1898 сыллаахха В.Никифоров көҕүлээһининэн ааҕар библиотека, онтон сыл буолаат тыа хаһаайыстыбатын уопсастыбата тэриллэр. Соруга диэн үөрэхтээһин уонна сахалыы сир үлэтигэр туттуллар сэбинэн-сэбиргэлинэн хааччыйыы, агрономия төрүттэригэр үөрэтии. Бу уопсастыба уонча сыл устата улахан көдьүүстээхтик үлэлээбитэ.
В. В. Никифоров 1905–1907 сылларга, өрөбөлүүссүйэ кэмигэр, ордук тахсыылаахтык үлэлээбитэ. Сибииргэ бэйэни салайыныы туһунан дьаһал тахсыбытыгар көмөлөһөөччүлэринээн бэйэлэрэ Саха сиригэр земствоны киллэрии бырайыагын оҥорбуттара. Онно сири барытын сахалар бас билиилэригэр биэрэри уонна Дуумаҕа сахаттан бэрэстэбиитэл баар буоларын модьуйсууну губернатор олох сөбүлээбэтэҕэ. 1905 сыллаахха алтынньыга ыраахтааҕы норуокка сымнатыы оҥорорго күһэллибитэ. Нэһилиэнньэҕэ гражданскай көҥүл төрүттэрин олохтуур аатырбыт-сураҕырбыт Манифеһа тахсыбыта. Киһи күөмчүлэммэт, саныыр санаатын көҥүл этэр-тыынар, араас мунньахтар, сойуустар тэриллиилэрэ хааччахтаммат буолбута. Оруобуна бу кэмҥэ земство боппуруостарыгар бары улуустартан мустубут бэрэстэбиитэллэр мунньахтара буолбута.
В.Никифоров салайар тыа хаһаайыстыбатын уопсастыбата атын уопсастыбалары кытта бииргэ тэрээһин мунньаҕы (учредительное собрание) ыҥырыы туһунан модьуйсубуттара. Еврейдэр, инородецтар, иновердар тустарынан сэнэбиллээх, баттыгастаах сокуоннары суох оҥорорго туруорсубуттара. Дьокуускай ол күннэргэ, быһыты тоҕо аспыт халаан уутун курдук, өрө оргуйан олороро. Араас миитиннэр, собостуопкалар, учууталлар, атыыһыттар, үөрэнээччилэр, оспуоччуктар, бирикээсчиктэр сойуустара үрүт-үрдүгэр тэриллибиттэрэ. Сыылынайдар уонна кинилэри өйөөбүт Василий Никифоров баһылыктаах сахалар куорат Дууматын ыларга холонон көрбүттэрэ табыллыбатаҕа.
Сахалар сойуустара үрэллибитин кэннэ В.Никифоров хаайылла сытан Манчаары туһунан пьеса суруйар. Норуот геройунан сүрэҕэр-быарыгар мунньуллубут туох баар кыһыытын-абатын, сойууһа ыһыллыбытын, доҕотторо-атастара түһэн биэрбиттэрин, былааһы утары туруулаһыыга соҕотох хаалбытын суланан-суҥхаран этитэр. Пьеса былаһын тухары норуот туһугар охсуһуу идеятынан өрө күүрүү тэҥэ дьон-сэргэ биир санааҕа кыайан түмүллүбэтиттэн хомойуу, хоргутуу күүстээхтик бэриллэр. Бастаан утаа самодеятельнай куруһуоктарга пьеса сахалыы оонньонорун цензура көҥүллээбэтэҕэ. Ол иһин Пекарскай көмөтүнэн айымньы кырыытын-кылаанын нарылыы түһэн баран нууччалыы тылынан эрэ оонньоноро көҥүллэммитэ. Саха көрөөччүлэригэр балай да өр кэм ааспытын кэннэ көҥүллэнэн, улахан сөҕүүнү, биһирэбили ылбыта.
В.Никифоров кэлин публицистиканан хото дьарыктанар, олохтоох хаһыаттарга ыстатыйалара, суруйуулара ситимин быспакка тахсаллар, бэйэтэ сурунаал тэрийэн таһааттарар. Дьокуускайдааҕы географическай уопсастыба салаатын үлэтигэр кыттар, Кыһыл Кириэскэ үбү сиэртибэлээһини көҕүлээччи быһыытынан ылсан үлэлиир.
