Анастасия Яковлевна институт кэнниттэн биология уонна география учуутала идэлээх бу дойдуга быйыл саҥа кэлэн үлэлээн эрэр. Эмиэ кини курдук үөрэҕин саҥа бүтэрэн Воронежтан кэлбит Смирнов Борис Иванович диэн кыра уҥуохтаах эдэркээн физрук уол, Анастасия Яковлевна хайыһардыыр сураҕын истэн, үҥсэргээн эрэрдии муҥатыйбыт куолаһынан барыларын диэки кылап-халап көрүтэлии-көрүтэлии:

– А ребята у меня не хотят лыжами заниматься, никто меня не слушается. Уеду отсюда, – диэтэ.

– Ок, киһибит кэллэ-кэлээт куотардыы оҥостон эрэр дуу? – математика учуутала Иннокентий Афанасьевич Герасимов, элэктээбиттии, күлэ түстэ.

Ону сөбүлээбэтэх курдук, кэргэнэ Марфа Дмитриевна, саха тылын учуутала, эрин диэки хатыылаахтык көрбөхтөөт, уолу алы гынардыы, ньуолбардык саҥа аллайда:

– Да ты что-о, Боря, не надо… Вот Анастасия Яковлевна поможет тебе.

– В самом деле, Борис Иванович, мы все поможем тебе, – оскуола завуһа Матрена Петровна тыл кыбытта.

Онуоха элбэҕи аахпыт-билбит, уопуттаах салайааччытын ыллыктаах тылын-өһүн өйөөн, Анастасия Яковлевна барыларыгар туһаайан этии киллэрдэ:

– Точно, давайте отныне каждое воскресенье все кататься на лыжах. Боря будет руководить нами.

– Кырдьык даҕаны!

– Я поддерживаю Настю.

– Да, покажем пример детям.

– Сөп этэ.

Уруокка киириэхтэрин иннинэ кылгас мунньах аҥаардаах кэпсэтии түмүгэр учууталлар өрөбүл күн сарсыарда уонтан биир чаас устата хайаан да бары хайыһардыы тахсар туһунан бигэтик кэпсэтиһэн, кылаастарынан тарҕастылар.

Бүгүҥҥүттэн ыла уһуннук ыалдьыбыт интэринээт иитээччитин оннугар үлэлиэхтээх Анастасия Яковлевна, улахан кылаас уолаттарын хоһугар киирэн, кэккэлэһэ турар ороннор иннилэринэн хаамыталыы сылдьан, муннук ороннорго чөмөхтөһөн олорор оҕолортон, кэпсэтии таһааран, сүбэлэһэр быһыынан интэринээт олоҕор-дьаһаҕар туох итэҕэс-быһаҕас баарын, инники өттүгэр хайдах дьаһанар баҕалаахтарын үтэн-анньан ыйыталаһа сатыыр.

Маҥан саҕалаах хараҥатыҥы от күөҕэ былаачыйалаах, ханан да кир-хох сыстыбатах кылбаа маҥан түөсэҥкэлээх, уурбут-туппут курдук быһыылаах-таһаалаах, киэҥ арылхай харахтаах эдэркээн учуутал кыыс сэрии кэмигэр хойутаан үөрэммит үрдүкү кылаас сорох сиппит-хоппут уолаттарын кытта аҕыйах сылынан быысаһар, эгил-тэгил тэҥ саастыылаахтара этэ.

– Оҕолоор, воспитательгыт ыалдьар кэмигэр мантан инньэ кинини мин солбуйуохтаахпын. Директорбыт Марианна Евгеньевна сарсыарда аайы эһигини көрөн бэрэбиэркэлээн киирэр. Кирдээхтик олороллор, режими аанньа тутуспаттар диир. Ону туоратарга тугу оҥоробут, режими хайдах тутуһабыт?

Ким да тутатына хардарбата. Хосторо тымныы буолан үксүлэрэ тэлигириэйкэлээх да буоллаллар, тоҥмут курдук кумуччу туттан, иннилэригэр чараас былаачыйанан эрэ турар эдэркээн учууталларыттан кыбыстыбыттыы, кэмчиэрийэн олордулар.

