— Не, не бачыў, — адказаў Мэтчэм.

— І нічога аб ёй не чуў? — дапытваўся Дзік.

Крокі набліжаліся. Сэр Дэніэл на двары ўсё яшчэ клікаў грамавым голасам Джаану.

— Ты не чуў аб ёй? — паўтарыў Дзік.

— Чуў, — сказаў Мэтчэм.

— Як дрыжыць твой голас! Што з табой? — спытаў Дзік. — Нам вельмі пашанцавала, што яны шукаюць гэтую Джаану. Яна адцягнула іх ад нас.

— Дзік! — усклікнуў Мэтчэм. — Я загінула! Мы абодва загінулі! Уцякайма, пакуль не позна. Яны не супакояцца, пакуль не знойдуць мяне. Не! Пусці мяне да іх адну! Яны мяне схопяць, а ты ўцячэш. Пусці мяне адну. Дзік! Добры Дзік, пусці мяне да іх.

Яна ўжо намацвала рукой засаўку, калі Дзік нарэшце ўсё зразумеў.

— Клянуся небам, — усклікнуў ён, — ты зусім не Джон! Ты Джаана Сэдлі! Ты тая дзяўчынка, якая не хацела выйсці за мяне замуж!

Дзяўчына маўчала і не рухалася. Дзік таксама маўчаў, потым загаварыў зноў.

— Джаана, — сказаў ён, — ты выратавала мне жыццё, а я табе. Мы абое бачылі, як цячэ пралітая кроў. Мы былі з табой сябрамі, былі і ворагамі, — помніш, я ледзь не набіў цябе папругай. І ўвесь час я лічыў цябе хлапчуком. Але цяпер смерць мая блізка, і перад смерцю я хачу сказаць табе, што ты самая лепшая і самая смелая дзяўчынка на зямлі, і, калі б толькі я застаўся жыць, я быў бы шчаслівы ажаніцца з табой. Але што б мне не было наканавана — жыццё або смерць, — ты ведай: я кахаю цябе!

Яна нічога не адказала.

— Ну, гавары ж, Джон. Будзь добрай дзяўчынкай, скажы, што ты кахаеш мяне!

— Хіба я была б тут, Дзік, калі б не кахала цябе?! — усклікнула яна.

— Калі нам удасца выратавацца, — працягваў Дзік, — мы пажэнімся. Калі наканавана памерці, памром. Вось і ўсё. Але як ты адшукала мой пакой?

— Я спытала ў пані Хэтч, — адказала яна.

— На гэту даму можна спадзявацца, — сказаў Дзік. — Яна не выдасць цябе. У нас яшчэ ёсць час…

Але адразу ж, як бы ў абвяржэнне яго слоў, па калідоры пачуліся крокі, і хтосьці грукнуў у дзверы кулаком.

— Яна тут! — пачулі яны чыйсьці голас. — Адчыніце, майстар Дзік! Адчыніце!

Дзік маўчаў і не рухаўся.

— Усё скончана, — сказала дзяўчына і абняла Дзіка.

Людзі адзін за адным збіраліся каля дзвярэй. Нарэшце з'явіўся сам сэр Дэніэл, і ўсе прыціхлі.

— Дзік, — закрычаў рыцар, — не будзь аслом! І сем сонных дзеў прачнуліся б ад такога шуму. Мы ведаем, што яна тут. Адчыні дзверы!

Дзік маўчаў.

— Выбівайце дзверы! — сказаў сэр Дэніэл.

Воіны грукалі ў дзверы нагамі і кулакамі. Дзверы былі зроблены трывала і зачынены на моцную засаўку, і ўсё ж яны ўпалі б, калі б зноў не ўмяшаўся лёс. Сярод грукату ўдараў пачуўся раптам крык вартавога; на вежы закрычалі, зашумелі, і зараз жа ў адказ увесь лес напоўніўся галасамі. Можна было падумаць, што насельнікі лясоў бяруць штурмам замак Мот. І сэр Дэніэл са сваімі воінамі, пакінуўшы дзверы, кінуўся абараняць сцены замка.

