– Тхан моллин ши зуда йара, – дуьйцура цо. – Цхьаъ, шега хьаьжжина, къена, важа – иштта, тхан хеннара жима стаг. ХIокху къанйеллачу бажах цуьрриг самукъа ца долу жимахйерг даим а тхоьга бIаьргаш къерзош бен ма ца Iара. Сайн накъостел аьрхо волу со гIуллакх долуш а, доцуш а сих-сиха моллагIаьрга оьхура. Эвхьаза забарш йара суний, оцу зудчунний йуккъехь, амма цкъа а цунах куьг ца Iоьттинера ас. Нахала валарна кхоьрура. Цхьана дийнахь ваха со и йолчу, цуьнца эвхьазвала чIагIо йина. Молла цIахь воций хаьара суна, амма, со чохь волуш и цIа вагIахь а аьлла, бехказлонна сайн карадеана цхьа жайна даьхьира ас.

– Гора, борз, йаI! Веана цIа кхаьчначу моллас, ахь хIун до аьлла, хаьттича, жайни тIерачу цхьана меттигах кхетта вац ша, ала воллийца, – велавелира Товсолта.

– ТIаккха?

– Вахана, дӀакхечи со. ЦӀахь ша йу зуда. «ХӀара хӀун йу хьан пхаьрса кӀел йоллург?» – хаьтти хӀокхо. «Къеначу молланаша нах Ӏехо хӀума, къоначу молланаша зударий Ӏехо хӀума йу-кх», – жоп дели ас. ХӀун дара а, хаац, оцу дийнахь цкъа а ца хиллачу тайпана зудйаьлла хьаьвзи иза. Маьнги йисте охьа а хиъна, шен кера куьг тоьхна, соьга боху: «Схьадоьл, кӀорни, сан кара хаал цкъа!»

– Хиин хьо ткъа?

– Жайна пхьаьрса кIел, ши куьг таIIийна гIовталан кисана а доьллина, вахана, цуьнан кара а хиъна…

НеI йиллина, чоьхьайаьллачу хIусамнанас РебаIата Шахьбин дош къамкъаргехь сацийра.

– Йуург оьший шуна?

– Ца оьшу, ца оьшу! Цкъа кху чу ма гIерталахь, тхо хаза сакъоьруш дохку! – куьг ластийра Товсолтас.

Церан самукъане йаххьаш гича, уьш цхьа лартIехь доцург дуьйцуш бохкийла хиъна РебаIат, резайоцуш корта а хьовзийна, арайелира.

– ТIаккха? – хаьттира Шахьбех хилларг хаа сакIамделлачу Iocac.

– ТIаккха! Стенна хоьтту ахь кхидIа? ТаIIийна мара а воьллина, писволлалц со хьекхийра-кх цо!

– Ткъа ахь куьг ца Iоьтти?

– Стенна оьшура иза? Дерриг а цо ша деш хилча!

Там хиллачу Товсолтас, шен мекхийн мерцхалгех ка а детташ, балдех мотт хьоькхура.

– Делхьа ала, Шахьби, куьйгаш кисана а доьхкина, хIунда хиира хьо цуьнан кара? Цунах ца кхета-кх со.

Хьажа тIе а, логах а даьллачу хьацарна гIовталан тIам а хьаькхна, чайнах буткъа къурд а бина, Iосега хьаьжира Шахьби.

– ГIуллакх галдала доьлча, кIелхьарвала ков дита. Сайга баа аьлча, ас, исс Къуръан тIекIел а диллина, дуй буур ма бара, оцу зудчух айса куьг ца тоьхна аьлла!

– ОстопираллахI, ма саьхьара адамаш ду-кх шу, дан ткъа! – кIажвахана воьлура Ioca. – Ткъа, Товсолта, хьоьгара даьллий ишттаниг?

– Мичара! – корта ластийра Товсолтас.

– ХIара тайпа йакъайелла хьорзамаш ца оьшу зударшна. Царна-м цхьа со тайпа бух безий!