– Кырдьык, дьиэҕит таһа, кирилиэскит, күрдьүккүт кирдээх, умывальниккыт аннынааҕы бааххыт тоҕуллубакка толору турар. Бэйэҕит оскуолаҕытыгар, дьиэҕитигэр куруук телогрейканан сылдьаргыт көрөргө үчүгэйэ суох.

– Үлэбит элбэх…

– Маспытын-уубутун бэлэмниибит.

– Дьиэбит тымныы, – онтон-мантан симик саҥалар одоҥ-додоҥ иһилиннилэр.

– Анастасия Яковлевна, эн хайдах тоҥмоккунуй? – тэлигириэйкэтин эҥээрин сөрүү туттан олорор Коля Софронов кэмчиэрийбиттии ыйытта.

– Мин сарсыарда аайы эрдэ тураммын зарядкалыыбын, хайыһардыыбын уонна хайдах тоҥуохпунуй?

Дьиҥинэн, кини оскуолаҕа барарыгар былаачыйатын иһинэн чараас куопта кэтэрэ. Хатыҥыр буолан онтукатын билиннэрбэт этэ, билигин онтун эмиэ кэтэн турара.

– Тыый, хайдах онно барытыгар бириэмэҥ тиийэрий?..

– Режими тутуһабын.

– Оччоҕо хата режимҥин кэпсээ эрэ.

– Только барытын, сарсыардааҥҥыттан саҕалаан… – сэргэҕэлиир саҥа-иҥэ арыый элбээн, кэпсэтии сүнньүн булуох курдук буолла.

– Мин сарсыарда алта аҥаарга туран зарядкалыыбын уонна 15 мүнүүтэ устата хайыһардыыбын. Суунан, аһаан бараммын сэттэ аҥаарга оскуолаҕа баар буолабын. Эбиэккэ диэри эһиги сменаҕытыгар химияҕа, биологияҕа уруок биэрэбин. Эбиэттэн киэһэ иккис сменаҕа ботаниканы үөрэтэбин, юннаттар куруһуоктарын, агитационнай үлэ ыытабын. Нэдиэлэҕэ түөртэ киэһээҥҥи оскуолаҕа үөрэтэбин. Ол кэнниттэн дьиэбэр кэлэн сарсыҥҥы уруоктарбар бэлэмнэнэбин.

– Уонна алта аҥаарга тураҕын?..

– Туран.

– Онно ууҥ ханар дуу?

– Ханар. Урут студенныы сылдьан даҕаны хойукка диэри дьарыктанар, эрдэ турар этибит. Инньэ гынан үөрэнэн хаалбыппын.

– Тыый, оччоҕо биһиги бириэмэбит үгүс өттүн утуйан тахсар эбиппит дии, – учууталларын кытта, уруккуларын курдук, кэмчиэрийэ, кыбыста тутталлара сыыйа симэлийэн, бэйэлэрин тэҥнээхтэрин курдук, сөҕөн-махтайан, бэркиһээн кэпсэтиигэ бары аһаҕастык кыттан бардылар.

Анастасия Яковлевна бэйэтэ даҕаны, истиҥ сыһыан, чугасаһыы тыына үөскээбитин билинэн, иҥнигэһэ суох холкутук саҥаран-иҥэрэн салгыы кэпсээбитинэн барда:

– Мин эмиэ, эһиги курдук, оскуоланы бүтэриэхпэр диэри интэринээккэ олорбутум. Онно бэйэбитин дьаһанар сэбиэттээх, бэрэссэдээтэллээх буолар этибит.

– Ханнык оскуолаҕа үөрэммиккиний? Ол сэбиэттэри ким тэрийэр, туох үлэни ыытар этилэрий? – тэлигириэйкэлээх уолаттар ортолоругар соҕотоҕун толстовканан олорор, өрүкүйбүт хара куударалаах бастыҥ үөрэнээччи Миша Николаев эрилкэй киэҥ харахтарынан болҕомтолоохтук көрүтэлээтэ.

– Дьокуускайга иккис оскуолаҕа үөрэммитим. Барытын үөрэнээччилэр бэйэбит испититтэн бэйэбит талан тэрийэрбит. Алталыы-сэттэлии киһилээх спортивнай, хаһаайыстыбаннай, санитарнай, культмаассабай сектордар сэбиэттэрин таларбыт. Өссө хаһыат таһаарар художниктардаах, редколлегиялаах буоларбыт. Олор салайар этилэр. Хостор аайы ыстаарыһалар баар буолаллара, кинилэр дьуһуурунайдары аныыллара. Барытын бэйэбит көрүнэр, оҥорор этибит. Ким да, хайа да учуутал кэлэн бэрэбиэркэлээбэт этэ.