— Мы выратаваны! — усклікнуў Дзік.

Ён схапіў абедзвюма рукамі старадаўні ложак і паспрабаваў зрушыць яго з месца, але ён не паддаваўся.

— Дапамажы мне, Джон, — сказаў ён. — Калі табе дарагое жыццё, збяры ўсе свае сілы і дапамажы мне!

З вялікай цяжкасцю зрушылі яны цяжкі дубовы ложак і прыставілі яго да дзвярэй.

— Так яшчэ горш, — сумна сказала Джаана. — Ён прыйдзе да нас цераз патайны ход.

— Не, — адказаў Дзік. — Ён не рашыцца выдаць тайну гэтага хода сваім воінам. Мы самі ўцячом гэтым ходам… Слухай! Напад скончыўся. Ды, бадай, і не было ніякага нападу.

Сапраўды, ніякага нападу не было; проста група воінаў, якая страціла сэра Дэніэла ў час бітвы пры Райзінгэме, вярнулася нарэшце ў замак. Цемра дапамагла ім прайсці праз лес. Іх упусцілі ў браму, і цяпер яны ў двары злазілі з коней пад стук капытоў і звон даспехаў.

— Ён зараз вернецца, — сказаў Дзік. — Хутчэй у патайны ход!

Ён запаліў лямпу, і яны прайшлі ў кут пакоя. Шчыліну адшукаць было няцяжка, таму што праз яе ўсё яшчэ прасочвалася слабае святло. Дзік выбраў самы моцны меч, уставіў яго ў шчыліну і з усёй сілы налёг на дзяржанне. Дошка паддалася і прыўзнялася. Ухапіўшыся за яе рукамі, яны зрушылі яе зусім.

За ёю відаць было некалькі прыступак, на адной з якіх стаяла лямпа, забытая тым, хто прыходзіў забіць Дзіка.

— Ідзі наперад, — сказаў Дзік, — і захапі лямпу. Я пайду за табою і зачыню дзверы.

Яны рушылі ў дарогу. Ледзь Дзік ляпнуў за сабою люкам, як зноў пачуліся грамавыя ўдары, — гэта выбівалі дзверы яго пакоя.

Дзік і Джаана апынуліся ў вузкім, брудным і кароткім калідоры. На другім яго канцы былі напаўадчыненыя дзверы — безумоўна, тыя самыя, якія адмыкаў ключом забойца. Са столі звешвалася густая павуціна; самы лёгкі стук крокаў гулка разлягаўся па каменнай падлозе.

За дзвярыма ход раздвойваўся пад прамым вуглом; Дзік павярнуў наўдачу, і яны памчаліся вакол купала капліцы. Пры слабым мігценні лямпы выгнуты купал здаваўся падобным на спіну кіта. Штохвіліны ім трапляліся адтуліны для падглядвання, схаваныя знутры разьбой карніза. Заглянуўшы ў адну з гэтых адтулін, Дзік убачыў каменную падлогу капліцы, алтар з запаленымі васковымі свечкамі і распасцёртага на прыступках перад алтаром сэра Олівера, які маліўся, узняўшы рукі.

Яны абмінулі купал і спусціліся па кароткай лесвіцы. Праход стаў вузейшы. Адна са сцен была драўляная; праз шчыліны сачылася святло і чуўся гул галасоў. Раптоўна Дзік заўважыў круглую дзірачку велічынёй з вока. Ён заглянуў у гэтую дзірачку і ўбачыў залу; шасцёра мужчын у латах сядзелі вакол стала, елі паштэт з дзічыны, прагна запіваючы яго віном. Гэта, відавочна, былі воіны, якія толькі што вярнуліся.

— Тут нам не прайсці, — сказаў Дзік, — паспрабуем вярнуцца.

— Пастой, — спыніла яго Джаана, — можа, там далей ёсць выхад.