– Вахьа-хьа-хьа! Хьорзам тов! Делхьа, ма нийса элира ахь иза, ала хIай! Вахь-хьа-хьа! – гай лаьцна, шалхаоьхура Iоса.

Товсолтин деган кураллин мерзах мIара хьакхайелира.

– Берстинчу айгIарехь ницкъ ца хуьлий, хаьий хьуна? Берстинчу айгIарх а, озачу кхелах а долало вуон xIy. Хьо-м, цхьанна гучуваьллехь, кIелхьара ца валавала а мегара, ткъа иштта меттиг сайна Iоттайелча, со цIенна чекхваьлла!

– ХIапIуп! Хьо-м вовзара вайна!

– Делхьа дийца, Товсолта, айхьа лелийнарг!

– Дийца дукха хIума а дац иза-м. Со цхьана зудчуьнца лелла аьлла, цкъа цхьа хIума кхоьллира…

– Бакъ мукъане дарий и? – Iосега бIаьрг таIийра Шахьбис.

– Дела цхьаъ хилар санна! Амма ас тIе ца лоцура. Дуй баа хьовзийра. Суьйранна дуй баа цхьанхьа кхайкхинера со. Цига вахале, тхешан хIусамнаний, берашший чуьра ара а даьхна, агана вижира со, когаш чекх а бохуш. ТIаккха, цу чуьра хьала а гIеттина, сайн йоккха стаг чу а кхайкхина, иза хьостуш, цунах куьг-хIума а тоьхна, дуйне ваха со. ДIакхаьчча, Къуръан кховдий соьга, шайн зудчух куьйгаш тоьхна дац алий, дуй баа аьлла.

– Биирий ахь?

– Дера, биира, мохь тоьхна-м. Со аганара гIеттичхьана, сайниг йоцчу зудчух куьг кхетта дац сан аьлла!

– Вахь-вахь-вахь!

– Кхи-кхи-кхи-кхикх!

– ЭхIей, дера эккха шуьша вистина! Ма, со воьдуш а, йалсамане гIyp вац-кх, ван-м. Цхьа хьал цахуучунна моьтту, шу Делан маликаш ду!

Товсолта кхеравелира:

– Хьо Iовдало нахе дуьйцурий уьш?

– Iелур вац дийцаза!

– Уьш-м къона долуш лелийна, дIадевлла хIуманаш дара, Товсолта, – куьг ластийра шеквоцчу Шахьбис.

Гайшна там хиллера. Цхьа самар чай мийлира. Забарш а йира, Iосин йуьхь шен даим а хуьлучу суьрте йирзира. Томкано маждина бIоржамаш санна долу мекхаш, куьг хьаькхна, шардина, цIен ши бIаьрг Товсолтина тIебуьйгIира цо.

– Забарш – забарш йу, кIентий, ваьш дIадохале, цхьа гIуллакх къастаде вай.

ХIусамден карахь жижиган дакъа гича, ши лерг ойъий, мотт боккхий, цергех хиш туьйсуш, цIога а лестош, кIегархуучу жIаьлех терра, шен сутара бIаьргаш Iосега а хьовсийна, сецира Товсолта.

– Iаьрчхехь сайчуьнца доза долу дерриг кхаш эцна ас. Амма уллохь Васалан ши урд хиллал меттиг йисина. ДIадаханчу шарахь а ахаза йисина иза. Дохка реза а вац. Цуьнгара и схьадаккха некъ карабейша суна.

Ши хьаша ойлане велира.

– Цхьа бахьана ца хилча, хала хир ду, – жоп делира Шахьбис, дикка ойла йиначул тIаьхьа.

– Бахьана-м долуш дара. Кху Iай соьгара йухалург йаьхьна цунна тIехь цхьа гали хьаьжкIаш йу сан.

– Кхин хIун некъ лоьху ахь? – куьг ластийра Товсолтас. – Хьуна схьайала хьаьжкIаш цуьнан цкъа а хир йац. Ахий, тIекIелтаса ахь ирзу.

– ГIуллакх шарIе даьлча, дIадерзо хуур дуй шуна?

– Иза-м дийца а ца оьшура! – хадийра Шахьбис. – ТIехула тIе, дукха хан йоццуш хилла бусалба а ву иза. Йа ирзо цо даьккхина а дац. Стундех дисина.

Товсолтас, резахилла, корта таIийра.

И гIуллакх чекхдаьлла лерира Iocac.

– Кхин а ду цхьаъ, – долийра цо, жимма Iийна. – Аьрзуй, Маккхаллий стенга вахана, хаьий шуьшинна?

Цо и стенна хоьтту хиъна, ши хьаша сема хилира.

– Деллахьа, ца хаьа суна-м, – белшаш саттийра Товсолтас.

– ТIехьа aгIop вахара бохуш, хезна суна, кхин муьлхачу йуьрта вахна-м, хаац, – кIелхьарвелира Шахьби.

– Кху Iай дуьйна дуьйцу, марха даьстича Iедална дуьхьал тIом болабо бохуш. Марха даьстина а даьлла, уьш меттахъхьовш а бац. Церан дагахь хIун ду ца хууш, сагатделла округан начальникан.

– Цунах-м кхоьрийла йацара, – корта ластийра Шахьбис. – Цара вовшахдеттачу гIуллакхан коьрта тхьамданаш кху Iай лецна. Бисинчех дукхахберш царах дIакъаьстина. Суна хетарехь, тIамна цара вовшахдетта гIуллакхаш, кхин ваьштадогIур доцуш, даьржина.

– ХIан-хIа, хIуъу делахь а, къайллаха цхьаъ вовшахдетта цара. И хаа деза вайна.

Шахьбис доккха садаьккхира.

– Хьо стенна гIелвелла? – хаьттира Iocac.

– Оцу гIуллакхашна йукъагIерта лаац суна, Ioca.

– ХIунда?

– Хьуна шера хаьа, шайн гIуллакхна айкхваьлларг, йамарт хилларг виэн цара Къуръан тIехь дуйнаш биъна хилар. Доцца аьлча, xIapa дуьне дезачу со хIинцца ваьлла.

Шахьбина тIетовш, корта теIабора Товсолтас.

Iоса оьгIазвахара.

– Даа бепиг а, ловзо чкъург а – шиъ хир дац шуна. Чай, борззий вовшахлоьтуьйтуш, шаьш даьттан гуьмалк йууш, гIуллакх чекхдер ду шуна моттахь, и бакъ хир дац.

Товсолтел майро волу Шахьби цавешаш велавелира.

– Хаац боху дош деши ду. Хьуна а тоьлу иштта Iийча. Хьан мекарло бахьана долуш, ца вуьйш, таханенга ваьлла хьо, амма адам цкъа а ца хиллачу тайпана дера ду хIинца. Наха ловзор вац хьо.

– Тола-м, ша витахь, IадъIийча тоьлу, – корта теIабора Товсолтас.

– Дика ду, хIета. Ас начальнике эр ду-кх, Iедало хIоттийначу моллас а, къедас а йуьртахь низам латто суна гIo ца до.

Iосин ши хьаша гIелвелира. КхоалгIаниг новкъа вара царах хIоранна а. Шиъ цхьаьний бен ца хилча, атта хин болу барт, ца хуьлуш, бахбала буьйлира. Ши хьаша, дуьхьало йан ца хIуттуш, дIатийра. Вешех а ца тешачу йаьлла xIapa зама. Ткъа Iocex тешийла йанне а йац. ХIокхунна башхо йац шен да а, ваша а, доьзалхо а. И царна хуу дукха хан йу. Къа ца хеташ, тангIалкхах хьала-м дера уллур ву. Амма Iедалал а кхераме бу вуьш. Дика-м, шина а агIорчарна гIo а деш, чекхвалавелча дара. Кхаъ ца кхачахь а, цIока-х Iалашлур йарий. Йуххехь теш волуш мукъана, хIунда хоьтту хIокхо…