– Оо, наһаа үчүгэй эбит дии!

– Кырдьык даҕаны, биһиги эмиэ инньэ гыммаккабыт…

– Биһи даҕаны тэринэрбит тоҕо сатамматый? – Миша, барыларын санааларын түмэрдии, быһаччы эттэ.

Анастасия Яковлевна, үөрүүтүн кистээбэккэ, өрүһүспүттүү тыл көтөхтө:

– Чэ оччоҕо сэбиэппитин талыаҕыҥ.

Оҕолор, тута сөрөөн дьыалаҕа эмискэ киириэхтэрин толлубут курдук, кэмчиэриспиттии күлүм аллаһан, сирэй-сирэйдэрин көрүстүлэр. Чочумча тохтуу түһээт, Миша таһыгар олорор, эмиэ куударатын хаҥас өттүгэр кэлтэччи тарааммыт Володя Федотов симиктик тыл быктарда:

– Ээ, биһи эмиэ бэйэбит…

– Кырдьык, биһиги эмиэ бэйэбит талыннахпытына?..

– Сөп-сөп, инньэ гыныаххайыҥ.

– Анастасия Яковлевна, эн баран сынньан.

Учууталлара күлэ түстэ. Кэпсэтиитэ табыллан, ис-иһиттэн үөрэн, астыммыт быһыынан ытыһын ытыһыгар тэс гына охсон, сууралаамахтаан ылла.

– Чэ сөп, кытаатыҥ, хомунуҥ! – эргичис гынан тахсыахтыы хос иһин кэрийэ көрөн иһэн, хараҕа оһох таһыгар сытар турбаҕа баайыллыбыт туох эрэ улахан көһөҥө тимирдэргэ иҥиннэ. – Бу тугуй, оҕолоор?

– Ити Миша штангата, күн аайы дьарыктанар, – Коля Софронов киэн тутта хардарда.

– Оо, дьэ маладьыас, Миша, табаарыстаргын эрчийдэҕиҥ дии. Зарядкалааҥ-хайааҥ, дьон оннооҕор тымныы уунан, хаарынан сууналлар, ол иһин тымныйбаттар, ыалдьыбаттар.

Дириэктэрдэрэ, сарсыарда аһаҕас уруоктаах буолан, суоҕа. Анастасия Яковлевна ахсыстарга биологияны үөрэтэн баран учууталыскайга киирбитигэр, Марианна Евгеньевна кинини хайдах эрэ сирэйэ-хараҕа сырдаан, үөрэ-көтө көрүстэ.

– Ну, здравствуй, мадонна, ходишь, уроки даешь, а там ребята сами… – тугу эрэ ситэ саҥарбакка мүчүҥнээн кэбистэ. – В общем сама посмотришь после уроков.

«Тыый, тугу оҥорбут буоллахтарай?» – диэн Анастасия Яковлевна уһун переменаҕа диэри икки уруок устата иһигэр ааллара, дьиксинэ саныы сырытта. Үһүс уруок бүтээтин кытта интэринээтигэр сүүрэн тиийбитэ, хараҕар дьиэ таһыттан ыла саҕалаан күүппэтэх атын хартыыната арылынна. Кирилиэс таһынааҕы киһи хараҕын аалар араҥас өҥнөөх муус-хаар, кир-хох суох буолбут. Иһирдьэ киирбитэ, суунар хос ып-ыраастык сууйуллубут, урукумуонньук аннынааҕы баах тобус-толору кирдээх уунан билгийэн турар бэйэтэ кубус-кураанах килбэйэн олорор. Хостор, утуйар ороннор бары тупсаҕай баҕайытык хомуллубуттар. Икки хоһунан олорор кыра кылаастар оҕолоруттан ыйыталаһа, кэпсэтэ-хайгыы түһэн баран, эдэр учуутал сүргэтэ көтөҕүллэн, дьиэрэҥкэй аҥаардаах оскуолатыгар төттөрү элэстэнэн таҕыста.