І яна пайшла наперад. Але праз некалькі ярдаў праход скончыўся маленькай лесвічкай, і стала зразумела, што, пакуль воіны сядзяць у зале, схавацца гэтым шляхам немагчыма.

Яны з усіх ног пабеглі назад і ўзяліся абследаваць другі праход. Праход гэты быў надзвычай вузкі — праз яго з цяжкасцю ўдавалася праціснуцца; даводзілася бесперастанку падымацца і спускацца па маленькіх лесвічках, на якіх кожную хвіліну яны рызыкавалі зламаць сабе шыю. Нарэшце нават Дзік страціў усялякае ўяўленне аб тым, дзе яны знаходзяцца.

І без таго вузкі праход рабіўся ўсё вузейшы і ніжэйшы; прыступкі вялі ўніз; сцены былі сырыя і ліпкія; аднекуль здалёк чуўся піск пацукоў.

— Мы ў падзямеллі, — сказаў Дзік.

— А выхаду ўсё няма, — дадала Джаана.

— Тут павінен быць выхад! — адказаў Дзік.

Калідор крута павярнуў і праз два-тры крокі скончыўся. У канцы яго было некалькі прыступак, якія вялі наверх. Велізарная каменная пліта перагарадзіла ім шлях; яны з усіх сіл спрабавалі зрушыць яе. Пліта не паддавалася.

— Хтосьці трымае яе, — сказала Джаана.

— Не, — не згадзіўся Дзік. — Нават калі б яе трымаў чалавек у дзесяць разоў дужэйшы за нас, яна хоць крыху, а паддалася б. Але яна нерухомая, як скала. Яна прыціснута чымсьці цяжкім. Тут няма выхада; і павер мне, добры Джон, мы з табой тут палоннікі, усё роўна, як калі б у нас былі кайданы на нагах. Давай сядзем і пагаворым. Трохі счакаўшы, мы вернемся; можа, да таго часу яны забудуць пра нас і нам удасца ўцячы. Але, шчыра сказаць, я пабойваюся, што мы прапалі.

— Дзік! — усклікнула Джаана. — Навошта толькі ты мяне сустрэў! Гэта я, няшчасная і няўдзячная дзяўчына, завяла цябе сюды!

— Што за лухта! — запярэчыў Дзік. — Усё гэта было нам наканавана, а што наканавана, тое і збудзецца, хочам мы гэтага ці не, усё роўна. Чаго там аплакваць лёс. Лепш раскажы мне, што ты за дзяўчына і як ты трапіла ў рукі сэра Дэніэла.

— Я такая ж сірата, як і ты; няма ў мяне ні бацькі, ні маці, — сказала Джаана. — У дадатак я, на сваё, а значыць, і на тваё, няшчасце, багатая нявеста. Мілорд Фоксгэм быў маім апекуном. Але сэр Дэніэл купіў у караля права выдаць мяне замуж і заплаціў за гэтае права вельмі дорага. Я была яшчэ зусім маленькая дзяўчынка, а ўжо два магутныя і багатыя чалавекі ўступілі паміж сабой у барацьбу за права выдаць мяне замуж! У гэты час адбыўся пераварот, быў прызначаны новы канцлер, і сэр Дэніэл праз галаву лорда Фоксгэма купіў права апякунства нада мной. Потым адбыўся новы пераварот, і лорд Фоксгэм праз галаву сэра Дэніэла купіў права выдаць мяне замуж; да гэтага часу яны працягваюць варагаваць. Але жыла я ўвесь час у лорда Фоксгэма, і ён быў са мной вельмі добры. Нарэшце ён сабраўся выдаць мяне замуж, ці, дакладней, прадаць. Лорд Фоксгэм павінен быў атрымаць за мяне пяцьсот фунтаў стэрлінгаў. Жаніха майго завуць Хэмлі, і якраз заўтра, Дзік, мяне павінны былі з ім заручыць. Калі б не з'явіўся сэр Дэніэл, я выйшла б замуж і ніколі не спаткалася б з табою, Дзік! Мілы Дзік.