Вуьшта а гаттехь бохкучу кхузарчу бахархошна лаьттан къоьлла йаьллера оцу адамех. Цара сатуьйсура, тIом толамца чекх а баьлла, шайн махка йухадерзаре. Кхузахь гуттаренна а совца ойла йоцчу церан дог ца летара хийрачу йуьртах, адамех. ТIом болчу хенахь церан догъоьцура бухарчу наха. Иза чекх ма-беллинехь дIагIур болуш, цкъачунна тIебаьхкина хьеший лорура уьш. ТIом чекхбелира хIорш оьшуш. ГIалгIазкхийн йарташ йисира кхеран лаьтта тIехь, ткъа хьошалара бевллачу ЖаьнтамаргIеран сий дайра кхузарчу йарташкахь. Церан цIе – тIебаьхкина нах йара. Йуьртахоша боькъуш мехкан дакъа а, кхеташонехь куьйган бакъо а йацара церан. Дерригенан ойла йича, Iелас бехк ца буьллура царна кхелхина бахарх. Уьш муха бехар бара кхузахь? Берриг мохк наха дIалаьцнера. XIop а шарахь вовшахлетара, шунаш къуьйсуш. Хьалха-м, доьзалехь кIант кхиъча йа йуьртана тIе стаг веача, цунна дакъа доккхура, хьун хьокхий. ХIинца хьун хьокхур йу олийла а дацара. Йерриг хьун Iедало шен дола йаьккхинера.

Тахана Айза цIахь а йитина воьдура Iела шайн ирзе. Цигахь дан дезаш ладам боццу гIуллакх бен ца дисинера. ХьаьжкIаш йийна xIapa шиъ даьллера, оханна тIехулара бIаьллаш дохош, жимма латта шардичхьана, асаран хан тIекхаччалц мукъа дара. Цундела, Iуьйранна де шеллах ирзо тIера гIуллакх дIа а даьккхина, гIop ша Ахьмад волчу аьлла, Iаьрчхил дехьавелира иза.

Iаьрчхехь делкъан ламаз дина, Ахьмад волчу вахара Iела. Мекха дIахецна, стерчий дажа дIа а лаьхкина, кхура кIел бай тIехь агIорваьлла Iаш карийра цунна иза.

– Ассалам Iалайкум, хьекъийла хьан, Ахьмад! – тIехIоьттира Iела.

– Ва Iалайкум салам, Дела реза хуьлда хьуна а! Марша вогIийла, Iела, – каде хьалаиккхина, куьг а лаьцна, охьахаийра иза Ахьмада.

Могаш-паргIат хаьттинчул тIаьхьа ша деана гIуллакх дийца вуьйлира Iела.

– Хьоьга цхьана денна шуьста беха веана со, Ахьмад, – элира цо, делкъана садаIа веана моьттуш, шега хIумма а ца хоттуш Iачу Ахьмаде.

– Ахь хIун до стерчех, хьайн ирзу дийна ца ваьлла хьо?

– Сайн ирзу дийна-м ваьллера, лулахо ву сан Iаламат вуочу хьолехь.

– Мила?

– Васал. Стохка а висина иза шен кха денза. Чохь йалх бер ду. Тховса лер, кхана йу ца хууш, кIелйисина меттахь Iуьллуш зуда а йу. Васал ша заьIап стаг ву. Чохь хьакхо рицкъа дац, кхушара кха денза бисахь, мацалла балар бен дац церан. Мел ойла йарх, уьш диэха хьоьгачул бIобулуш стаг ца карийна, веана со.

– Хаьа суна цаьргара хьал, – элира Ахьмада. – Ас айса а дукха ойла йина церан. Шина стараца ахалур долуш кха ма дац цуьнниг. Дукха хан йу иза ахаза Iуьллу.

– Сан а, Чорин а шуьста хир бу хьайчаьрца.

– И ша ду. Маца деза шуна?

– Хьан шуьста мукъабаьллачу дийнахь.

– Со-м тахана вер ву.

– Делахь хIета, кхана цуьнан урд аьхча, мел хир бара-кх вайна.