1917 сыллаахха олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэ кэмигэр былаас Дьокуускайга Г.Д.Петровскай баһылыктаах сыылынайдар илиилэригэр киирбитэ. Кулун тутар саҥатыгар куоракка В.Никифоров бэрэссэдээтэллээх сахалар мунньахтара буолбута. Мунньах кыттыылаахтара ыраахтааҕы уһуллубутунан эҕэрдэлээн Петроградка телеграмма ыыппыттара.
Саха интеллигенциятын үгүс өттө олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэни үөрэ-көтө, элбэҕи эрэнэ көрсүбүт буоллахтарына, өктөөбүрдээҕи сабыытыйаларга сыһыаннара араас этэ. 1917 сыл от ыйын ортотугар Саха сирин үрдүнэн земство, ол аата бэйэни салайыныы былааһа, киирбитэ. Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ В.Никифоровы уонна кини биир санаалаахтарын уйулҕаларын хамнаппыта. Сэтинньигэ уопсастыбаҕа Куттал суох буолуутун кэмитиэтин, куораттааҕы Дуума, байыаннайдар уонна бааһынайдар депутаттарын Сэбиэтин, В.Никифоров баһылыктаах Саха национальнай кэмитиэтин холбоһуктаах мунньахтара ыытыллыбыта. Түмсүүлээх мунньахха Сэбиэскэй Арассыыйа үлэлээн иитиллээччилэрин бырабыыталыстыбатын билиммэт туһунан уураах ылыммыттара. Социалистическай өрөбөлүүссүйэни ылыммат, олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэни көмүскүүр кэмитиэт тэриллэр. Бассабыыктар салайааччыларын Олейниковы, Эренбуру, Андреевиһы, саха хара үлэһиттэрин сойууһун бэрэссэдээтэлин М.К.Аммосовы тутан хаайталыыллар.
Кэлин ыытыллыбыт олохтоох бэйэни салайыныы мунньахтарыгар бассабыыктары, Сэбиэт былааһын норуот өйөөбөтө көстүбүтэ. Маннык быһыыга-майгыга, 1918 сыллаахха тохсунньу 20 күнүгэр, Саха уобалаһынааҕы земство мунньаҕа үлэтин саҕалаабыта. Мунньахха баһылыыр-көһүлүүр оруолу федералистар ылбыттара. В.Никифоров земство салалтатын бэрэссэдээтэлинэн талыллар, ол эбэтэр Саха сирин ситэриилээх былааһын салайааччытынан буолбута. Кини бассабыыктар былааһы кииннээһиннэрин дьүүлгэ туруорарга эппитэ. Петроград Саха уобалаһын салайыыга орооһорун утарбыта. Саха сиригэр уобаластааҕы земство уонна национальнай кэмитиэт бэрэстэбиитэллэрин холбоһуктаах былаастара салайыахтааҕа.
Олунньу 5 күнүттэн В.Никифоров уобаластааҕы земство салалтатын бэрэссэдээтэлин дуоһунаһыгар киирэн үлэлээбитинэн барбыта. Толору сыл аҥаара буолбакка, от ыйыгар, Саха сиригэр сэбиэскэй былаас соҕурууттан кэлбит этэрээт саатын-сэбин күүһүнэн олохтоммута. Земство, бэйэни салайыныы идеята самнарыллыбыта, ол эрээри оччотооҕу өй-санаа мөккүөрэ бүгүҥҥү биһиги кэммитигэр олоххо киирбитэ.
В.Никифоров политическай олохтон туоратыллыбыта. 1922 сыллаахха Бурятияҕа үлэлиир, нөҥүө сылыгар Саха республикатын салалтатын көрдөһүүтүнэн Москваҕа кыраай ситиһиилэрин быыстапкатын тэрийэн ыытар. Ол кэнниттэн ССРС салалтатын иһинээҕи Саха бэрэстэбиитэлистибэтигэр үлэлиир. 1925–1926 сылларга М.К.Аммосов көҕүлээһининэн тэриллэн Саха сиригэр үлэлээбит ССРС НА хамыыһыйатыгар киирсэн, демография боппуруоһун чинчийиигэ үлэлиир. Эһиилигэр промысловай кооперация программатын оҥорууга үлэлии сылдьан тутуллан хаайыллыбыта. ОГПУ эрдэттэн буруйдааһыныгар түбэһэн, хаайыы балыыһатын куойкатыгар өлбүтэ. Хайдахтаах курдук улахан өйдөөх, уҕараабат эрчимнээх тэрийээччи, төлөннөөх патриот киһи олорон, үлэлээн-хамнаан ааспытын норуотугар билиннэрбэккэ умуннаран сылдьыбыттарын киһи билигин бэркиһии эрэ саныыр. Олох уларыйбатаҕа, өй-санаа уһуктубатаҕа буоллар, өссө төһө өр умнууга сылдьыа биллибэт этэ.
