Урэшце і сам даследчык зразумеў, што не хапае яму той нітачкі, знайшоўшы якую можна разблытаць увесь клубок. Тут трэба было або шукаць гэтых кончыкаў ніткі, або секчы гордзіеў вузел. Ён шукаў настойліва, упарта. Ездзіў у цэнтральны партызанскі архіў. Доўга сядзеў там, выкарыстаўшы свой адпачынак. Шукаў падпольшчыкаў. Ах, каб яму далі магчымасць апублікаваць артыкул! Тады людзі, безумоўна, прыйшлі б самі. Тарасаў абяцаў, але ўсё чамусьці адцягваў.

Шыковіч у адным памыляўся: яму здавалася, што ўсёй гэтай справай па-сапраўднаму займаецца адзін ён. Ды яшчэ Яраш. І ўсё. Ён не думаў, што падполлем займаюцца многія людзі, па розных лініях, у розных аспектах. Яго пошукі, магчыма, толькі з'явіліся тым каталізатарам, які паскорыў рэакцыю. Неўзабаве ён зразумеў гэта.

У лістападзе ўжо, калі за акном лёталі «белыя мухі», пазваніў Сербаноўскі. Кірыла даўно не бачыўся з капітанам і ўжо амаль страціў надзею, што той можа нечым памагчы яму. Сербаноўскі прасіў зайсці да яго заўтра.

— А сёння нельга? — з нецярплівасцю спытаў Шыковіч.

— Не, заўтра. У адзінаццаць.

Капітан за гэты час зрабіўся маёрам. Вырас. Але здавалася, яшчэ больш схудзеў: глыбей запалі вочы і як бы пабольшалі вушы — адтапырыліся наперад, быццам чалавек насцярожана ўслухоўваўся ў падманную цішыню. Вітаючыся, Шыковіч адчуў мазалі на яго далоні, успомніў пра хворую жонку і пашкадаваў гэтага засяроджанага і, відаць, упартага ў любой працы чалавека. Але Сербаноўскі нечакана выявіў даволі бадзёры настрой і добрую, амаль сяброўскую прыязнасць.

— Што маем новае, Кірыла Васільевіч?

— Па групе чыгуначнікаў знайшоў гару новых дакументаў, па групе Савіча… — Шыковіч развёў рукамі. — Акрамя ўсяго іншага, гэтыя людзі здорава ўмелі маўчаць.

— Але, — згадзіўся чэкіст. — Не дзеля ўласнай славы яны змагаліся. І не думалі, што нам з вамі прыйдзецца не спаць начамі, каб даследаваць іх дзейнасць.

Не спыняючы размовы, маёр набраў нумар тэлефона, коратка загадаў:

— Арыштаванага Дымара да мяне.

Шыковіч устрапянуўся:

— Што-небудзь новае?

— Зараз пабачыце і пачуеце, — усміхнуўся Сербаноўскі. Падняўся з-за стала, пацягнуўся, падышоў да акна і адчыніў фортачку. — Як ваш сябра Яраш жыве?

Шыковіч насцярожыўся: ці не дайшла і сюды, у гэты старажытны будынак, плётка пра сувязь Антона о Зосяй? Адказаў жартам:

— Рэжа людзей без літасці.

— Мне Вагін расказваў: здорава ён выступіў на сесіі. Малайчына!

— Але. Прыйшлося каму-нікаму пачухацца.

Пастукалі ў дзверы.

— Заходзьце! — гучна крыкнуў Сербаноўскі. Хутка ўзяў ад сцяны крэсла, паставіў на вугал стала, з таго боку, дзе сядзеў сам. Кіўнуў Шыковічу: — Сюды, калі ласка…

Кірыла хутка перасеў.

Ён чакаў убачыць у арыштаваным грамілу з бандыцкай мордай, а ўбачыў раптам у дзвярах старога — сівога, сухога, з пакорліва-дабрадзейным выразам твару. Салдат з аўтаматам на грудзях пачаў дакладваць:

— Таварыш маёр…

Сербаноўскі спыніў яго знакам рукі:

— Пасядзіце ў калідоры.

— Слухаюся, таварыш маёр! — Шчоўкнулі абцасы, бясшумна зачыніліся дзверы.

Стары, як бы раптам успомніўшы, сарваў з галавы кепку:

— Добры дзень, грамадзянін следчы.

— Добры дзень, — адказаў Сербаноўскі як быццам і ветліва, але Шыковіч адразу адчуў знявагу і агіду ў яго голасе.

Маёр стаяў каля акна, залажыўшы рукі за спіну. Шыковіч упершыню ўбачыў яго такім — высокім, стройным, паважным і нават гордым, магчыма, за сваю нялёгкую, але пакуль што вельмі патрэбную прафесію. Ва ўсякім разе, у гэты момант ён зусім быў не падобны на таго сутулага, са змораным тварам капітана, якога Шыковіч некалі сустракаў на вуліцы і чамусьці неўзлюбіў завочна, пакуль не пазнаёміўся, не пачаў разам працаваць.

— Сядайце, — паказаў Сербаноўскі арыштаванаму на крэсла, што стаяла амаль пасярод пакоя.

Стары цяжка ўздыхнуў і сеў. Маёр прайшоў міма яго і зайшоў з другога боку стала на сваё месца.

«Няўжо гэты дзядуля сур'ёзны злачынца? — думаў Шыковіч, разглядаючы арыштаванага. — Такі бяскрыўдны твар. Тонкія кісці, пальцы рук, як у музыкі. Няўжо з інтэлігентаў? Не, ёсць у ім нешта лакейскае. Хутчэй афіцыянт які-небудзь. Сумеў агледзець мяне так, каб не сустрэцца позіркамі. Ацаніў касцюм».

Сапраўды, сівы дзядуля прыкінуў па адзенню: хто гэты другі — цывільны ці пераапрануты чэкіст? Пазнаваць людзей па вопратцы ён умеў добра.

— Грамадзянін… — Сербаноўскі як бы забыўся прозвішча і заглянуў у паперы, — Дымар-Сокалаў-Беразоўскі… Я ўсё забываю, якое з гэтых прозвішчаў ваша сапраўднае?

— Ну Дымар, Дымар, Ды-ы-ма-ар, — раздражнёна праскрыпеў стары.

Сербаноўскі ўскінуў галаву, сказаў:

— Я прашу вас спакайней.

— Ды я спакойны, грамадзянін следчы. Я ўжо спакойны, — раптам скіс, згорбіўся арыштаваны, нахіліўся, кранаючыся кепкай падлогі.

— Чым вы займаліся да вайны, Дымар?

— Рабіў закройшчыкам у атэлье.

— У часе вайны?

— Трымаў сваю майстэрню, кравецкую. Невялічкую.

— А яшчэ чым займаліся?

— Эх, грамадзянін начальнік! — ляпнуў раптам стары кепкай па падлозе, выпрастаўся, упершыню не хаваючы вачэй, паглядзеў на Шыковіча. — Не абрыдла вам цягнуць адно і тое ж па дзесяць разоў?

— Адказвайце на пытанні!

— Ну, выконваў некаторыя заданні паліцыі, — глуха, у падлогу, адказаў Дымар.

— Чые яшчэ заданні выконвалі?

— У СД не служыў! — пісклява крыкнуў арыштаваны. — Чаго не было, таго не было! Я ўсё вам сказаў. Нагаворваць на сябе мяне не прымусіце!

— Чакайце, чакайце. Не прыкідвайцеся дурнем. Нам добра вядомы ўзаемаадносіны СД і паліцыі. І вам яны не горш вядомы. Якія канкрэтна заданні вы выконвалі?

Прозвішча выпала ў Шыковіча з галавы — эпізадычная асоба, а яму трэба было ў працэсе запамінаць сотні розных прозвішчаў, беларускіх, расейскіх, нямецкіх. Але калі ён пачуў аб прафесіі гэтага чалавека, то адразу прыгадаў Ярашаў расказ. Не стрымаўся, звярнуўся да Сербаноўскага:

— Прабачце, Анатоль Барысавіч. Як імя, імя па бацьку арыштаванага?

— Адказвайце, Дымар!

— У вас жа запісана.

— Пытаюць у вас.

— Назар Авяр'янавіч.

— Гэты тып шпіёніў за Ярашам, — сказаў Шыковіч маёру.

Дымар зноў выпрастаўся, з неўразуменнем паглядзеў на Шыковіча, які задае пытанні зусім не прафесійна. Значыцца, не чэкіст, не вышэйшы начальнік. Хто ж? Сведка?

— Вы ведаеце Яраша? — спытаў у яго Сербаноўскі.

— Не, не, — хутка, не падумаўшы, адказаў здраднік. — Такога прозвішча не чуў.

— Кузьма Клешч. Пажарнік. Ведалі такога?

Дымар на хвіліну задумаўся, непрыгожа, па-старэчы, звесіўшы сківіцу, ад чаго рот ператварыўся ў нейкую бясформенную шчыліну. Потым як быў узрадаваўся:

— Ах, Клешч? Пажарнік? Помню, помню. Прызнаюся, меў заданне прасачыць за ім. Меў, меў… Але. Грамадзянін начальнік! Прашу запісаць гэта. Не выдаў. Не. Не выдаў, хоць раскусіў, што гэта за птушка. Аро-ол! — на высокай ноце, як бы з захапленнем выгукнуў стары шакал і раптам хіхікнуў: — Гэта ж ён Лучынскага… фота яго пасля размножвалі. А я не выдаў. Добры чалавек. Спадабаўся мне. Значыцца, жыве Кузьма Клешч? Хе-хе, Клешч. Вось вам яшчэ факт. Запішыце. Не выдаў я добрых людзей!

— Гэта запішам, — сказаў Сербаноўскі, сапраўды старанна занатоўваючы ўсю размову, яго проста-такі прафесійна ўзрадавала, што Яраш ведае здрадніка і на працэсе будзе такі аўтарытэтны сведка.

— Ад каго вы, Дымар, атрымалі заданне шпіёніць за Кляшчом?

— Усё ад таго ж Швагерава.

— А Лотке вы ведалі? — спытаў Шыковіч.

— Лотке? Немец? Першы раз чую.

— У той час, калі вы шпіёнілі за Ярашам, Лотке быў механікам у пажарнай.

— Я пажараў не тушыў, — нахабна і нечакана дзёрзка адказаў здраднік.

— Вы іх распальвалі, — кінуў Сербаноўскі, запісаўшы і гэты дыялог.

Нечаканыя адкрыцці далі новы матэрыял, новых сведкаў.

У Шыковіча цудоўная памяць. У падполле ён улез грунтоўна. Але ён, Сербаноўскі, ведае, што больш за ўсё зараз цікавіць пісьменніка. Дзеля гэтага і паклікаў яго сюды.