– Дала мукъалахь.

Хабарна тIера воцу Ахьмад Iелин хеттаршна доцца жоьпаш луш Iара. Iелин гIуллакх чекхдаьллий хиъча, гIеттина, кхуран генах кхозу таьлсаш схьа а эцна, оцу чуьра сискаллий, кIалддий схьайаьккхира цо.

– Делкъе йича, хIун дара-те вайша, Iела? Айсса xIapa Iийша дог ца догIуш Iара со.

– Со хIума кхаьллина ву, Ахьмад.

– ХIетте а, цхьаьний кхоллур вайша.

Кхин меца воццушехь, кIолде безам бахана, тIехилира Iела.

– Йалташ дIадуьйш-м дара вай, Iела. Амма, стохка санна, йокъа хиларна кхоьру-кх, – элира Ахьмада, хьала а хьаьжна. – Иттех де ду-кх вайна стигалахь догIанан марха ца гун.

– Далла лиънарг хир ду. Ирх-пурх а, йалта иэца деза. Ас-м цуьний бен ойла ца йо. Кертахь бежанаш, уьстагIий долчара-м оьцур дара иза, тхо цхьадолчара хIун дер хаац-кх.

– IocaгIap санна, кIа дийнехь тоьллера вайна а. Цара гурахь дийна кIа хаза тIедаьлла.

– Хаац, хIун хир. Цара дуьххьара дийна и вайн махкахь. Шортта латта долчара дийча тарло иза, амма, со санна, цхьа ирзон коржам бен йоцург, цу тIе кIа а дийна, охьахаа ваьхьар вац. Цул сов, эвсаре доцуш йалта а ду, хьаьжкIел иттазза-пхийттазза кIезиг долу а, боху, иза.

– Хуур ду-кх Iосин кхаш тIера хIун йолу.

– Цунна хир ду хьуна, тIулгаш тIе дийча а. Дала дуьне делла стаг ву уьш кхоъ.

– Амма эхарте даха дог-м дуй хьовха.

– Цигахь хиндерг хьанна хаьа. Устазаша шайна улло а уьш хийшабо, Iедало а уьш лоьру. Вай пекъаршна дуьне а доьхна, эхартахь хиндерг а хаац. Ши-кхо де хьалха Iоса веанера Васал волчу. Кха дохка бохуш, хьийзаво цо иза.

Сискал Iуьйшучуьра а сецна, Iелега хьаьжира Ахьмад.

– Баккъаллий? Резахуьлий ткъа важа?

– ХIан-хIа.

– Хьай, жIаьла-йаI! – карара сискалан йуьхк охьа а йиллина, дIатевжира Ахьмад. – Ша санна, вохкалуш, иэцалуш ву моьтту-кхий цунна массо а. Цхьанне а цуьнан боьха цIий шена тIелаца ца лууш, кху хене йаьлла и хьакха.

– Амма кхечу цхьана гIуллакхо таро йохийна Васалан. ДIадаханчу Iай йухалург Iосера цхьа гали хьаьжкIаш йаьхьна цо. Йа и хьаьжкIаш схьало, йа кха шена дита, боху хIинца Iосас.

– ОстопируллахI! Делах ца кхоьру, нахах хеташ иэхь а дац. Эххар а цхьана декъазчун карах лийр ву хьуна и!

Кхуран бухе хIоттийна кхийра чIуьжалг схьа а эцна, цуьнан бертера IаьIийн хьокхаргийн горгам дIайаьккхира Iелас.

– Хи малахьа, Ахьмад, – дIакховдийра цо чIуьжалг.

– Баркалла, ас ца молу, – ша Iачуьра хьала а айъавелла, охьахиира Ахьмад.

Ша вогIуш стерчий дехарал сов, кхин а дара цуьнан дагалаьцна. Амма Ахьмаде и хьахо дарехь ца хIуттура Iела.

– ХIинца ша хIун дер ца хууш, бIарзвелла Васал. Iосина дIадала йалта дац. Iедало а, шарIо а, вайна ма-хаъара, Iоса толор ву.