Гавриил Васильевич Ксенофонтов 1888 сыллаахха төрөөбүтэ. Кини В. В.Никифоровтан 22 сыл балыс этэ. Төрөппүттэрэ, улахан уоллара Гавриилтан ураты, өссө биэс уоллаахтара, үс кыыстаахтара. Тыа начаалынай оскуолатын кэнниттэн Дьокуускайдааҕы реальнай училищены бүтэрбитэ. Онтон Томскайдааҕы университет юридическай факультетыгар, Иркутскайдааҕы университекка үөрэммитэ. Томскайдааҕы университеты бүтэрэн баран, 1912–1917 сылларга Дьокуускай адвокатуратыгар үлэлиир. Оччотооҕу дьон өйүгэр-санаатыгар иҥэн хаалбытынан, кини суут дьыалатын олус өйдөөхтүк, эппиэтинэстээхтик ыытар эбит. Дьоҥҥо үтүө санаатынан, уус тыллаах араатарынан биллэрэ.
Маҥнайгы аан дойду сэриитэ саҕаланыаҕыттан общественнай уонна политическай үлэнэн дьарыктанан барар. Сахалары аармыйаҕа хомууру тохтотторбут үтүөлээҕэ биллэр. Сэриигэ бааһырбыттарга уонна өлбүттээхтэр дьиэ кэргэттэригэр сиэртибэ хомуйуутун хампаанньата саҕаламмытыгар Г.Ксенофонтов Россия Кыһыл Кириэс уопсастыбатын Дьокуускайдааҕы салаатын салайбыта. Оттон ол уопсастыба олохтоох омуктарын салаатын В.Никифоров салайара. Онон кырдьаҕастаах эдэр икки политик, бу кэмҥэ көрсөн, бэйэ-бэйэлэрин өйдөһөн, биир идейнэй өйгө-санааҕа кэлбиттэрэ чуолкай.
Олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэ саха интеллигенциятын инники күөҥҥэ үтүрүйэн таһаарыыта – олох ирдэбилэ. Саха үөрэхтээхтэрэ олус аҕыйах буоланнар хас биирдиилэригэр элбэх эбээһинэс сүктэриллибитэ.
Г. В.Ксенофонтов, Саха сиринээҕи уопсастыбаҕа куттал
суох буолуутун кэмитиэтин чилиэнэ, Дьокуускайдааҕы уокурук суутун хамыһаара, олохтоох бааһынайдар хамыыһыйаларын салайан, саха омук култууратын тилиннэрии программатын оҥорор. 1917 сыллаахха кулун тутарга саха уонна нуучча бааһынайдарын холбоһуктаах съезтэрэ ыытыллар. Манна «Көҥүл» диэн саха интеллигенциятын түмэр федералистар холбоһуктара тэриллэр. Бу холбоһукка 400-тэн тахса саха бастыҥ интэлигиэнэ киирбитэ. Г.Ксенофонтов «Көҥүл» холбоһук салалтатын чилиэнинэн буолбута. Программаларын сүрүн ис хоһооно, сыала-соруга: омуктар бэйэлэрин дьаһанар, судаарыстыбаннастаах, бас билиилээх буолар бырааптарын билинэр, араас национальностар холбоһуктаах государстволарын федерацията. Федералистар Сибиир киэҥ, толору бырааптаах, Сибиир Дууматынан салаллар туһунан автономия буоларын модьуйсаллара. Г.Ксенофонтов Бүтүн Сибиир уонна Саха сирин икки ардыларыгар былааһы тыырсыы үлэтигэр этиилэри киллэриигэ көхтөөх кыттыыны ылар. Федералистар Бүтүн Россиятааҕы Учредительнай мунньах ыҥырылларыгар эрэллэрин сүтэрбэттэр. Онно депутакка кандидатынан Г.Ксенофонтовы аныыллар. Ону таһынан кини 1917 сыл иккис аҥаарыгар куорат Дууматын салайар. Бу кэмҥэ, бассабыыктар Саха сириттэн барбыттарын кэннэ, федералистар уонна эсердэр күүһүрбүттэрэ. Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин Г.Ксенофонтов эмиэ, В.Никифоров курдук, судаарыстыбаннай переворот быһыытынан сыаналаабыта.
