иттек.
— Рəхəт булдымы соң?
— Бик рəхəт булды. Килгəч Үк, диңгез буена бардык. Диңгез бик чиста, бик матур. Рəхəт тə булды соң!
9. — Алмаз, сез Алсу белəн бергə килегез инде, яме!
— Кайчан?
— Иртəгə кич белəн.
— Нəрсə була?
— Минем туган кӨнем бит! Оныттыңмыни?
— Гафу ит, əминə, онытканмын.
— Без сезне сəгать алтыга хəтле Үк кӨтəбез. Килегез инде, яме!
— Рəхмəт. Без алтынчы яртыга кадəр Үк килербез. Сезгə ярдəм итəргə кирəкме?
— Юк, рəхмəт, без сезне кӨтəбез инде.
10. — Кызым, син МəскəҮгə килеп Җиткəч тə телеграмма бир. Телефоннан шалтырат, яме.
— əни, борчылма инде. Мин, килгəч Үк, телефоннан шалтыратырмын.
— Кызым, сак бул инде, тəртипле бул инде, ярыймы?
— Ярый, əни, сау бул инде!
— Сау бул инде, кызым!
11. — Мансур, бу китапны миңа бир əле 1–2 сəгатькə.
— Мə, рəхим ит. Иртəн Үк бу китап миңа кирəк. Безнең семинар булачак. Син аны миңа тӨшер. Мин икенче катта 214 нче бҮлмəдə яшим.
— Ярый, бирермен. Рəхмəт сиңа.
12. — Кызлар, бҮген телевизор эшлиме?
— Эшлəми шул.
— Тагын эшлəмимени соң?
— Эшлəми бит. Мастер кирəк.
— Камил мастер бит. əйдəгез, Камилгə əйтəбез.
— Камил мастер тҮгел, ул электрик кына.
— Шулаймыни?
13. — Мансур, бу Алсумы, Камилəме?
— Камилə бугай (кажется).
— Юк, Алсу бит!
— Юк инде. Камилə ич!
14. — Азат, бҮген сишəмбеме соң?
— Белмим шул Үзем дə.
— Ничек?
— Шулай инде! Эш кҮп бит!
Запомните пословицы с частицами.
Кояш та тапсыз булмый. (И на солнце бывают пятна).
Эш бетте, кӨлтə Җыясы гына калды. (букв.: делу конец, осталось только убрать снопы).
Аюны да биергə Өйрəтəлəр. (И медведя учат танцевать).
ДҮрт аяклы ат та сӨртенə. (Лошадь о четырех ногах и то спотыкается).
Син дə кунак, мин дə кунак, атка печəн кем сала. (И ты гость, и я гость, а кто даст коню сено).
Намусыңны яшьтəн Үк сакла. (Береги честь смолоду).
Бəхет тəхеттə тҮгел. (Счастье не в престоле).
Үзем тапкан мал тҮгел, əти тапкан жəл тҮгел. (Не сам наживал, а то, что нажил отец — не жалко).
Сау булыгыз! Сезгə уылар телим!
Урок 38
Выражение условия. Диалоги. Народные приметы.
(Утыз сигезенче дəрес)
— Исəнмесез!
— Хəерле кӨн!
Сегодня наш урок посвящается выражению условия в татарском языке.
Средства выражения условных отношений
I. В татарском языке основным средством выражения условия является аффикс условного наклонения — са/-сə. Этот аффикс ставится перед аффиксами лица и числа.
Начнем с простого глагола в условном наклонении:
Единственное число
Мин əйт-сə-м (если я скажу)
Син əйт-сə-ң (если ты скажешь)
Ул əйт-сə (если он скажет)
Множественное число
Без əйт-сə-к (если мы скажем)
Сез əйт-сə-гез (если вы скажете)
Алар əйт-сə-лəр (если они скажут)
Так же спрягаются и твердые основы глагола, но с добавлением твердой пары аффикса — са:
Единственное число · Множественное число
1. Мин кайт-са-м · Без кайт-са-к
2. Син кайт-са-ң · Сез кайт-са-гыз
3. Ул кайт-са · Алар кайт-са-лар
Это — самая универсальная форма выражения условия. Давайте запомним ее употребление. Переводы вы можете сделать сами. Вы уже усвоили эти слова, и такие диалоги для вас не представляют трудности.
1. — Дания, əби килсə, Өчпочмак пешерəбезме?
— əлбəттə.
2. — БҮген авылга кайтсам, сиңа əйтермен.
— Ярый.
3. — МəскəҮгə барсаң, миңа матур кроссовкалар алып кайт əле.
— Ярар.
4. — əби, син гӨбəдия пешерсəң, миңа телефоннан шалтырат əле, яме?
— Ярар, балам.
5. — Галия ханым, директор килсə, миңа əйтегез əле.
— əлбəттə, Гариф əфəнде.
6. — Син депутат булсаң, нəрсə əйтерсең?
— Белмим əле.
7. — Авырмасам, мин сиңа керермен, яме?
— Ярый, борчылма.
8. — əнилəр килсə, сезне кунакка чакырабыз.
— Рəхмəт.
9. — Без сезне кунакка чакырсак, сез килерсезме?
— Кайчан?
— Иртəгə.
— Сəгать ничəдə?
— Кич белəн сəгать Җидедə.
— Килербез, əлбəттə. Чакыруыгыз Өчен рəхмəт.
10. — əби, менə бу балны ашасаң, терелерсең. Аша инде.
— Рəхмəт, кызым. Чəй белəн эчəрмен.
11. — ГӨлчəчəк, БӨгелмəгə килсəгез, безгə дə керегез. Без Өйдə булабыз.
— Рəхмəт, Сəрия ханым.
12. — Самолетка билет булмаса, поезд белəн китəрбез.
— Поезд кайчан китə?
— Кичке сəгать сигездə.
— Ярар.
13. — КӨн Җылы булса, урманга барырбыз.
— Кайчан?
— Иртəгə.
— Ярый.
14. — Сез əйтмəсəгез, бу сҮзне аңа кем əйтə?
— Шулай инде.
15. — Иртəгə укытучы диктант яздырса, син əзерме?
— əзер (готов).
II. Параллельно с аффиксом — са/-сə, дублируя это значение условия, может употребляться и союз əгəр (если), который всегда ставится в начале предложения:
