«Кыһыл сулус» холкуос оҕолоро Өктөмҥө үөрэнэллэрэ. Ол эрэйдээхтэр, таҥас-сап мөлтөх дьоно, аара кэлэ-бара кинилэргэ киирэн иттэн ааһаллара. Онно ийэтэ оҕолору сылаас чэйинэн, тугунан эмэ күндүлээн ыытара. Ол иһин кини эмиэ доҕотторуттан тугу да кистээбэккэ, тиһэх өлүүтүттэн бэрсэ, үллэстэ үөрэммитэ.

Сир аайы ханна баҕарар буоларыныы, кыра сааһыттан үлэҕэ миккиллибитэ. Ийэтэ тэрилтэ оһоҕун отторугар көмөлөһөн мас кыстыыра, уу баһара, тэлгэһэ хаарын күрдьэрэ. Сайынын холкуоска окко үлэлэһэрэ.

Үөрэҕин ыарырҕаппат этэ. Ийэтигэр көмөлөһөр буолан, дьиэҕэ дьарыктанарыгар төһө да солото суоҕун иһин, истибитин тута ылынымтыа, ыһыктыбат өйдөөҕө. Кини ол хаачыстыбатын ыаллыы олорор дириэктэрэ Г.Ф.Саввин хайгыыра, куруук үлэлээн хачыгырайа сылдьар көрсүө уолчааны сөбүлүү көрөрө. Оҕолору кытта оонньуур түгэн оскуолаҕа перемена эрэ кэмигэр тосхойоро. Оччотооҕу оҕолор сүүрүүлээх-көтүүлээх, түргэн хамсаныылаах сылбырҕа оонньуулары сөбүлүүллэрэ. Онно Миша куруук инники, күрэстэһиилээх өттүгэр сылдьара. Ханна барыай, оннукка сороҕор охсуһан да ылар түгэннэр баар буолаллара. Оскуола оҕолоро «хотугулар» уонна «соҕурууҥҥулар» диэн икки бөлөххө хайдыһан киирсэллэрэ. Кини охсуһуук буолбатах этэ уонна кими да күлүү-элэк гынары олох сөбүлээбэтэ. Ол иһин учууталлар кинини көрсүө үөрэнээччинэн ааҕаллара.

Оҕо сылдьан улааттахтарына бары үөрэхтээх, хамыһаар буолар баҕа санаалаахтара. «Мин, хамыһаар буоллахпына, ону оҥоруом, маннык гыныам», – диэн ким туох баҕа санаалааҕын этэн куоталаһа оонньууллара. Онуоха кини биирдэ: «Куораттан элбэх табаар, бородуукта аҕалан дьоҥҥо барыларыгар тэҥҥэ үллэриэм этэ», – диэбитигэр сорохтор күлбүттэрин, сорохтор сэргии, боччумура истибиттэрин өйдүүр. Оччолорго оҕо үксэ араас массыына, сөмөлүөт, патефон эҥин булунар баҕалаах буолара. Оттон сорохтор, биллэн турар, уордьаннаах, мэтээллээх байыаннай эбэтэр дьиҥнээх хамыһаар курдук таҥныахтарын-саптыахтарын баҕараллара. Ол эрээри дьоҥҥо барыларыгар үтүөнү оҥоруох баҕа санаа баһыйар буолара. Билигин дьон үксэ бэйэ эрэ интэриэһин көрүнэр өттүгэр оҕунна. Ону адьас куһаҕан диэххэ сатаммат эрээри, уопсастыба уонна бэйэ интэриэһин тэҥҥэ көрүллүөхтээх. Хайа эмэ өттүгэр кэлтэйдээһин таҕыстаҕына, уопсастыбаҕа да, бэйэҕэ да сүүйтэриилээх буолара чахчы. Оттон кини оҕо сылдьан дьоҥҥо барытыгар тугу баҕарар тэҥҥэ өлүүлээн, бэл охсуспут «өстөөхтөрүн» матарбакка, үллэрэр баҕа санаата хаһан даҕаны халбаҥнаабат этэ. Кырдьаҕастары, ыарыһахтары, инбэлииттэри бастатан туран өлүүлүүр өйү-санааны оччоттон этэ сатыырга холоммут эбит. Ол да иһин, ити баҕа санаатын оҕо эрдэҕиттэн иитиэхтээбит буолан, Россияҕа социализм идеята эстиитин олус ыарыылаахтык ылынан эрдэҕэ.

Улахан убайа Ким Эдьигээҥҥэ кэлэн үлэлии олорон, Мишаны сэттис кылаас кэнниттэн бэйэтигэр ылан үөрэттэрбитэ. Биир сыл дьиэлэнэн үөрэммитин кэннэ убайын аармыйаҕа ылбыттара. Инньэ гынан орто оскуоланы Эдьигээҥҥэ интэринээккэ олорон бүтэрбитэ. Оччолорго саха оҕолоро Дьокуускайга киирэн, интэринээккэ олорон иккис оскуолаҕа үөрэнэллэрэ. Кини даҕаны онно киириэн сөп эбитэ буолуо да, тоҕо эрэ Эдьигээҥҥэ таласпыт. Бука, аҕата хаалбыт сирэ тардар, угуйар буолан тиийдэҕэ…

Сөмөлүөт, дьигиһийбэхтээт, аллара ыһыктынан салгыҥҥа охсуллумахтаан ылла. Намтааһыҥҥа бардылар, ол аата, чугаһаан эрдэхтэрэ. Иллюминаторынан өҥөс гынна. Соҕордук, Өлүөнэ үрдүнэн көтөн иһэллэр. Аҕыйах дьиэлээх-уоттаах Бэстээх учаастагын ааһа охсубуттар, иннилэригэр Баахынай мыраана, онон-манан ордон хаалбыт хаарбах тутуулар, дуобат курдук, чочоруһан көстөллөр. Ок-сиэ, бу дойду ыһыллан-тоҕуллан бүппүт. Урут элбэх киһилээх-сүөһүлээх бөдөҥ учаастактар этилэр дии. Хомсомуолга үлэлиир эрдэҕинэ, хайыһарынан походтуу кэлэллэрэ, элбэх субуотунньуктары тэрийэллэрэ…

Дьон-сэргэ ырыынак сыһыаныгар киириигэ бэлэмэ суох олорон биэрэн иэдэйдэ. Бэйэни салайыныы, көрүнүү боппуруоһун дэбигис ылынымаары гынна. Олус бытаарыы таҕыста, дьон өйө-санаата уларыйбата сүрдээх. Урут сопхуос саҕана наһаа бэлэмҥэ үөрэнэн, ким эрэ кэлэн дьаһайарын-тэрийэрин, хамнас биэрэрин кэтэһэ үөрэнэн хаалбыттар.

Сөмөлүөт, сыыйа намтаан, Өлүөнэ хаҥас мыраанын үрдүнэн ыраах сырдаан көстөр бачымах курдук хойуу тутуулардаах Эдьигээн бөһүөлэгин туһаайбытынан супту сурулаан аллара диэки түһэн истэ. Мыраан үрдүнээҕи хардьаҥ тыа ньирээйи мастара киһи хараҕар чуолкайдык көстөр буоллулар. Ол Стрекаловка үрэх сүнньэ, сиэдэрэйдик иэҕиллэн, үрүҥ көмүс мөһүүрэлии күлүмүрдээн көһүннэ. Сөмөлүөт, бөһүөлэги үрдүнэн балай да ааһа көтөөт, уҥа өттүнэн өрө ханарыйан төттөрү эргилиннэ. Эбэ модьоҕо мыраанын үрдүнээҕи сэдэх тутуулардаах аэропорт хонуутугар түһэн, уһун бетон суол устун тилигирэйэ сүүрдэ.

Олунньу саҥатынааҕы сарсыардааҥҥы дьыбардаах халлаан үрүҥ былытынан сабыллан турбут чараас бүрүөтүн сэгэтэ тарпыт курдук, илин саҕах иитэ өрүс үрдүнэн көмүс кытах дуйунуу суһуктуйа сырдаан эрдэҕинэ, Стрекаловка үрэх сырыынньа хааһын батыһа чуоҕуспут дьоҕус тутуулардаах эргэ дьиэлэртэн биирдэстэриттэн хачаайы көрүҥнээх эдэр кыыс тахсан хайыһар кэтэ турар. Көнөн тура-тура төҥкөҥнөөн, ким эрэ олус кэҥэтэн кэбиспит быатын хат сүөрэн, хаатыҥкатын төбөтүгэр сөп түбэһэр гына кыаратан баайталаата. Балай да өр бодьуустаһан хайыһардарын кэтэн кэлгиэ быаларынан кириэстии тардыталаан баанан баран, икки торуоскатынан сэрэхтээхтик тайанан, үрэх эниэтин намыһах сирэйинэн аллара диэки анньынна. Мууска киирэн үрэх сүнньүн батыһа тыырыллыбыт суолунан холкутук сыыйа тэбэн барбахтыы түһээт, төттөрү иэҕиллэн сыыры өрө таҕыста. Дьиэлэр кэтэхтэринэн кытылы батыһа эрийэ-буруйа сыыйыллар килэркэй суолу тутуһан олорор сирин туһаайыытыгар эргиллэн кэлиэр диэри чаас чиэппэрэ холобурдаах ааһа оҕуста.

Дьиэтигэр киирэн сыыйа-баайа суунан-тараанан, оһох үрдүгэр турар сылаас чаанньыктан чэй куттан сулбу-халбы аһыы түстэ. Бөлүүн үс чааска диэри тохсус кылаастарга химия уруогар бэлэмнэммит тэтэрээтин, учебнигын туумба үрдүттэн хомуйан бартыбыалыгар угунна. Таҥаһын уларыттан үлэтигэр тахсаары туран чаһытын көрүммүтэ, сэттэ аҥаар буолан эрэрэ.

Аҕыйах хаамыылаах сиргэ турар улахан оскуола дьиэҕэ киирбитэ, ким да кэлэ илик эбит. Учуутал хоһугар киирэн сонун, бэргэһэтин ыйаат, ойоҕоско турар сиэркилэҕэ көрүнэ, таҥаһын-сабын көннөрүнэ түстэ уонна көрүдүөргэ тахсан кэрийэ сылдьан кылаастары көрүтэлээтэ. Паарталар, остуоллар туруулара бэрээдэктээҕин, дуоскалар ыраастарын, барыларыгар миэл, тирээпкэ баарын астына көрөн төннөн киириитигэр атын учууталлар утуу-субуу кэлитэлээбитинэн бардылар.

– Здравствуйте, Анастасия Яковлевна. Вы, как всегда, первая. Сейчас по пути заходила в интернат, грязновато живут ребята. Что-то долго болеет наша воспитательница. Кстати, с сегодняшнего дня Ваша очередь ее заменить, – быйыл саҥа ананан кэлбит орто оскуола дириэктэрэ Марианна Евгеньевна Фрейберг, учууталыскай аанын аһаат, дьаһайбытынан барда.

– О, Настенька молодец, каждое утро зарядкой занимается и на лыжах ходит. И когда все успевает? – барыларыттан аҕа саастаах, өрө баһаарыйбыт улахан саҥалаах нуучча тылын учуутала Зоя Дмитриевна Головина олохтоох миэстэтигэр остуол баһынааҕы олоппоско олоро түстэ. – Как на фронте, всегда подтянутая ходит, молодчина.

Зоя Дмитриевна – фронтовичка, түгэн тосхойдор эрэ сэрии туһунан бииргэ үлэлиир дьонугар, оҕолорго даҕаны куруук кэпсии сылдьарын сөбүлүүр.

Оскуола үлэһиттэрин аҥаарын кэриҥэ Воронеж, Ярославль курдук соҕурууҥҥу куораттартан кэлитэлээбит сымнаҕас килиимэттээх дойду дьоно этилэр. Инньэ гынан, тыйыс айылҕалаах уһук хотугу сир тымныытыгар үөрүйэҕэ суохтара таайан, үксүлэрэ сонноох сылдьан уруоктарын ыыталлара. Арай дириэктэрдэрэ Марианна Евгеньевна, Тиксиигэ төрөөбүт олохтоох киһи сиэринэн, сонун устан, хараҥа күөх көстүүмүн таһынан халыҥ түү былаатын санныгар бүрүнэн сылдьара. Кини аҕата Евгений Фрейберг Тиксиигэ аан маҥнай метеостанцияны тэрийэн үлэлэппит киһинэн биллэр. Кыыһын төрөөбүт сирин аатынан Тиксии диэн сүрэхтээбитэ сибидиэтэлистибэтигэр сурулла сылдьар үһү. Кыыһа ону пааспар ыларыгар Марианна диэн уларыттарбыт. Сүрдээх дьаһаллаах, ыпсарыылаах тыллаах-өстөөх киһи. Таҥас-сап кырыымчык кэмигэр маннааҕы экспедициялары кытта кэпсэтэн интэринээт оҕолорун барыларын хаатыҥкалаата, тэлигириэйкэ булан кэтэрдитэлээтэ. Өссө Анастасия Яковлевна Дьокуускайга иккис оскуолаҕа үөрэнэр кэмигэр интэринээт оҕолоро бары формалаах буолалларын, уолаттар хара сукунаттан тигиллибит киитэллээх, оттон кыргыттар баартыктаах сылдьалларын туһунан кэпсээбитигэр барыларыгар оннук форма тиктэртээбитэ. Сиэрин ситэрэн өссө эмиэ сукунанан сааскы сон уонна муоданы үтүктэн молниялаах бэлбиэт куурка тиктэрэн, быһата, маанытык таҥыннартаабыта.