Iела, шен къамел а сацийна, Ахьмаде хьаьжира. Ахьмадан йеха йуьхь макхйелла гора, дукъ сеттинчу бехачу меран Iуьргаш оьгIазе сийсара.

– Хьуна хIун дан лаьара? – хаьттира цо Iелега.

– Васалан доьзал кIелхьара ца баккхахь, мацалла лийр бу, Ахьмад, – элира Iелас. – Ши-кхо де хьалха со Мархете хьажа вахча, буйна ахьарш лаьцна, цу тIе мотт Iуьттуш Iара уьш. Вайна ма-хаъара, Васал цхьа пхьарс чолакх, шен тайпа-тукхам доцуш стаг ву. Iосин бераша шайна тIе-м лаьцнера иза, амма царах а кхоъ бен дийна вац. И гали хьаьжкIаш Iосина йухайерзоран ойла йора асий, Чорассий. Тхойшиннан цIахь дац гирда кхочуш а йалта. Нахера жим-жимма вовшахтоьхча, цхьа гали гулйала мегара. Аьрзуй, Маккхаллий цIахь хилча-м, царна цхьа некъ карор бара, и шиъ кестта цIа кхочий хаац. Ткъа Iосас Васална делла кхо де селхана чекхдаьлла.

Ахьмад хьалагIеттира.

– ДIагIо, Iела. Суьйранна со аравер ву оцу гIуллакхна. Наха лахь – дика ду, ца лахь а – дIатокхур ду и хьаьжкIийн гали. Амма Iосина моьттург чекх-м дер дац!

Iела дIавахча, дикка хIоьттина лаьттира Ахьмад. Цкъа ойла хуьлура цуьнан, мекха баккхар дитина, ши сту хьалха а лаьллина цIа ваха, Васална орцахвала. ТIаккха, ши сту бала Iелина делла дош дага а догIий, соцура. Iосас лелочу хIуьмалгаша доллучух догдаьккхира цуьнан.

«Йа АллахI, боккха болх бу-кх кху адамийн сутаралла. ГондIарчу къаьмнашлахь элий бу, цара нах бацабо бохуш, тхо кхаьрдинарг хIинца тхуна тIедогIуш лаьтта-кх. И цIубдарш довларна кхоьруш ма лецира оха Шемал тхайна тIе, маршонан дуьхьа ма Iенийра тхан халкъо кху дезткъа шарахь шен цIий! Амма уьш йукъадаржа доьлла. Буйна Къуръан а лаьцна – цхьаберш, хьалха жIараш оьхкина – важаберш, аьрша а буйнахь – кхозлагIниш. Дела, Хьуна хастам бу-кх…»

Ахьмадах дIакъаьстина Iела, дуьхьал новкъа йуьрта ца воьдуш, Васалан кха долчухьа дIавахара. Цунна Васалан кха ганза дикка хан йара. Кхана иза аха дезаш хилча, латта декъа-кIеда, тIе колл йаьлла-йалаза муха ду хьажа лаьара цунна.

Шайн ардаш тIехь белхаш бечу нахаца тIекереш а йеш, воьдура иза. Массо а вара йокъанах кхоьруш. Аьхчахьана тIе догIанан тIадам божаза кхаш, кхарза а делла, чан а йаьлла лаьттара. Дечган нахарца охуш дийначу йалтина кIеззиг йокъа а кхераме йара. Гомха аьхначу лаьттах боьллина буьртиг талхо кIеззиг йокъа а тоьура.

Амма иза йуххешха тIехваьлла ХортIин кха кхечарех къаьстара. Аьчган нахарца кIоргга бIал боккхуш, тIехула аьчган мекха хьийзош шардина иза, кIалд санна, гора. ХьаьжкIаш йийначу цунна уллохула дIа кхин цхьа урд дара цуьнан тIедаьллачу кIено сендина лаьтташ. Кхечахьа цхьанхьа-м бийна мукх а бара ХортIин. Цул сов, йуьртарчу пхеа-йалхамма вовшахтоьхна, аьхкенна лам тIе дигна даьхний а дара.